Vyzvaleny videaapieratar «Biełsata» Viačasłaŭ Łazaraŭ: Kab abaranić žonku, braŭ usiu vinu na siabie. Ale i jaje pakinuli ŭ SIZA
Videaapieratar-fryłansier «Biełsata» Viačasłaŭ Łazaraŭ staŭ adnym z 52 pamiłavanych biełarusaŭ, jakich departavali na terytoryju Litvy 11 vieraśnia. BAŽ pahutaryŭ z byłym palitźniavolenym žurnalistam pra turemnyja niahody, niečakanaje vyzvaleńnie i dalejšyja płany.
Viciebskaha žurnalista zatrymali 9 lutaha 2023 hoda. 25 vieraśnia jaho asudzili na 5 hadoŭ i 6 miesiacaŭ pazbaŭleńnia voli ŭ kałonii ŭzmocnienaha režymu.
Zimoj u adstojniku ŭ adnoj majcy i trusach
— Jašče letam 2022 hoda supracoŭnikaŭ «Biełsata» papiaredžvali, što adbyłasia ŭciečka infarmacyi, jakaja moža pahražać našaj biaśpiecy. I raili lepš za ŭsio źjechać ź Biełarusi.
My ź siamjoj chavalisia na kvatery ŭ Viciebsku dva miesiacy. Praź miesiac-dva pahladzieli, što ničoha nie adbyvajecca, i pačali dalej žyć pa-raniejšamu. Ale my nie razumieli, što machavik sistemy zapuščany, my niedaacanili ryzyki.
U mianie zakančvałasia viza, i ja vyrašyŭ źjeździć u Polšču dzion na dziesiać. Viartaŭsia ŭ 20‑ch čysłach studzienia 2023 hoda. Na miažy aŭtobus, na jakim ja jechaŭ, zatrymali hadziny na try: u mianie pravieryli ŭsie maje rečy. Usio, dumaju, zatrymajuć. Nie, addali rečy i adpuścili. Užo hety vobšuk musiŭ mianie naściarožyć, ale ja nie nadaŭ jamu vialikaha značeńnia.
I voś nastupiła 9 lutaha 2023 hoda. Dla mianie heta byŭ dzień biehaniny. Spačatku zrabiŭ daviedku dla svajoj vaśmimiesiačnaj dački. Zatym zaskočyŭ da maci, sam ja žyŭ na zdymnaj kvatery. Maci vyjšła da susiedki pa spravach, dźviery kvatery byli prosta pryčynienyja. I tut čuju hrukat — uryvajecca milicyja, mianie kidajuć na padłohu, na ruki adziavajuć kajdanki, botam pa hałavie. Zapatrabavali parol ad telefona, ale ja admoviŭsia davać.
A tut jašče pierahuknułasia staraja historyja, niejak «Biełsat» uručyŭ supracoŭnikam firmovyja majki z łahatypam. Jakraz u hetaj majcy ja i byŭ. Naŭprost u majcy z łahatypam «Biełsata» mianie i pavieźli ŭ Kastryčnicki RAUS.
Tam uziali ź mianie pieršyja pakazańni, raspranuli da majtkoŭ i majki — i ŭ takim vyhladzie kinuli ŭ adstojnik. Inšyja siadzielcy aburylisia: jak tak, zima, a vy čałavieka ŭ majcy dy trusach pakinuli. Dyk im skazali, ja sam admoviŭsia, maŭlaŭ…
Z RAUS mianie advieźli ŭ IČU, jak, zrešty, i ŭsich palitźniavolenych. Matracy tam nie vydajuć, štonoč budziać niekalki razoŭ — praz kožnyja paru hadzin. Ale ludzi sami dzialilisia miž saboj — to kurtkami, to ježaj.
Praz 72 hadziny mianie advieźli ŭ śledčy izalatar.
«9 miesiacaŭ u SIZA, čatyry apošnija sa mnoj ničoha nie adbyvałasia»
— U śledčym izalatary, skažu praŭdu, pieršy čas było ciažka, asabliva kali vosiem čałaviek pačynajuć dymić. U miedčastcy daprasicca lekaŭ niemahčyma, mahli dać dla adčepnaha jaki-niebudź analhin. Nikoha nie cikavić, jakaja ŭ ciabie tempieratura, što ŭ ciabie balić, što z taboj rabić. Treba być pry śmierci, kab piersanał pačaŭ šavialicca.
U SIZA mianie pratrymali dzieviać miesiacaŭ. Spačatku śledstva demanstravała aktyŭnaść, choć na dopyty vadzili. Adnak apošnija miesiacy čatyry ŭvohule ničoha nie adbyvałasia — miortvaja cišynia.
Heta byŭ dosyć ciažki pieryjad, kali nie viedaješ, što z taboj budzie, listy ad rodnych zatrymlivalisia… Kali ty viedaješ, što ź siamjoj usio dobra, to sam možaš da ŭsiaho pryzvyčaicca. U takim vakuumie roznyja dumki ŭ hałavu lezuć.
Plus pravodziłasia aktyŭnaja kampanija, jakaja nazyvajecca «koła» — mianie pierakidvali z adnoj kamiery ŭ inšuju. Za dzieviać miesiacaŭ ja pamianiaŭ 18 kamier. Stvarali admysłovuju atmaśfieru, kab ja adčuvaŭ siabie niajomka.
Adnak siadzielcy ŭsio roŭna pamiž saboj razmaŭlali. A siadzieli i biźniesoŭcy, i psichołahi. Dziakujučy im ja zmoh vybudavać pravilnuju liniju pavodzinaŭ, jakaja dapamahła nie złamacca.
Zdajecca, u sakaviku narešcie vyklikali mianie na dopyt. Pakazvajuć spravu Žamčužnaha (pravaabaronca ź Viciebska Michaił Žamčužny. — Zaŭvaha red.). Nie razumieju: «A ja pry čym?» — śledčy mnie raić: «Dalej budzie cikaviej».
Čytaju dalej: zatrymali maju žonku, a za majoj małaletniaj dačkoj pryjechała słužba apieki. U hety momant ja ledź nie nakinuŭsia na ich: «Jak možna pakinuć hrudnoje dzicia biez maci, dy jašče ŭ takim psichałahičnym stanie!» A jany kazali adkryta, maŭlaŭ, nam tvaja žonka nie treba, nam patrebny ty, tak što pačynaj supracoŭničać.
Kab abaranić žonku, ja vyharodžvaŭ jaje i ŭsio braŭ na siabie. Dumaŭ, paśla hetaha jaje vypuścili. Nie, jaje pakinuli ŭ SIZA. I heta byŭ adzin z samych ciažkich pieryjadaŭ. Dziakuj siabram, jakim zredku ŭdavałasia supakoić mianie, maŭlaŭ, nie chvalujsia, pakłapocimsia pra dačku.
Advakata prosta nie zaŭvažali
— Sud, jaki pačaŭsia ŭ vieraśni, byŭ samym sapraŭdnym ździekam. Kaniešnie, jon prachodziŭ za začynienymi dźviaryma i parušeńniaŭ było mora.
Jašče da suda źbirałasia śledčaja kamisija.
Prychodzić da mianie čałaviek — vidavočna nie śledčy — kładzie pierada mnoj vosiem tamoŭ i kaža, što treba aznajomicca za paru hadzin. A heta fizična niemahčyma. Ja admoviŭsia — byli pahrozy, kali nie padpišu, to jon mianie pabje. Usio heta čuŭ advakat. U vyniku jon za mianie i pastaviŭ podpis, maŭlaŭ, ja byccam zusim admoviŭsia ad razhladu svajoj spravy. Toj, chto pavinien byŭ achoŭvać maje pravy, naadvarot ich parušaŭ.
Da suda advakata mnie znajści nie ŭdałosia, udzieł u palityčnych spravach niasie dla ich niebiaśpieku. U vyniku ŭsio ž adzin advakat znajšoŭsia, vybudavaŭ hramatnuju abaronu, ale sud prosta ihnaravaŭ usie jahonyja dovady — advakata prosta nie zaŭvažali.
Nas z žonkaj sudzili razam, i siadzieli my pobač. Adnak pieramaŭlacca nam zabaraniali i pry luboj sprobie zahavaryć abryvali. My sprabavali navat abmieńvacca zapiskami, dyk ich tut ža zabirali. Paraj słoŭ udałosia pierakinucca ŭ mašynie, kali nas vieźli ź SIZA na sud. I to heta była vypadkovaść, možna skazać.
Na apošnim sudovym pasiadžeńni pierad prysudam vyklikali śviedkaŭ, siarod ich była maja maci. Joj 78 hadoŭ, jana maje invalidnaść, i ŭvieś čas sprabavała vačami znajści mianie. Ja bačyŭ jaje razhublenaść i chacieŭ choć svaim vyhladam padtrymać jaje, pakazać, što nie ŭsio drenna. Ja navat nie čuŭ, što kažuć sudździ, pieražyvaŭ za stan maci.
A kali abviaścili prysud — 5 hadoŭ i 6 miesiacaŭ — ja navat nie adrazu zmoh uśviadomić: jak možna davać takija dzikija terminy ni za što…
«Hladzi, u nas bielać drevy, apyrskvajuć ich roznymi chimikatami, jany mohuć i na tvaju hałavu trapić, aślepnieš»
— Adbyvać termin mianie adpravili ŭ Mahiloŭ u PK №15.
U SIZA mnie kazali: zajedzieš u kałoniju, ubačyš nieba — i budzieš adčuvać siabie zusim pa-inšamu. Dla źniavolenych pa inšych artykułach — mahčyma. A my ž adrazu traplajem pad 10‑ty prafulik, nam vydajuć žoŭtyja birki.
Na pieršy dzień my zabirajem rečy, nam viešajuć birki. Vyklikajuć mianie na hutarku z načalnikam łahiera, na tak zvanyja «chreśbiny». Tam pačynajecca sapraŭdny cyrk. Nazyvajusia pa-biełarusku: proźvišča, artykuł i hetak dalej. Mianie vyvodziać i zavodziać znoŭ — i tak razoŭ piać.
Potym kaža: dyk što, ty pracavaŭ na «Biełsacie»? «Hladzi, u nas bielać drevy, apyrskvajuć ich roznymi chimikatami, jany mohuć i na tvaju hałavu trapić, aślepnieš». I tut ža mianie adpraŭlajuć u štrafny izalatar za padniaty kaŭnier.
Adziny plus — karancin ja faktyčna adbyŭ u ŠIZA, i praz paru dzion mianie adpravili ŭ atrad.
Samyja ciažkija momanty ŭ kałonii, badaj, — heta zima i ŠIZA. Ludzi śpiać biez matracaŭ, vakoł ćvil, vokny — što jość, što ich niama. Adzinaje ciopłaje miesca — kala batarei, adychodziš na paŭmietra i prosta zamiarzaješ. Maksimum možna 20—30 chvilin padramać, paśla treba rabić fizičnyja praktykavańni.
U kałonii časta vykarystoŭvajucca pravakacyi suprać palityčnych. Pryčym aktyŭničaje nie stolki milicyja, kolki sami zeki, i ich dosyć mnoha. Kryj Boža, skazaŭ niešta nieaściarožnaje — tut ža danosiać. Za pieršyja paŭhoda ahułam u ŠIZA ja adsiedzieŭ sutak 80.
Ci voźmiem pracu. Spačatku mianie adpravili na vytvorčaść mebli, potym pieraviali dvornikam u niejki štrafbataljon. Nie nastolki strašnaja praca była, kolki bryhadzir, jaki zdaŭ masu ludziej. Sama bryhada chadziła da načalnika z prośbaj pryznačyć bolš adekvatnaha bryhadzira. Dahetul pomniu jahonaje proźvišča — Andrej Babič, jon siadzieŭ za zabojstva. Ja tak razumieju, što dziejničaŭ jon pa ŭzhadnieńni z administracyjaj — davaŭ pracu, jakuju nielha vykanać. Naprykład, pieranieści paddony. Adzin čałaviek nie moža hetaha zrabić, prosiš inšaha dapamahčy. Bryhadzir tut jak tut: ja ž skazaŭ heta tabie zrabić, a nie jamu. I ŭsio parušeńnie, a značyć, ŠIZA.
Ale ŭ vyniku mianie pieraviali na drevaapracoŭku. Chacia na niejmavierna ciažkaj pracy atrymlivaŭ zarobak… 11 rubloŭ na miesiac.
Fiaduta chodzić z kijočkam, Parotnikaŭ nie vyłazić z ŠIZA
— Bačylisia ź Fiadutam, razmaŭlali. Chacia ŭsich papiaredzili, što da jaho lepš nie padychodzić, tamu što adrazu adpraviać u ŠIZA.
Jon vielmi mocna schudnieŭ. Chodzić z kijočkam, čaściej za ŭsio chodzić z supravadžeńniem, bo samomu pierasoŭvacca ciažka. Asnoŭnaja prablema Fiaduty — serca. Jaho časta vyvoziać u Respublikanski turemny špital, apošni raz, zdajecca, niekalki miesiacaŭ tamu vazili.
Ale trymajecca, žartuje, ź im cikava pahavaryć na lubyja temy.
Za stasunki ź Fiadutam kidajuć u štrafny izalatar, raniej na 10 sutak, zaraz na 15. Nie tak daŭno pryjšoŭ novy načalnik kałonii, ale pa sutnaści ničoha nie źmianiłasia.
Ja byŭ u adnym atradzie i z Andrejem Parotnikavym (kiraŭnik analityčnaha centra Belarus Security Blog, asudžany ŭ 2024 hodzie da 10 hadoŭ pazbaŭleńnia voli ŭ kałonii va ŭmovach uzmocnienaha režymu pa abvinavačańni ŭ «zdradzie radzimie»).
Nie viedaju, jak składziecca dalej, ale jon faktyčna nie vyłazić z ŠIZA. Kala dvuch miesiacaŭ tamu jaho pieraviali ŭ PKT).
Usie abvinavačańni na jahony adras nadumanyja. Ja dobra jaho viedaju — heta spakojny niekanfliktny dziadźka, jaki samastojna stvarać kanfliktnuju situacyju dla siabie nie stanie.
Bo sama administracyja kałonii asabliva mocnaha cisku nie akazvaje. Prosta adnosna niekatorych ludziej prychodziać zahady źvierchu — i pačynajecca niečałaviečy cisk.
Raźvitalny «šmon»
— My pryjšli z pracy na pramzonie, i chłopcy raskazali, što prachodziŭ «šmon», pryčym tolki ŭ mianie. Rastrybušyli maju tumbačku, raskidali ŭsie rečy. Pieršaja dumka, što znoŭ ŠIZA. Praź niekatory čas pryjšoŭ zahadčyk haspadarčaj častki i skazaŭ, kab ja sabraŭ svaje rečy. Paśla jon začyniŭ ich u kładoŭcy. «A što dalej?», — pytajusia, adkazvaje: «Idzi hladzi televizar».
Ja tak i nie zrazumieŭ, što heta było. A 5‑j ranicy mianie razbudzili i dali piać chvilin na zbory. Maje rečy ŭžo vynieśli, mianie taksama vyvieli. Nas sabrałasia siem čałaviek: ja i šaściora zamiežnych hramadzian.
Nas pasadzili ŭ mikraaŭtobus biez numaroŭ ludzi ŭ bałakłavach i palčatkach, što ździviła. Pa ich pavodzinach možna zrabić vysnovu, što heta nie prostyja milicyjaniery, hramatnyja, razmaŭlajuć pa-anhlijsku bieź pierakładčyka.
Zatym my spynilisia niedzie ŭ lesie, nam zahadali pieraapranucca i skazali, što my jedziem u Hrodna. Nijakaj dadatkovaj infarmacyi nam nie dali, tamu zastavałasia tolki dadumvać, kudy nas viazuć.
I tolki paźniej, kali ja ŭbačyŭ dva vialikija aŭtobusy, kali ŭbačyŭ Łarysu Ščyrakovu, Irynu Słaŭnikavu — usio stała zrazumieła. Nas zahruzili ŭ aŭtobusy, my pryjechali na litoŭskuju miažu. Papieradzie nas jechaŭ čorny džyp, my navat nie spynialisia na biełaruskaj miažy, adrazu pajechali na litoŭski bok.
Jak paźniej akazałasia, u mnohich navat niama pašpartoŭ, a mnie nie tolki pašpart, daviedku navat nie dali. Dumaŭ, što raźviernuć nazad. Ale dziakuju ofisu Cichanoŭskaj, niedzie zdabyli ksierakopiju majho pašparta i pa joj vydali vizu.
Chaciełasia b zastacca ŭ prafiesii
— Biezumoŭna, spačatku treba padlačycca. U mianie, jak i ŭ mnohich, prablemy z zubami, jakija pačalisia jašče ŭ SIZA. Ja dvojčy chvareŭ na pnieŭmaniju, tamu chaciełasia b prajści miedyčnaje abśledavańnie. Navat hulajučy pa Vilni, adčuvaju zadyšku, chacia ŭvieś čas staraŭsia trymać siabie ŭ formie.
Paśla źbirajusia ŭsio-taki pierajechać u Varšavu — tam i bolš znajomych, i mahčymaściej. Chaciełasia b zastacca ŭ žurnalistycy. Jość prapanovy ad «Biełsata», ale pakul hetaje pytańnie vyrašajecca.
Starajusia vyrašyć pytańnie ź siamjoj. Na žal, usia hetaja historyja mocna ŭdaryła pa žoncy, jakaja, padobna, mocna pakryŭdziłasia. A mnie chaciełasia b ubačyć i dačku, jakoj i hodzika nie było, kali mianie pasadzili. Spadziajusia, praz peŭny čas situacyja naładzicca.
— Darečy, a što za lehiendarnuju kamizelku «Presa» vy pieradali ŭ budučy muziej volnaj Biełarusi?
— Historyja z kamizelkaj «Presa» padobnaja na historyju ź biełsataŭskaj majkaj. Milicyja ŭsio-taki vyjšła na zdymnuju kvateru, dzie ja žyŭ, kanfiskavali ŭsie rečy. Ja bačyŭ tolki śpisy kanfiskavanaha. I tut adbyvajecca niemahčymaje: paśla vyzvaleńnia vydajuć dva miachi maich rečaŭ, i ŭ adnym ź ich znachodžu kamizelku. U hetaj kamizelcy my z kalehami nie prapuścili nivodnaha mitynhu ŭ 2020 hodzie. Akazvajecca, jana prajšła pa ŭsim etapie śledam za mnoj, i jaje cudam nie prykmiecili.
Ciapier čytajuć
Cichanoŭski patłumačyŭ, čamu jon tak pavodziŭ siabie ŭ Ńju-Jorku43
Kamientary