Дзяўчына з-пад Маладзечна некалькі месяцаў жыла ў Гданьску на вуліцы. Яна расказала пра сваё няпростае жыццё
24-гадовая Яна Стасяловіч перажыла цяжкую хваробу, эміграцыю, нарказалежнасць і жыццё на вуліцы. Дзяўчына кажа, што на яе моцна паўплывала затрыманне восем гадоў таму.
«Мяне схапілі за валасы і кінулі ў доўгі аўтобус з гармонікам пасярэдзіне»
Яна Стасяловіч родам з мястэчка ў Маладзечанскім раёне. На першую для сябе пратэсную акцыю дзяўчына трапіла яшчэ ў 16 гадоў — гэта быў Дзень Волі ў 2017-м. Яна кажа, што на той час нават не ведала, што такое БЧБ-сцяг.
Тады спакойна сысці не атрымалася: у нейкі момант вуліцу перакрылі, і Яна разам з сяброўкай апынулася ў коле паміж сілавікамі і іншымі пратэстоўцамі.
Усё скончылася затрыманнем:
«У наш бок пайшлі супрацоўнікі міліцыі. Я пачала ўпірацца нагамі, не разумела, за што нас хочуць затрымаць. І я вельмі баялася рэакцыі маёй мамы, у нас з ёй тады былі дрэнныя адносіны.
Спрабавала неяк выкруціцца з сітуацыі. Падышоў другі супрацоўнік, мяне схапілі за валасы і кінулі ў доўгі аўтобус з гармонікам пасярэдзіне. Там былі і іншыя затрыманыя. Мяне некалькі разоў ударылі па галаве, таксама ўдарылі кулаком у жывот і пачалі абшукваць».
Іх прывезлі ў РУУС — Яна ўспамінае затрыманых, якія стаялі ля сценкі, і іх рэчы ў смеццевым мяху пад нагамі. З міліцыі Яну забрала мама. Дзяўчына кажа, што праз наступствы таго затрымання больш не здолела вярнуцца да звычайнага жыцця.
Пасля таго дня ў Яны пачаліся галаўныя болі і правалы ў памяці, яна адчувала млоснасць і шмат часу заставалася ў ложку. Пазней стан пачаў пагаршацца:
«Неяк я ішла на кухню, некуды збіралася. Памятаю, як у мяне пацямнела ў вачах, потым я апынулася на падлозе і ў мяне пачалі торгацца ногі. У канцы я нібыта прачнулася на падлозе. На твары застаўся сіняк — відаць, я ўдарылася аб сцяну.
Я пайшла да неўролага, мне зрабілі ЭЭГ і камп’ютарную тамаграфію. На ЭЭГ пабачылі прыкметы эпілепсіі, на тамаграфіі — сляды чэрапна-мазгавой траўмы. Мне паставілі перадэпілептычны стан і выпісалі карбамазепін».
Праз год дзяўчыне паставілі дыягназ «эпілепсія».
Ментальны стан таксама пагаршаўся. Адна з прыкмет — аднойчы Яна прачнулася з сінякамі і парэзамі, прычым яна не памятала, як іх сабе нанесла. Дзяўчына ўспамінае, што праблемы з ментальным станам у яе былі і раней праз складанасці ў сям’і, але пасля затрымання ўсё моцна ўзмацнілася — Яна прызнаецца, што не памятае, каб некалі яшчэ адчувала «такі шалёны страх».
Праз год пасля затрымання дзяўчына адчувала сябе так дрэнна, што давялося паляжаць у псіхіятрычнай бальніцы. У Яны дыягнаставалі арганічны дысацыятыўны разлад — гэта парушэнне сувязі паміж целам, свядомасцю, рухамі і здольнасцю ўспрымаць навакольны свет. Прычына — пашкоджанне мозга.
«Я не адчуваю, што гэтае цела — маё, што ўсё навокал сапраўднае»
З кожным годам хвароба дзяўчыны ўзмацнялася. У моманты хвалявання цела пачало адмаўляць, стала складана падымаць ногі. Хвароба развівалася хвалямі: напрыклад, некалькі дзён Яна адчувала слабасць у нагах, потым ёй рабілася лягчэй. Паступова эпізоды падаўжаліся.
Тады беларуска набыла сабе кій, каб не быць замкнёнай дома, калі ёй пагоршае. Потым у яе з’явілася мыліца, а пазней і інвалідны вазок — давялося вучыцца жыць з ім:
«Калі я ляжала ў неўралагічным аддзяленні, мне паступова рабілася ўсё горш і горш. Спачатку былі эпізоды, калі не магла падняць нагу і паставіць на бардзюр, потым гэта зрабілася пастаяннай з’явай. Зрабілася цяжка хадзіць, я пачала менш гуляць, паднімаць цяжкія рэчы, прыбірацца».
Тым часам Яна скончыла школу і пачала падпрацоўваць хэнд-мейдам. Дзяўчына жыла ў Маладзечне — там яна і сустрэла пратэсты 2020 года. Тады Яна адчувала сябе лепш і 9 жніўня, пасля прэзідэнцкіх выбараў, пайшла на цэнтральную плошчу горада. Той мітынг быў жорстка разагнаны.
У 2022-м Яна з’ехала разам з мужам у Польшчу. Дзяўчына ўспамінае, што муж даўно хацеў выехаць на працу ў замежжа, а ёй самой было вельмі трывожна заставацца ў Беларусі. Яна прызнаецца, што была і яшчэ адна прычына: здавалася, што эміграцыя дапаможа распачаць новае жыццё і пакінуць у мінулым усе праблемы.
Рэч у тым, што дзяўчына ўжывала наркотыкі.
«Думала, што паспрабую наркотыкі толькі адзін раз, каб даведацца, што гэта такое»
Тады ў Яны якраз пагоршылася здароўе, дзяўчына зноў перастала хадзіць. Было вельмі складана гэта прыняць:
«Мне трэба вучыцца, у мяне такія планы былі, мне падабалася быць на прыродзе. А цяпер я павінна залежаць ад іншага чалавека, ад гэтай чортавай жалезнай фігні (інваліднага вазка — «НН»), на якой я павінна рухацца. Я не магу ўстаць і пайсці, куды мне хочацца, мне падабалася хадзіць.
Мне дапамагала менавіта хадзіць, хадзіць, хадзіць, нібыта сыходзіць ад нечага, а я не магла на той час гэта рабіць. Я тады ўвогуле не разумела, што мне рабіць і ці здолею я ўвогуле некалі хадзіць. Усе праблемы, якія былі ў Беларусі, трывога, паніка і страх, усё гэта ціснула на мяне, і ў нейкі момант мне ўжо зрабілася пофіг, няхай будзе што будзе».
Яна кажа — калі б тады разумела, што такое нарказалежнасць, ніколі ў жыцці не паспрабавала б наркотыкі:
«Курыць цыгарэты, піць алкаголь — гэта ж можна лёгка кінуць, ды і ўсе п’юць. Калі я паспрабавала [наркотыкі], думала, што паспрабую іх толькі адзін раз, каб даведацца, што гэта такое — маўляў, жывём адзін раз, і мне няма што губляць.
Пасля гэтага падумала, што нічога не зразумела і трэба яшчэ, пасля наступнага разу зноў не зразумела і пажадала яшчэ. Потым было — «да Новага года паўжываю, потым кіну». І гэтыя падманкі працягнуліся».
Дзяўчына тлумачыць, што такімі падманкамі для яе былі ўсе спробы ўжываць менш наркотыкаў, дапамагла толькі поўная адмова ад іх. Беларуска расказвае, як развіваецца залежнасць: спачатку Яна казала сабе, што будзе ўжываць толькі раз на месяц, а потым дамаўлялася, што пяройдзе на два ўжыванні штомесяц, але не болей. Так можна было дайсці да таго, каб ужываць наркотыкі штодня.
Некалькі месяцаў жыла на вуліцы
У першы ж дзень у Варшаве Яна засталася без мужа — той з’ехаў з Польшчы на заробкі. А дзяўчына паехала ў Гданьск. Тады ў яе атрымалася часова адмовіцца ад сінтэтычных наркотыкаў і ўжываць толькі марыхуану, але цяпер Яна гэта называе чарговай падманкай. Калі хочаш быць чыстым ад наркотыкаў, адмаўляйся ад іх у любой форме.
Аднойчы Яна заехала ў жыллё, дзе суседні пакой здымалі наркаманы. Беларуска пачала з імі кантактаваць, сустрэла чалавека, які таксама быў нарказалежны. І вярнулася да старых звычак. Пазней, калі яе суседзі прывялі ў свой пакой яшчэ аднаго нарказалежнага, пра гэта стала вядома гаспадарам жылля.
«Суседзі па тым пакоі пастаянна лаяліся, біліся, прыводзілі людзей. Неяк іх не было дома, а ў іх пакоі застаўся іншы чалавек і зрабіў там нешта дрэннае. Іншыя суседзі не вытрымалі і пазванілі гаспадару кватэры, тады мне пазванілі і сказалі, што выселяць і мяне.
Мне далі некалькі дзён на тое, каб пераехаць, і не вярнулі заклад за жыллё. Дзе за два дні ўзяць грошы на арэнду кватэры і заклад? Таму на першы час засталася на вуліцы. А потым вярнулася да штодзённага ўжывання, і не засталося надзеі, што атрымаецца заехаць на нейкае жыллё».
Так у сакавіку 2023-га беларуска апынулася на вуліцы.
Яна пражыла там некалькі месяцаў. Знайшла з хлопцам закінутае памяшканне, дзе раней знаходзіўся хостэл, там і пасялілася. Ежу выпрошвала, стоячы ля крамаў — успамінае, што часам неабыякавыя людзі выносілі ёй шмат прадуктаў. Яне запомнілася, як ёй ахвяравалі некалькі пакетаў з ежай, у тым ліку і ягадамі, і як яна, кранутая шчодрасцю, плакала ля крамы.
Да тагачаснай сябе яна ставіцца крытычна:
«Напрыклад, можна ж было пайсці на нейкую працу з жыллём, на склады. А ў мяне інваліднасць, і я не ведала, куды пайсці. Знаходзіла сабе адгаворкі — маўляў, мяне не возьмуць.
Мне было так дрэнна, што я зусім адна ў гэтай Польшчы і не магу вярнуцца дахаты, часта проста плакаць хацелася. Хочацца дахаты, да бацькоў, хочацца туды, дзе я магу размаўляць на сваёй мове, дзе ведаю, куды звярнуцца, калі нешта здарыцца, дзе ёсць сябры. Не заставацца ў Польшчы, дзе ўсё нясу на сабе».
Смерць сяброўкі ад перадазіроўкі паўплывала на рашэнне завязаць
На наркотыках Яна часам магла не спаць некалькі сутак. З таго закінутага хостэла, дзе яна пасялілася з хлопцам, іх выгналі.
Яна з хлопцам вырашылі, што час нешта змяняць. Летам 2023-га знайшлі працу, атрымалася зняць жыллё. А потым дзяўчына пачала шукаць шляхі вылечыцца:
«У Беларусі я хадзіла на групы ананімных наркаманаў, але гэта было не сур’ёзна. Успомніла пра гэта. Але я ў Польшчы, тут іншая мова, як мне хадзіць на гэтыя сходы і ці ёсць яны тут увогуле?
Знайшла ў тыктоку дзяўчыну, якая выздараўлівае [ад нарказалежнасці], яна жыве ў Турцыі. Яна мне скінула спасылкі на анлайн-групы ананімных наркаманаў, я пачала туды хадзіць».
Беларуска пайшла і на афлайнавыя групы ананімных наркаманаў, прывяла туды знаёмую, з якой раней ужывалі наркотыкі. Жыццё пачало наладжвацца.
Дзяўчына рабіла некалькі спробаў кінуць наркотыкі, пакуль у канцы 2023-га не атрымалася сысці ў рэмісію амаль на 9 месяцаў. Беларуска ўспамінае, што на яе паўплывала смерць сяброўкі ад перадазіроўкі — Яна зразумела, што можа апынуцца на яе месцы.
Потым Яна сарвалася і ўлезла ў даўгі, яна вінная больш за паўтары тысячы еўра за арэнду і камунальныя паслугі. Але цяпер дзяўчына вярнулася і да працы, і да цвярозага жыцця, Яна працуе кансультанткай у гандлёвым цэнтры.
Пакуль што ёй складана думаць пра будучыню. Жаданні ў дзяўчыны самыя простыя:
«Нешта рабіць, выйсці прагуляцца з кімсьці, хто выздараўлівае, з сяброўкай, якая не ўжывае [наркотыкі]. Гаварыць, наведваць групы, перад групай ці пасля яе мы часам выбіраемся на піцу. Цяпер у Гданьску запрацавала рускамоўная група, і для мяне гэта як прыйсці дахаты, можна выгаварыцца.
Там ёсць хлопцы, якіх я ведаю, нават тыя, з кім я ўжывала. Я рада іх бачыць, рада, што яны прыйшлі выздараўліваць, камусьці я нават сама параіла гэтыя групы».
«Байсол» адкрыў збор у дапамогу Яне — паўдзельнічаць можна тут.
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ
Каментары