Чаму не варта рабіць камп'ютарную тамаграфію без сур'ёзнай патрэбы
Паводле новага даследавання, пры захаванні існуючай практыкі правядзення камп'ютарнай тамаграфіі яна можа стаць прычынай каля 5% новых выпадкаў рака, што супастаўна з рызыкай раку ад ужывання алкаголю.
Камп’ютарная тамаграфія (КТ) часта з'яўляецца крытычна важным даследаваннем, неабходным для выратавання жыцця пры такіх станах, як інсульт, чэрапна-мазгавыя траўмы, менінгіт, падазрэнне на пухліны галаўнога мозгу, анеўрызмы сасудаў, трамбозы, востры панкрэатыт, унутраныя крывацёкі або інфекцыі лёгкіх.
Высокая дакладнасць КТ дае дактарам магчымасць хутка паставіць дыягназ і пачаць лячэнне, аднак рэнтгенаўскае выпраменьванне, якое выкарыстоўваецца ў КТ, нясе невялікую рызыку развіцця рака, што патрабуе асцярожнага падыходу да яе прымянення.
Новае даследаванне, апублікаванае ў часопісе JAMA Internal Medicine, ацаніла, колькі выпадкаў рака можа быць звязана з КТ, праведзенымі ў ЗША ў 2023 годзе.
У 2023 годзе ў ЗША было выканана каля 93 мільёнаў КТ для прыкладна 62 мільёнаў чалавек — гэта значыць, што кожны пацыент у сярэднім праходзіў паўтары працэдуры. З агульнай колькасці 4,2% працэдур (2,57 мільёна) прыпадалі на дзяцей, а астатнія 95,8% — на дарослых.
Рызыкі ацэньваліся з дапамогай спецыялізаванага праграмнага забеспячэння і матэматычнай мадэлі BEIR VII, якая грунтуецца на інфармацыі аб дозе апрамянення органаў, полу, узросце і ўжо існуючых даных па захворвальнасці.
Навукоўцы падлічылі, што КТ, зробленыя ў 2023 годзе, могуць прывесці да прыблізна 103 000 выпадкаў рака на працягу жыцця пацыентаў. Гэта складае каля 5% усіх новых выпадкаў рака, якія штогод дыягнастуюцца ў ЗША, калі выкарыстанне КТ застанецца на цяперашнім узроўні, што супастаўна з рызыкай рака ад залішняй вагі (7,6%) або ўжывання алкаголю (5,4%). Гэты прагноз прыкладна ў 3-4 разы вышэйшы, чым у папярэдніх ацэнках.
Найбольшая рызыка рака на адно КТ-даследаванне назіраецца ў дзяцей, асабліва немаўлят да года, чые клеткі асабліва адчувальныя да радыяцыі. Напрыклад, КТ у дзяўчынак ва ўзросце да года можа выклікаць 20 выпадкаў рака на 1000 працэдур, а ў хлопчыкаў — 15 выпадкаў. Для падлеткаў 15-17 гадоў гэтая рызыка зніжаецца да 2 выпадкаў на 1000 працэдур у дзяўчынак і крыху менш у хлопчыкаў.
Аўтары адзначаюць, што асноўны від рака, звязаны з КТ у немаўлят, — гэта рак шчытападобнай залозы, за якім ідуць рак лёгкіх і рак малочнай залозы.
Аднак у сувязі з высокай частатой выканання КТ дарослым, менавіта ў іх узнікне найбольшая колькасць выпадкаў анкалагічных захворванняў, падкрэслілі аўтары. Сярод найбольш верагодных відаў рака — рак лёгкіх (22 400 прагназаваных выпадкаў, асабліва ў жанчын), рак тоўстай кішкі (8700 выпадкаў), лейкемія (7900 выпадкаў) і рак малочнай залозы (7100 выпадкаў).
Аўтары адзначаюць, што найбольшую рызыку для здароўя ўяўляе КТ жывата і таза. Паводле мадэлі, менавіта пасля яе можа развіцца 37,5 тысячы новых выпадкаў, ці 40% ад усіх прагназаваных.
На другім месцы — КТ грудной клеткі, якая можа прывесці да 21,5 тысячы выпадкаў рака, або 21% ад агульнай колькасці.
Што тычыцца дзяцей, то, паводле мадэлі, КТ галавы можа стаць прычынай 53% прагназаваных выпадкаў рака ў гэтай узроставай групе.
Такія высокія лічбы тлумачацца як вялікімі дозамі выпраменьвання, так і частым выкарыстаннем некалькіх праходаў сканавання, асабліва пры даследаваннях вобласці жывата.
Каб зменшыць рызыкі, эксперты рэкамендуюць праводзіць КТ толькі пры наяўнасці сур’ёзных клінічных паказанняў, а пры магчымасці — замяняць яе на МРТ або ўльтрагукавое даследаванне (УГД).
Выкарыстанне нізкадозавых пратаколаў, асабліва ў дзяцей, а таксама пазбяганне лішніх праходаў сканавання дазваляюць істотна зменшыць агульную дозу радыяцыйнага выпраменьвання.
Пацыентам, якія праходзяць КТ рэгулярна, важна сачыць за назапашанай дозай апраменьвання, каб улічваць сумарную дозу апраменьвання.
Аўтары падкрэсліваюць: кожнае даследаванне павінна суправаджацца ўважлівым аналізам суадносін карысці і патэнцыйнай шкоды, каб захаваць высокую клінічную каштоўнасць КТ і адначасова мінімізаваць яе рызыкі.
Тым пацыентам, якія настойваюць на правядзенні КТ без абгрунтаваных паказанняў, варта як мага даступней тлумачыць магчымыя аддаленыя наступствы непатрэбнай дыягностыкі.
Каментары