Jak žyvuć ludzi ŭ samaj chałodnaj vioscy płaniety — tam byvaje minus 71°C
U vioscy Ajmiakon u Jakucii tempieratura moža apuskacca nižej za -71°C. Heta terytoryja, dzie ziamla skavanaja viečnaj mierzłatoj na sotni mietraŭ uhłyb, technika časta vychodzić z ładu, naśmierć zamiarzajuć navat vaŭki, jakija traplajuć u pastki.
Pra asablivaści pobytu ŭ hetym nasielenym punkcie raskazaŭ błohier-dakumientalist Ruchi Čenet, jaki naviedvaŭ Ajmiakon u samy chałodny pieryjad hoda. Daroha da «Polusa choładu» składajecca ź pieralotu ŭ Jakuck i pieraadoleńnia 900 kiłamietraŭ na mašynie za 18 hadzin.
Vioska, dzie na płoščy paŭtara kvadratnaha kiłamietra žyvie kala 800 čałaviek, sustreła padarožnikaŭ tempieraturaj -60,5°C. Situacyja ŭskładniajecca karotkim śvietłavym dniom: u studzieni jon doŭžycca kala čatyroch z pałovaj hadzin.
Śpiecyfičny klimat tłumačycca hieahrafijaj: pasielišča znachodzicca ŭ hłybokaj katłavinie, akružanaj harami. Z-za adsutnaści vietru chałodnaje pavietra, jakoje ciažejšaje za ciopłaje, asiadaje na dnie daliny, što pieratvaraje terytoryju ŭ pryrodny marazilnik.
Kab prosta zastacca ŭ žyvych, vychodziačy z domu, dzie tempieratura kala +30°C, na vulicu z marozam pad -60°C (pierapad składaje amal 100 hradusaŭ!) błohier nadziavaje na siabie bolš za 20 słajoŭ adzieńnia ahulnaj vahoj kala 14 kiłahramaŭ, u tym liku rečy z futra paŭnočnaha alenia. Ale navat heta nie harantuje poŭnaj biaśpieki. Praź niekalki chvilin na marozie viejki pakryvajucca ildom, a skura pačynaje piačy.
«Paśla taho, jak ja prabyŭ na vulicy krychu bolš za 15 chvilin, moj nos pabialeŭ. Unutry kletak pačali ŭtvaracca kryštali lodu, i tkanka pačała admirać. Kali b ja prabyŭ na vulicy jašče piać chvilin, moj nos atrymaŭ by niezvarotnaje paškodžańnie tkanak», — adznačaje błohier.
Miascovyja žychary vučać: tvar treba zakryvać, a nos hreć rukami, ale ni ŭ jakim razie nie cierci, kab nie paškodzić kapilary.
Infrastruktura na viečnaj mierzłacie
Ajmiakon staić na viečnaj mierzłacie — ziamli, jakaja nikoli nie rastaje. Heta robić niemahčymym prakładku zvyčajnaha vodapravoda i kanalizacyi: truby prosta parvała b ledzianym ciskam. Tamu prybiralni na vulicy, što ŭ taki maroz stanovicca asobnym vyprabavańniem.
Vadu tut zdabyvajuć dziedaŭskim sposabam: mužčyny vysiakajuć z raki vielizarnyja ledzianyja hłyby, hruziać ich na sani i razvoziać pa damach. Tam lod składvajuć u bočki, dzie jon rastaje.
Praces myćcia patrabuje značnych namahańniaŭ i času, tamu łaźniu arhanizujuć zvyčajna raz na tydzień. Kab pamycca, nieabchodna rastapić lod na piečy i navat razahreć butelki z šampuniem. Pracedura zakančvajecca rezkim tempieraturnym kantrastam: paśla myćcia ŭ pamiaškańni, nahretym da +60°C, ludziam davodzicca vychodzić na maroz, jaki časta pieravyšaje -50°C.
Damy ŭ Ajmiakonie sprajektavany dla maksimalnaha enierhaźbieražeńnia. Kab budavać na miorzłaj ziamli, spačatku ŭkładvajuć toŭstyja draŭlanyja belki, kab stvaryć płoskuju asnovu. Zatym źvierchu kładucca asnoŭnyja biarviony. Dadajecca padłoha taŭščynioj 30 santymietraŭ, zatym uciaplalnik i, narešcie, čystavaja padłoha.
Kožnaja ściana składajecca ź siami słajoŭ materyjałaŭ. Zvonku dreva, zatym bazaltavaja vata ŭ jakaści asnoŭnaha izalacyjnaha barjera, zatym tynkoŭka, sietka, pienapłast, jašče adzin płast tynkoŭki i, narešcie, draŭlanaja panel unutry. Vokny majuć patrojnaje škleńnie, utvarajučy žyćciova važny barjer ad praniźlivaha choładu, a haryšča ŭcieplenaje piłavińniem i ziamloj. U spałučeńni ź piečču abo sistemaj aciapleńnia takaja kanstrukcyja sahravaje žycharoŭ.
«Sercam» vioski źjaŭlajecca adzinaja vuhalnaja kacielnia. Jana pavinna pracavać bieśpierapynna, dzień i noč, bo navat karotkačasovaje spynieńnie pryviadzie da katastrofy: truby, jakija prachodziać prosta ŭnutry žyłych pakojaŭ dla lepšaj ciepłaaddačy, pałopajucca, i ludzi zastanucca biezabaronnymi pierad śmiarotnym choładam.
Charakternaja rysa kožnaha miascovaha doma — nieaciepleny pakoj pry ŭvachodzie. Jon vykonvaje dvajnuju funkcyju: słužyć tempieraturnym bufieram pamiž chataj i vulicaj, a taksama vykarystoŭvajecca jak hihancki naturalny marazilnik. Tut, prosta na palicach ci padłozie, usiu zimu zachoŭvajucca stratehičnyja zapasy: zamarožanaje małako, ryba i kavałki miasa.
Žyviołahadoŭla i transpart
Pryroda Ajmiakona biaźlitasnaja nie tolki da ludziej. Miascovyja haspadary vymušany abhortvać vymia karoŭ śpiecyjalnaj tkaninaj, kab abaranić jaho ad imhniennaha abmaražeńnia i zachavać u čyścini.
Praz adsutnaść vodapravodu žyviołu kožny ranak davodzicca hnać na vadapoj da raki. Heta zdajecca nievierahodnym, ale navat pry takich ekstremalnych tempieraturach u adnym miescy raka nie zamiarzaje. Sakret u tym, što mienavita tut bjuć ciopłyja padziemnyja krynicy.
Darečy, trymajuć tut pieravažna abaryhiennuju parodu — jakuckich karoŭ. Niahledziačy na surovyja ŭmovy i ścipły racyjon, jany dajuć małako tłustaściu da 7-8%, što źjaŭlajecca kaštoŭnaj krynicaj enierhii dla miascovych žycharoŭ.
Sapraŭdnym cudam adaptacyi źjaŭlajucca jakuckija koni. Hetyja nizkarosłyja, karžakavatyja žyvioły ź nievierahodna hustoj poŭściu i tłuščavaj prasłojkaj. U ich vysokija kapyty, jakija dziejničajuć jak izalatary i dazvalajuć žyviołam sutkami stajać na ledzianoj ziamli, nie abmarožvajučy nohi. Koni žyvuć na adkrytym pavietry ŭvieś hod, navat pry tempieraturach da -70°C.
Jany znachodziacca na volnym vypasie, samastojna zdabyvajučy ježu, chacia zimoj haspadary dadatkova padkormlivajuć ich narychtavanym ź leta sienam. Dla miascovych žycharoŭ hetyja žyvioły — harantyja žyćcia: heta i nadziejny transpart, i krynica miasa, bahataha vitaminami, jakich tak nie chapaje ŭ palarnuju zimu.
Akramia karoŭ i koniej, vialikuju rolu adyhryvajuć paŭnočnyja aleni. Da źjaŭleńnia ŭsiudychodaŭ jany byli hałoŭnym transpartam, ale i siońnia zastajucca žyćciova važnymi: heta miasa, małako i škury dla pašyvu toj samaj ciopłaj vopratki, bieź jakoj čałaviek na vulicy zahinie.
Z technikaj usio składaniej. Kali pakinuć mašynu na vulicy z vyklučanym ruchavikom navat na niekalki hadzin, jana pieratvarajecca ŭ nieruchomuju ledzianuju statuju. Zamiarzaje litaralna ŭsio: mietał, dyzielnaje paliva, masła, akumulatar. Navat šyny stanoviacca ćviordymi, jak kamień, i spluščvajucca z-za taho, što pavietra ŭnutry ściskajecca ad choładu.
Kab viarnuć takoje aŭto da žyćcia, patrabujecca praces poŭnaha razmarožvańnia, jaki zajmaje 3‑4 hadziny: mašynu nakryvajuć śpiecyjalnym čachłom i hrejuć mahutnaj ciepłavoj harmataj. Tamu adzinaje nadziejnaje vyjście dla miascovych — mieć uciepleny haraž, dzie transpart moža zachoŭvacca miesiacami biez ryzyki dla ruchavika.
Suisnavańnie sa stychijaj
Simvałam niebiaśpieki miascovaha klimatu staŭ pakazany ŭ filmie zamierzły voŭk. Drapiežnik trapiŭ u pastku i zahinuŭ nie ad traŭmaŭ, a ad pieraachaładžeńnia, pieratvaryŭšysia ŭ ledzianuju statuju za niekalki hadzin. Heta nahladna ilustruje hałoŭnaje praviła rehijona: adsutnaść ruchu viadzie da hibieli.
Z-za klimatyčnych umoŭ ziemlarobstva tut niemahčymaje. Asnovu racyjonu składajuć miasa i ryba, jakija časta ŭžyvajucca ŭ syrym zamarožanym vyhladzie. Miascovyja žychary śćviardžajuć, što mienavita tak pradukty zachoŭvajuć maksimum vitaminaŭ, nieabchodnych dla žyćcia.
Jak adznačaje błohier, niahledziačy na ekstremalnyja ŭmovy, ludzi ŭ Ajmiakonie nie zmahajucca z pryrodaj, a suisnujuć ź joj. Jany prytrymlivajucca staražytnych tradycyj, pavažajuć duchaŭ pryrody i vierać: kali ty nie ruchaješsia — ty zamiarzaješ.
Jakucija: narod, jakomu ŭdałosia znoŭ stać bolšaściu na ŭłasnaj ziamli
Pot pradstaŭnikoŭ hetaha naroda zusim nie maje pachu. A samaja strašnaja łajanka ŭ ich: «Ty zusim ni da čaho nie padobny»
Sachavud. Jakuckaje nacyjanalnaje kino stała fienomienam, ź jakim ličacca i ŭ Maskvie
Piekła na Ziamli. Sinoptyki nazvali samaje haračaje miesca ŭ Jeŭropie
Kamientary