«Ciarpieńnie — najlepšaja zbroja pieramožanych». Konrad Adenaŭer, abo Palityki jakoha typu patrebnyja paśla dyktatury
Kali skončyłasia vajna, jamu było ŭžo 69 hadoŭ i jon daŭno adyšoŭ ad palityki. Jaho rodny Kioln, jakim jon daŭniej doŭha kiravaŭ, razbombleny lažaŭ u ruinach. Ale ŭ jaho było niekalki pieravah: jon byŭ daśviedčanym i vielmi ciarplivym palitykam, a hałoŭnaje — nie zaplamiŭ siabie ŭ časy dyktatury. Na schile hadoŭ jon pahadziŭsia supracoŭničać z akupacyjnymi siłami, kab zrabić niemahčymaje — viarnuć Hiermaniju ŭ lik pavažanych i kvitniejučych dziaržaŭ Jeŭropy.
My zvyklisia da taho, što čałaviek, jaki supracoŭničaje z akupacyjnaj administracyjaj — zdradnik-kałabaracyjanist. Ale kali da akupacyi ŭ tvajoj krainie panavaŭ biesčałaviečny režym, to ci zdrada heta svajoj Radzimie? Adenaŭer, jak i raniej nie raz u žyćci, vybraŭ nie pakaznoje hierojstva, a staŭ rabić toje, što jon umieŭ najlepš.
«Karol Rejna»
Konrad Adenaŭer, narodžany ŭ 1876 hodzie ŭ biednaj siamji kiolnskaha čynoŭnika, moh i nie dažyć da kanca Druhoj suśvietnaj vajny. Jašče ŭ dziacinstvie jon mieŭ prablemy z kaściami, a padletkam zachvareŭ na tubierkuloz, jaki ŭ bolšaści vypadkaŭ byŭ śmiarotnym prysudam. Baćka chacieŭ, kab jaho syny advučylisia va ŭniviersitecie, ale hrošaj brakavała navat na zvyčajnuju himnaziju. Konrad paśla himnazii byŭ pajšoŭ na stažyroŭku, kab atrymać niejkuju prystojnuju prafiesiju, ale baćku niejkim cudam udałosia zdabyć dla jaho stypiendyju, i jon pastupiŭ va ŭniviersitet, dzie vyvučaŭ prava.
Va ŭniviersitecie jon dałučyŭsia da katalickaj studenckaj karparacyi. Paśla vučoby prachodziŭ stažyroŭku ŭ sudach, paśla pracavaŭ pamočnikam sudździ, ale asablivych pośpiechaŭ u jurysprudencyi nie dasiahnuŭ. U 1906 hodzie, vysunuty katalickaj Partyjaj centra, 30‑hadovy Konrad Adenaŭer byŭ abrany na pasadu člena haradskoj administracyi Kiolna, a paśla namieśnikam obier-burhamistra. Ź pierachodam u ratušu Kiolna, dzie pačałasia jaho palityčnaja karjera, Adenaŭer zmoh pa-sapraŭdnamu raskryć svaje zdolnaści.
Pieršym sapraŭdnym vyklikam u jaho palityčnaj karjery stała vyrašeńnie ŭ čas Pieršaj suśvietnaj vajny pytańnia deficytu praduktaŭ charčavańnia, vyklikanaha marskoj błakadaj z boku Vialikabrytanii. Adenaŭer zahadzia pačaŭ stvarać zapasy i ŭvioŭ u racyjon tapinambur zamiest bulby, jakaja nie ŭradziła ŭ 1916 hodzie, prydumaŭ ułasnyja recepty «kiolnskaha chleba» z rysavaj i kukuruznaj muki i «kiolnskaj kaŭbasy» z vykarystańniem sojevaj muki. Heta dazvoliła źmiakčyć nastupstvy hoładu ŭ zimu, jakaja atrymała nazvu «bručkavaj», bo zamiest chleba mnohija pierabyli na adnoj bručcy.
Užo ŭ nastupnym 1917 hodzie haradskaja rada adnahałosna vybrała Konrada Adenaŭera obier-burhamistram Kiolna na 12 hadoŭ. Pryčym jon staŭ samym maładym kiraŭnikom horada ŭ historyi.
Paśla vajny jon byŭ členam łandtaha Rejnskaj pravincyi, a paśla i staršynioj dziaržaŭnaj rady Prusii na praciahu ŭsiaho jaje isnavańnia. Rejniec Adenaŭer žorstka krytykavaŭ Prusiju, jakaja padparadkavała sabie Hiermaniju i čyj ahresiŭny militaryzm pryvioŭ da vialikaj vajny. Jon spryjaŭ stvareńniu aŭtanomii rodnaj pramysłova raźvitaj Rejnskaj vobłaści ad Prusii, ale nie padtrymaŭ mocnyja niezaležnickija nastroi suajčyńnikaŭ, vystupiŭšy za adzinstva Hiermanii, choć jaho i vinavacili ŭ spačuvańni sieparatystam.
U mižvajenny pieryjad Konrad Adenaŭer dasiahnuŭ značnych pośpiechaŭ jak haradski kiraŭnik i palityk. U Kiolnie ŭ časy jaho kiravańnia byli adkrytyja ŭniviersitet, vystavačny centr, muzyčnaja akademija, vytvorčyja škoły (paśla taho, jak jamu nie ŭdałosia pryciahnuć u horad mastackuju škołu «baŭchaŭs»).
Adenaŭer paspryjaŭ budaŭnictvu ŭnikalnaha na toj čas Miulhajmskaha mosta, a ŭ 1932 hodzie adkryŭ pieršy ŭ Hiermanii aŭtaban, jaki źviazaŭ Kioln z Bonam. Jon taksama zdoleŭ pryciahnuć u horad inviestycyi i pierakanaŭ kampaniju Ford zbudavać u Kiolnie vialiki aŭtazavod. Palityk uvachodziŭ u naziralnyja rady bujnych niamieckich kampanij i mieŭ značny ŭpłyŭ na ekanamičnaje žyćcio krainy.
Mahutnaha Adenaŭera, jakoha prazvali «kancleram Zachadu» i «karalom Rejna», nieadnarazova — u 1921, 1926 i 1928 hadach — razhladali jak kandydata na pasadu rejchskanclera. Ale sam Adenaŭer nie vielmi chacieŭ raźmieńvać svaju nadziejnuju i prybytkovuju pasadu ŭ Kiolnie na chistkuju pasadu kanclera ŭ Bierlinie.
Kanflikt z nacystami
Z 1930 hoda nacyjanał-sacyjalisty nabirali siłu pa ŭsioj Hiermanii. U 1931 hodzie jany ŭnačy vyviesili ściahi sa svastykaj na kiolnskich mastach. Obier-burhamistr Adenaŭer nieadkładna zahadaŭ źniać hetyja ściahi, padkreśliŭšy, što fłahštoki źjaŭlajucca ŭłasnaściu horada. Praz hetuju pryncypovaść SA (šturmavyja atrady) navat publična pačali źbirać hrošy «na kulu dla Adenaŭera».
Davajennaja palityčnaja karjera Adenaŭera zaviaršyłasia amal adrazu paśla prychodu da ŭłady Adolfa Hitlera. Lidar nacystaŭ, tolki pryznačany na pasadu rejchskanclera, prybyŭ 17 lutaha 1933 hoda ŭ Kioln dla ŭdziełu ŭ pieradvybarčych mierapryjemstvach. Adenaŭer admoviŭsia jaho vitać u aeraporcie i sustrakacca ŭvohule.
U sakaviku 1933 hoda partyja Centra, da jakoj naležaŭ Adenaŭer, paciarpieła paražeńnie na municypalnych vybarach u Kiolnie. Nacysty niezakonna — bo pasada obier-burhamistra ŭvohule nie była źviazanaja z hetym vybarami — adchilili Adenaŭera.
13 sakavika ranicaj hrupoŭki NSDAP u vajskovaj formie padyšli da Kiolnskaj ratušy i z łozunhami «Adenaŭera — da ścienki» zapatrabavali jaho adstaŭki. Adzin z kiraŭnikoŭ NSDAP u najlepšych tradycyjach «nie da zakonaŭ» abviaściŭ Adenaŭera źniatym i pryznačyŭ časovym obier-burhamistram nacysta.
Adenaŭer vyjechaŭ u Bierlin, dzie znajšoŭ prytułak u svajoj słužbovaj kvatery pad palicejskaj achovaj, praz dva damy ad doma Hiorynha.
Historyja vyhnańnia z Kiolna paśla budzie doŭha baleć palityku, bo nichto z kiolncaŭ publična nie vystupiŭ suprać jaho adstaŭki.
Niamiecki piensijanier
Navat jak pryvatnaja asoba razam ź siamjoj Adenaŭer nie adčuvaŭ siabie ŭ biaśpiecy. Jon źviarnuŭsia pa dapamohu da byłoha školnaha siabra, abata Łaachskaha abactva, jaki daŭ jamu prytułak u klaštary. U krasaviku 1933 hoda Adenaŭer razam ź siamjoj zmoh pasialicca ŭ domie ŭ Patsdamie.
U červieni 1934 hoda pa zahadzie Hitlera ŭ «Noč doŭhich nažoŭ» byli zabityja na ŭłasnaj vile pad Patsdamam były rejchskancler Kurt fon Šlajchier i jaho žonka. Tak zdaryłasia, što Adenaŭery tady žyli ŭ susiedniaj sa Šlajchierami dačy. Adenaŭera ŭ tuju noč zabrali ŭ hiestapa, ale praź niejki čas adpuścili. Možna sabie ŭjavić, što adčuvali tady takija ludzi, jak Adenaŭer. Jašče niadaŭna ty byŭ pavažanym, upłyvovym čałaviekam, a ciapier tvoj los bolš ad ciabie nie zaležyć.
Adenaŭer vymušany byŭ ratavać žyćcio i napisaŭ list na adzinaccaci staronkach, u jakim apisvaŭ svaje zasłuhi pierad Hiermanijaj i nacyjanał-sacyjalisckim rucham u tym liku. Dziakujučy hetamu jon atrymaŭ hadavuju piensiju 10 000 rejchsmarak, a z 1937 hoda navat 15 000. Akramia taho, jamu vypłacili kampiensacyju za kanfiskacyju jahonaj kiolnskaj viły. Na hetyja hrošy ŭ 1935 hodzie jon i kupiŭ sabie ŭčastak ziamli ŭ vioscy Rendorf pad Bonam, pabudavaŭ dom, u jakim i pražyŭ reštu žyćcia. Da kanca vajny Adenaŭer vioŭ cichaje žyćcio niamieckaha piensijaniera.
Paśla niaŭdałaha zamachu na Hitlera 20 lipienia 1944 hoda Adenaŭera znoŭ aryštavali i vyvieźli ŭ kancłahier. Zmoŭščyki sapraŭdy sprabavali pryciahnuć da ŭdziełu Adenaŭera, ale toj paličyŭ spravu pravalnaj i admoviŭsia. Tym nie mienš, udzielniki zmovy płanavali pryznačyć jaho kiraŭnikom Rejnskaj vobłaści ŭ vypadku, kali pieravarot budzie mieć pośpiech.
U listapadzie syn Maks damohsia ŭ Hałoŭnym upraŭleńni impierskaj biaśpieki vyzvaleńnia svajho baćki. Konrad Adenaŭer sustreŭ kaniec Druhoj suśvietnaj vajny ŭ svaim domie ŭ Rendorfie.
Supracoŭnictva i kanflikt z akupantami
Kali ŭ sakaviku 1945 hoda amierykanskija vojski zaniali Rejnski rehijon, jany atrymali zahad vyjści na suviaź z byłym obier-burhamistram Kiolna, Konradam Adenaŭeram, i znoŭ pryznačyć jaho na hetuju pasadu. Jon znachodziŭsia ŭ ichnim «biełym śpisie» ludziej, jakija nie byli zaplamlenyja supracoŭnictvam z nacysckim režymam. Konrad Adenaŭer admoviŭsia i abmiežavaŭsia daradčaj rolaj.
Sajuźniki jašče ŭ mai 1942 hoda ździejśnili masiravanuju avijabambardziroŭku Kiolna, a paśla rehularna rabili na jaho naloty da kanca vajny, amal źniščyŭšy rodny horad Adenaŭera, u dabrabyt i raźvićcio jakoha ŭkłaŭ niamała ŭłasnych sił. Uvieś horad lažaŭ u ruinach, kanstrukcyi ŭnikalnaha Miulhajmskaha mosta lažali ŭ vodach Rejna. Nad usimi razbureńniami ŭzvyšałasia tolki čornaja hramada hatyčnaha Kiolnskaha sabora, jakaja acalełaja dziakujučy tamu, što słužyła aryjenciram dla brytanskich bambardziroŭščykaŭ.
Ale Adenaŭer, admaŭlajučysia ad prapanovy, najpierš dumaŭ nie pra heta, a pra svaich synoŭ, jakija ŭ toj čas jašče znachodzilisia na froncie. Tolki 4 maja 1945 hoda jon iznoŭ pryniaŭ pasadu obier-burhamistra.
Kali ŭ pačatku vajny ŭ 1939 hodzie ŭ Kiolnie žyło 768 tysiač čałaviek, to ŭ 1945 hodzie zastałosia ŭsiaho kala sta tysiač žycharoŭ. Štodnia siudy viartalisia pryblizna pa 1000 čałaviek. Adenaŭer ličyŭ svaimi hałoŭnymi zadačami palepšyć situacyju z praduktami, zabiaśpiečyć ludziej žyllom i adnavić histaryčny vyhlad horada.
Kali adnosiny z amierykanskaj vajskovaj administracyjaj byli dosyć dobrymi, to z pradstaŭnikami brytanskaj akupacyjnaj zony, u jakuju ŭ červieni 1945 hoda byŭ uklučany Kioln, jany rezka pahoršali. Pačalisia kanflikty.
Pryčynaj čarhovaha zvalnieńnia z pasady 6 kastryčnika 1945 hoda stali piarečańni Adenaŭera nakont zabarony razdavać paliva nasielnictvu, uviedzienaj brytancami. Adenaŭeru stavili ŭ vinu «niazdolnaść» i «niedachop enierhii». Ale, chutčej za ŭsio, pryčyna była ŭ tym, što niamiecki palityk padtrymlivaŭ kantakty z pradstaŭnikami francuzskaj vajskovaj administracyi.
Reč u tym, što Rejnskaja pravincyja była padzielena pamiž roznymi akupacyjnymi zonami. Paŭnočnaja — z Aachienam, Dziusieldorfam i Kiolnam była pad kantrolem brytancaŭ, a paŭdniovaja, z Koblencam i Tryram — pad francuzami. Što rabić ź pieramožanaj Hiermanijaj, jašče nie było da kanca jasna, byli prajekty raździełu jaje na asobnyja častki i stvareńnia niezaležnych dziaržaŭ, a Adenaŭer vidavočna imknuŭsia zachavać cełasnaść svajoj małoj Radzimy i dziaržavy ŭ cełym.
Paślavajennaja niapeŭnaść
Kali b nie druhoje źniaćcie z pasady obier-burhamistra, Konrad Adenaŭer, mahčyma, nikoli b nie staŭ kancleram. Zamiest hetaha jon šukaŭ novyja mahčymaści dla palityčnaj aktyŭnaści. U chutkim časie jon uznačaliŭ novastvoranuju partyju — Chryścijanska-demakratyčny sajuz, jakaja mieła na mecie abjadnać niamieckich katalikoŭ z pratestantami. Jamu dapamahli dasiahnuć hetaha jahony parłamiencki dośvied časoŭ Viejmarskaj respubliki i vialiki aŭtarytet.
Jašče ŭ čas vajny byŭ raspracavany tak zvany «płan Marhientau», jaki praduhledžvaŭ padzieł Hiermanii, pieradaču pramysłovych rajonaŭ pad mižnarodny kantrol i pieratvareńnie Hiermanii ŭ ahrarnuju kranu, kab praduchilić raźviazvańnie joju Treciaj suśvietnaj vajny. Płan u vyniku tak i nie budzie zaćvierdžany, ale ŭ paślavajennych akupacyjnych zonach raspačali jaho praktyčnuju realizacyju. Na praktycy heta aznačała raździeł i razrabavańnie Rejnskaj vobłaści, najbolš pramysłova raźvitaj častki Hiermanii, čaho Adenaŭer dapuścić nie moh.
Nie było b ščaścia, dy niaščaście pamahło. Zdaryłasia Chałodnaja vajna. Supraćstajańnie pamiž zachodnim śvietam i sacyjalistyčnym łahieram pačałosia ŭ 1946 hodzie i terytoryja Hiermanii stała adnoj z najvažniejšych jaje aren. U takich umovach krainy Zachadu vyrašali pryniać pryncypova inšy płan u dačynieńnie da Hiermanii — industryjalny płan Maršała, a taksama pajści na adradžeńnie jaje dziaržaŭnaści. U 1947 hodzie ZŠA i Vialikabrytanija abjadnali svaje zony ŭ «Bizoniju», paźniej dałučyłasia Francyja — atrymałasia «Tryzonija». Kab naładzić haspadarku, byli stvoranyja ekanamičnaja rada i kvaziparłamient.
U hetyja hady Adenaŭer umacavaŭ svaju ŭładu ŭnutry partyi i ŭ 1948 hodzie staŭ prezidentam Parłamienckaj rady, jakaja zajmałasia padrychtoŭkaj kanstytucyi budučaj zachodniehiermanskaj dziaržavy. Pa-za miežami brytanskaj zony jon byŭ značna mienš viadomy, čym lidary inšych palityčnych partyj, jakija atrymlivali pasady z sapraŭdnaj uładaj.
Ale Adenaŭer pieratvaryŭ svaju pasadu ŭ trybunu, i pakul inšyja pracavali ŭ cieniu, jon staŭ vyhladać u vačach hramadskaści i sajuźnikaŭ jak pradstaŭnik niemcaŭ. Adenaŭer, pa słovach adnaho ź jaho palityčnych kankurentaŭ, staŭ «pieršym čałaviekam budučaj dziaržavy jašče da taho, jak jana ŭźnikła».
Isnuje lehienda, što mienavita Adenaŭer nastajaŭ na tym, kab novaj stalicaj Hiermanii byŭ vybrany horad Bon — najbližejšy bujny horad da Rendorfa, dzie žyŭ palityk. Heta, viadoma, pierabolšańnie, ale jano dobra ilustruje maštaby ŭpłyvu Adenaŭera na palityku Hiermanii taho času. Nasamreč adziny kankurent za status stalicy, Frankfurt-na-Majnie, byŭ mocna razburany, a taksama tam raźmiaščałasia amierykanskaje vajskovaje kiraŭnictva, što pieraškadžała b stvareńniu niezaležnaha ŭradavaha centra. Heta razam z padtrymkaj brytancaŭ i Adenaŭera stała pryčynaj vybaru Bona, jaki mała paciarpieŭ u vajnu.
Kancler
15 vieraśnia 1949 hoda Bundestah abraŭ Adenaŭera ŭ pieršym tury hałasavańnia pieršym fiederalnym kancleram Fiederatyŭnaj Respubliki Hiermanija z najmienšaj mahčymaj bolšaściu: 202 hałasy z 402 prysutnych deputataŭ pry 142 «suprać». Vyrašalnym staŭ hołas samoha Adenaŭera, jaki prahałasavaŭ sam za siabie i tym zrabiŭ siabie pieršym paślavajennym fiederalnym kancleram Hiermanii.
Heta, darečy, dobraja navuka tym biełarusam, jakija dahetul nie mohuć zvyknuć da roznahałośsiaŭ i ździŭlajucca kankurencyi ŭ tym liku ŭnutry našaha prademakratyčnaha, antydyktatarskaha łahiera.
Paśla vajny Hiermanija była litaralna «vynajdzienaja nanoŭ», nie tolki praz admaŭleńnie staroj, hitleraŭskaj, ale i kolišniaj pruskaj ideałohii i madeli.
Hiermanskaja impieryja ŭ XIX stahodździ farmiravałasia na asnovie mahutnaj i tyraničnaj Prusii, viadomaj svaim ahresiŭnym militaryzmam. Ciapier jadro pruskaj dziaržavy całkam apynułasia na savieckim baku, dzie častka jaje była demantavanaja i padzielenaja pamiž Polščaj i Savieckim Sajuzam, a rešta dastałasia savieckaj akupacyjnaj zonie. FRH ž farmiravałasia z centram u byłoj Rejnskaj pravincyi, jakaja była rehijonam z mocnymi aŭtanamisckimi i navat niezaležnickimi nastrojami i ŭznačalvałasia Adenaŭeram, jakija jašče da vajny vystupaŭ z rezkimi antypruskimi zajavami.
Novaja hiermanskaja dziaržava hruntavałasia na novych idejnych pryncypach, što, mahčyma, i vyznačyła jaje siońniašniaje demakratyčnaje abličča.
Adenaŭer trojčy pieravybiraŭsia na pasadu kanclera paśla vybaraŭ u Bundestah — u 1953, 1957 i 1961 hadach. I heta taksama navuka niekatorym biełarusam, jakija vystupajuć za «ratacyju dziela ratacyi».
Tvorcy «niamieckaha ekanamičnaha cuda»
Niemcy paśla vajny byli nacyjaj, da jakoj uvieś śviet staviŭsia z pahardaj, nie bačyŭ ničoha takoha ŭ ichnich biedach i pakutach, a časam niemcam uvohule adkryta pomścili.
Pierad Hiermanijaj staviłasia patrabavańnie pravieści demilitaryzacyju, denacyfikacyju i demakratyzacyju. Ale kraina lažała ŭ ruinach, nie mieła dypłamatyčnaj vahi i była abaviazanaja vypłačvać kantrybucyi i reparacyi.
Usio mahło skončycca tym ža, čym skončyłasia paśla Pieršaj suśvietnaj vajny, ale jaje vyniki mnohamu navučyli zachodnich palitykaŭ. ZŠA mieła namier ukłaścisia ŭ Jeŭropu, kab jana nie była žabrackaj, hałodnaj, razburanaj, kab tam byli demakratyja i svaboda, a nie niejkaja čarhovaja dyktatura.
Krainy Zachodniaj Jeŭropy pryniali amierykanskuju dapamohu i heta dapamahło im pabudavać demakratyi.
Biezumoŭna, płan Maršała adyhraŭ svaju stanoŭčuju rolu i dla Hiermanii, choć jana atrymała adnosna niašmat srodkaŭ u paraŭnańni ź jaje pamierami — jany składali prykładna 1,5 % ad jaje VUP. Ale heta byŭ psichałahična važny simvał, što Hiermanija pačała znoŭ usprymacca zachodnim śvietam.
Kudy bolš ekanomicy FRH paspryjała toje, što sajuźniki adraklisia raniejšaj idei demantavać i padzialić jaje pramysłovaść. Adenaŭeru ŭdałosia adstajać 19 najbujniejšych pramysłovych pradpryjemstvaŭ. Zachavalisia taksama ŭsie pradpryjemstvy ŭ Zachodnim Bierlinie. Niemcam dazvolili budavać akijaničnyja sudny i ramantavać zamiežnyja karabli na bujnych vierfiach u Hamburhu i Bremienie.
Adenaŭer dobra razumieŭ, da čaho treba imknucca, kab zabiaśpiečyć stabilnaść, ale nie mieŭ hłybokich ekanamičnych viedaŭ, tamu pryniaŭ adzina pravilnaje rašeńnie: davieryŭsia śpiecyjalistu — ekanamistu Ludvihu Erchardu, jaki staŭ baćkam «niamieckaha ekanamičaha cudu». Jon pravioŭ valutnuju reformu, adpuściŭ ceny i stabilizavaŭ niamieckuju marku. Padatkovaja palityka spryjała pradprymalnickaj inicyjatyvie, a admiena kantrolu za cenami adrazu ž likvidavała čorny rynak. Reformy supravadžalisia pryniaćciem pakieta sacyjalnych mier, bo tolki palapšeńnie ŭzroŭniu žyćcia mahło paspryjać adnaŭleńniu ekanomiki. Było ŭviedziena piensijnaje, miedycynskaje strachavańnie i strachavańnie pa biespracoŭi.
Užo ŭ 1950 hodzie, usiaho praz 5 hadoŭ paśla vajny, FRH dasiahnuła davajennaha ŭzroŭniu raźvićcia, u 1956 — padvoiła, a ŭ 1962 hodzie — patroiła. Pry hetym va Uschodniaj Hiermanii, jakaja źviedała mienšyja razbureńni i čyje terytoryi da vajny byli bahaciejšyja za siaredni ŭzrovień pa krainie, sacyjalistyčnaja haspadarka pakazała našmat horšyja vyniki.
Prymireńnie z susiedziami
Adenaŭer ličyŭ, što tolki abjadnańnie Jeŭropy mahło harantavać doŭhaterminovy mir i adstojvaŭ hetuju ideju, hnutka padychodziačy da lubych pracesaŭ, jakija mahli paspryjać takoj intehracyi. Ale jon taksama razumieŭ, što paŭnavartasnaj dziaržavy biez ułasnych uzbrojenych sił u pryncypie być nie moža.
Dla Adenaŭera zamiežnaja palityka i aryjentacyja na zachodniuju intehracyju byli vyznačalnym faktaram jaho palityčnaj stratehii. U 1951‑-1955 hod jon, paralelna z pasadaj fiederalnaha kanclera, zajmaŭ jašče pasadu ministra zamiežnych spraŭ — unikalny vypadak u historyi Hiermanii — što dazvalała jamu całkam kantralavać zamiežnapalityčnyja pracesy.
Adenaŭer prykłaŭ usie siły dla taho, kab prymirycca z najbližejšymi susiedziami. U hetym dapamahaŭ Saviecki Sajuz — čym bolš napružanymi stanavilisia adnosiny SSSR z Zachadam, tym lepš Zachad staviŭsia da novaj Hiermanii.
Najpierš stajała pytańnie ŭ naładžvańni suviaziaŭ z susiedniaj Francyjaj, jakaja na praciahu stahodździaŭ była antahanistam Hiermanii i paśla apošniaj vajny mieła značnyja terytaryjalnyja i ekanamičnyja pretenzii da jaje. Praŭda, Rejnskaja vobłaść, jakaja ciapier stała nie tolki ekanamičnym, ale i palityčnym sercam Hiermanii, mieła zusim inšyja adnosiny z Francyjaj.
Rejncy, u tym liku Adenaŭer, nie mieli taho antahanizmu da francuzaŭ, što mieli ŭ Bierlinie. Urešcie, mienavita padtrymkaj Francyi karystalisia rejnskija sieparatysty, jaki padniali paŭstańnie i abviaścili niezaležnuju Rejnskuju respubliku ŭ 1923 hodzie. Heta dapamahło źmiakčyć adnosiny pamiž dźviuma krainami i stała svojeasablivaj asnovaj dla novaha kursu prymireńnia.
Asnoŭnym krokam u hetym kirunku stała stvareńnie ŭ 1951 hodzie Jeŭrapiejskaha abjadnańnia vuhalu i stali. Dla Adenaŭera heta była padvojnaja mahčymaść: z adnaho boku — ščylniej uklučyć FRH u zachodni śviet i atrymać bolš svabody ŭ budučyni, z druhoha — ažyvić praces zbližeńnia z Francyjaj, jaki zajšoŭ u tupik.
Nie mienš važnaj prablemaj byŭ Saar, jaki Francyja sprabavała dałučyć. Ale Adenaŭer spakojna prapanavaŭ pravieści plebiscyt. Jon byŭ praviedzieny, kali situacyja ŭ ekanomicy ŭžo stabilizavałasia, i ŭ 1955 hodzie bolšaść miascovych žycharoŭ prahałasavała za viartańnie ŭ skład FRH. Pry hetym hałoŭny kurs na supracoŭnictva z Francyjaj nie źmianiŭsia.
Vialikaje značeńnie mieli asabistyja adnosiny Adenaŭera z Šarlem de Holem. Jany šmat razoŭ sustrakalisia i naładzili tryvały aljans, jaki znajšoŭ jarkaje ŭvasableńnie ŭ Jelisiejskim dahavory 1963 hoda. Asabliva znakavymi stali ich sumiesnyja dziaržaŭnyja vizity ŭ 1962 hodzie: śviet ubačyŭ mocnyja simvały prymireńnia, takija jak supolnaja imša ŭ sabory ŭ Rejmsie, jakija paćvierdzili rašučaść dźviuch krain naładzić tryvałaje siabroŭstva.
Dziakujučy hetamu kursu ŭsiaho za niekalki hadoŭ paśla Druhoj suśvietnaj vajny Adenaŭeru ŭdałosia niemahčymaje — Zachodniaja Hiermanija znoŭ stała pavažanym čalcom jeŭrapiejskaj supolnaści, da jakoha ŭsie stavilisia stanoŭča, prynamsi na aficyjnym uzroŭni.
Adenaŭer dobra razumieŭ: biez ułasnaha ŭniosku ŭ abaronu Zachad nie dazvolić FRH viarnuć poŭny suvierenitet. Tamu jon nastojliva vioŭ krainu da intehracyi ŭ supolnyja vajskovyja struktury. Pačałosia ŭsio ź fiederalnaj palicyi, ale ŭžo ŭ siaredzinie 1950‑ch hałoŭnym krokam stała stvareńnie bundeśviera i ŭstupleńnie Zachodniaj Hiermanii ŭ NATA. Kab źniać strach susiedziaŭ, FRH aficyjna adrakłasia jadziernaj, chimičnaj i bijałahičnaj zbroi i ŭbudavała svaje siły ŭ sajuznyja struktury.
Hetaja palityka zabiaśpiečyła biaśpieku pierad SSSR, zrabiła Hiermaniju paŭnavartasnym partnioram Zachadu i dała joj prava ŭdzielničać u pryniaćci rašeńniaŭ. Adenaŭer źniaŭ «niamieckaje pytańnie» jak pahrozu i pieratvaryŭ FRH u nadziejnaha sajuźnika i asnovu jeŭrapiejskaj intehracyi.
Jaŭrejskaje pytańnie
Adenaŭer taksama aktyŭna šukaŭ prymireńnia ź jaŭrejami. Jon adprečyŭ płan adnarazovaj vypłaty ŭ pamiery 10 miljonaŭ marak Izrailu i, nasupierak supracivu svajho ministra finansaŭ, pravieŭ rašeńnie ab kampiensacyjach u pamiery 3,45 miljarda marak (siońnia kala 9,82 miljarda jeŭra) — pa 3000 marak za kožnaha jaŭrejskaha ŭciekača. Hetaje rašeńnie vyklikała lutaść siarod značnaj častki izrailskaj hramadskaści, asabliva ŭ pravaj apazicyi.
Mienachiem Biehin i jaho prychilniki ličyli, što «kryvavyja hrošy» z Hiermanii — heta zdrada pamiaci achviaraŭ Chałakostu i prynižeńnie dla Izraila. Pa krainie prakacilisia pratesty suprać takich pahadnieńniaŭ, jakija časta supravadžalisia sutyknieńniami z palicyjaj, užyvańniem ślozatačyvaha hazu i navat sprobami teraktaŭ.
U 1952 hodzie asoby, źviazanyja z byłoj jaŭrejskaj terarystyčnaj arhanizacyjaj «Irhun», ździejśnili zamachi na Adenaŭera i niamieckuju delehacyju, dasłaŭšy bomby pa pošcie. Byli zabityja i paciarpieli vypadkovyja ludzi, ale niamiecki ŭrad zasakreciŭ materyjały spravy i spyniŭ śledstva, kab nie spravakavać antysiemickich reakcyj u niamieckim hramadstvie.
Premjer-ministr Izraila David Bien-Huryjon, pavodle śviedkaŭ, usio žyćcio adčuvaŭ udziačnaść Adenaŭeru za hetaje rašeńnie. U sakaviku 1960 hoda jany sustrelisia razam u Ńju-Jorku, u 1965 hodzie byli ŭstalavanyja dypłamatyčnyja adnosiny pamiž krainami, a ŭ nastupnym hodzie Adenaŭer staŭ pieršym vysokapastaŭlenym niamieckim palitykam, jaki paśla Druhoj suśvietnaj vajny naviedaŭ Izrail.
«Spačatku vyzvalicie ludziej, a ŭžo potym budziem damaŭlacca»
Praź dziesiać hadoŭ paśla spynieńnia bajavych dziejańniaŭ u savieckim pałonie jašče znachodzilisia tysiačy niamieckich vajskoŭcaŭ, jakich treba było vyzvalać. Saviecki bok chacieŭ ustalavać dypłamatyčnyja adnosiny, ale nastojvali, što ŭ SSSR niama vajennapałonnych, a tolki złačyncy, jakija adbyvajuć pakarańnie. Adenaŭer zaniaŭ pryncypovuju pazicyju: «Spačatku treba viarnuć ludziej z pałonu, a ŭžo potym damaŭlacca pra aficyjnyja adnosiny». I heta taksama važny prykład dla biełaruskaj apazicyi.
8 vieraśnia 1955 hoda niamieckaja ŭradavaja delehacyja prybyła ŭ Maskvu. Pieramovy byli vielmi rezkimi i napružanymi.
U čas pieramoŭ Viačasłaŭ Mołataŭ abvinavaciŭ Adenaŭera ŭ tym, što niemcy dazvolili nacystam pryjści i ŭtrymacca va ŭładzie. Razmova viałasia na padvyšanych tonach, i tady Adenaŭer rezka adkazaŭ: heta vy, a nie ja paciskali jamu ruku. I heta było praŭdaj, bo Mołataŭ sapraŭdy paciskaŭ ruku Hitleru, a Konrad Adenaŭer — nikoli.
Kali adzin z savieckich kiraŭnikoŭ prapanavaŭ jamu ŭ abmien na dakumient ab ustalavańni adnosin harantavać vyzvaleńnie pałonnych na praciahu tydnia, Adenaŭer, niahledziačy na parady svaich dypłamataŭ admovicca, pryniaŭ inšaje rašeńnie:
«Ja vas prašu, jak my možam havaryć pra canu? Kali my chočam atrymać niečaha ad dziaržavy, ź jakoj u nas niama dypłamatyčnych adnosin, to jak my možam heta atrymać? Ja zusim nie razumieju, čamu my nie pavinny byli b adnavić dypłamatyčnyja suviazi».
Adenaŭer nie pamyliŭsia: bolš za 15 000 vajennapałonnych, internavanych i cyvilnych asob viarnulisia ŭ Hiermaniju da kanca 1955 hoda. Kali samalot ź niamieckaj delehacyjaj sieŭ na aeradromie Kiolna, jaho sustrakaŭ natoŭp. Da kanclera prarvałasia pažyłaja žančyna, jana schapiła jaho za ruku i pacałavała.
Hety epizod jaskrava pakazaŭ zdolnaść Adenaŭera spałučać pryncypovuju ćviordaść z hatoŭnaściu da ŭzvažanych kampramisaŭ.
Svaim kaštoŭnaściam jon nikoli nie zradžvaŭ, ale ŭ adnosinach z SSSR imknuŭsia znachodzić šlachi parazumieńnia, nie hublajučy pačućcia hodnaści i pavahi. U vyniku jaho aŭtarytet značna ŭzros jak u samoj Hiermanii, tak i na mižnarodnaj arenie.
Sprečnaja denacyfikacyja
Adnoj z samych supiarečlivych staronak kiravańnia Adenaŭera była jaho palityka amnistyi byłych členaŭ NSDAP. Ujavicie sabie: paśla pierachodu Biełarusi da demakratyi vy pahadzilisia b na amnistyju łukašystaŭ i pryjom ich na dziaržaŭnyja pasady? Z adnaho boku, Adenaŭer rašuča spyniaŭ lubyja sproby kamunistyčnaha ŭpłyvu i chacieŭ pabudavać demakratyčnuju FRH. Z druhoha — metanakiravana intehravaŭ u novyja dziaržaŭnyja struktury byłych čynoŭnikaŭ Treciaha rejcha, kali jany pryznavali demakratyju i novuju dziaržavu.
Va ŭradzie byŭ i Hans Hłobkie, jaki kiravaŭ fiederalnaj kancylaryjaj, niahledziačy na toje, što byŭ adnym z klučavych udzielnikaŭ jurydyčnaha abhruntavańnia pieraśledu jaŭrejaŭ, i były nacyst Teador Oberlender, jakoha vinavaciŭ u vajennych złačynstvach saviecki bok. U Ministerstva justycyi masava viarnulisia sudździ i jurysty, jakija pracavali ŭ časy nacystaŭ.
U 1949 i 1954 hadach byli abvieščanyja amnistyi, pa vynikach jakich byli vyzvalenyja tysiačy byłych nacystaŭ.
«My pavinny zaraz ža pakončyć z hetym vyniuchvańniem nacystaŭ, bo, paviercie, kali my pačniem, my sami nie budziem viedać, dzie spynicca», — tłumačyŭ svaju pazicyju Adenaŭera ŭ Bundestahu.
Niajasna, čaho było bolš u hetym rašeńni: chryścijanskaha daravańnia ci praktyčnaha sensu. Hiermanii paśla vajny vielmi brakavała kvalifikavanych kadraŭ, a šyrokaja lustracyja byłych nacystaŭ mahła b paralizavać ekanomiku i kiravańnie dziaržavaj.
Mienavita hetaje paźbiahańnie hłybokaj palaryzacyi ŭ niemieckim hramadstvie stała adnym z padmurkaŭ tryvałaj stabilnaści i «ekanamičnaha cudu».
Ale ŭžo pry kancy 1950‑ch i asabliva ŭ 1960‑ia maładyja niemcy pačali zadavać pytańni: jak mahčyma, što dziaržava, jakaja paŭstała jak antyteza nacyzmu, budujecca rukami tych, chto jaho padtrymlivaŭ?
Adychod ad palityki
U apošnija hady kanclerstva Adenaŭer usio macniej zmahaŭsia za ŭładu i sprabavaŭ adciahnuć svaju adstaŭku, aby nie dapuścić taho, kab jaho pierajemnikam staŭ Ludvih Erchard. Jon sumniavaŭsia ŭ jaho lidarskich jakaściach i zdolnaści pravieści krainu praz składanaści chałodnaj vajny. Adenaŭer imknuŭsia navat pierajści na pasadu fiederalnaha prezidenta, kab zachavać upłyŭ, ale adroksia takoha namieru, kali suprać takoha vystupili jaho ŭłasnyja adnapartyjcy i parłamientaryi.
Jaho apošnija hady na pasadzie supravadžalisia ciažkimi vyprabavańniami: saviety zbudavali Bierlinski mur, Adenaŭera krytykavali za pavolnuju reakcyju na heta; vybuchnuŭ skandał vakoł «spravy Spiegel», jakaja stała pavarotnym miescam u pytańniach svabody presy; pastajannyja kanflikty z Erchardam.
Niahledziačy na krytyku, adnym z hałoŭnych dasiahnieńniaŭ Adenaŭera stała padpisańnie ŭ 1963 hodzie Jelisiejskaj damovy z Šarlem de Holem, jakaja zamacavała franka-niamieckaje prymireńnie. Ale ŭnutry krainy Adenaŭer stračvaŭ papularnaść i pad ciskam partnioraŭ jon byŭ vymušany pakinuć pasadu ŭ kastryčniku 1963 hoda. Było jamu na toj momant 87 hadoŭ.
Paśla adstaŭki jon jašče niekatory čas upłyvaŭ na palityku praz artykuły i intervju, pisaŭ miemuary i padtrymlivaŭ suviazi ź mižnarodnymi lidarami. Adenaŭer pamior u krasaviku 1967 hoda ŭ 91 hod. Na dziaržaŭnym pachavańni prysutničali prezident Francyi Šarl de Hol i prezident ZŠA Lindan Džonsan, a taksama 12 kiraŭnikoŭ uradaŭ, ministry zamiežnych spraŭ i pasły sa 180 krain, što padkreśliła histaryčny maštab jaho asoby.
Adenaŭer byŭ palitykam, jaki nie rabiŭ rezkich krokaŭ, tolki pastupovyja, i mieŭ nadzvyčajnaje ciarpieńnie i ŭpartaść. Heta dapamahło jamu vyžyć, heta dapamahło vyžyć Hiermanii pad jaho kiraŭnictvam.
Adnojčy kancler raskazaŭ žurnalistam:
«Ja staŭ palityčnym dziejačam nie ad lubovi da hetaj spravy, a pa patrebie. Pa-mojmu, lepš być sadoŭnikam i vyroščvać ružy. Tym nie mienš, i praca ŭ sadzie, i palityka patrabuje ciarpieńnia. Mianie pastavili kancleram, kab chutka adnavić i zrabić kvitniejučaj zbankrutavanuju firmu. Ale dla hetaha treba šmat času i ciarpieńnia. Ciarpieńnie — najlepšaja zbroja pieramožanych».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆCiapier čytajuć
Mastakoŭ Rymašeŭskaha i Ščamialovu pratrymali amal hod u SIZA, ale dali taki termin, kab u sudzie adpuścić dadomu1
Kamientary
Navošta heta haretnaj Biełarusi paśla Łukašenki, dzie hałoŭnyja paciarpiełyja - heta i jość biełarusy - samy zabity i žabracki narod Eŭropy?
1. Byŭ faktyčna daŭnim desidentam.
2. Nie ŭsprymaŭ nacystaŭ i admaŭlaŭsia ź imi supracoŭničać.
3. Pry hetym byŭ praniamieckim patryjotam.
4. Pačaŭ denacyfikacyju i razbureńnie staroj ideałahičnaj sistemy.
5. Dbaŭ pra niamieckija intaresy i moh na pavyšanych tanach abaraniać ich jak pierad bytancami, tak i Mołatavym.
6. Dbaŭ pra toje, kab zrabić Hiermaniju mocnaj industryalnaj kankurentnaj krainaj, a nie prydatkam franka-brytanskaj ekanomiki.
A ciapier paraŭnajcie heta z našymi pretendentami : "ia choču, čtoby moj štab był v KHB", "Kalinovskij nie vojevał za Biełaruś", "Massovyje rieprieśsii, eto vydumka", "Biełarusi nie pomiešajet imieť paru trojku oliharchov", "Biełorusy s radosťju vojdut v sostav RF", "Rośsija nam nie vrah", " Russkij jazyk - istočnik raźvitija Biełarusi", "Stop tarakan", "Łukašienko miešajet stroiť nam sojuz s Rośsijej", "Nie diełajtie iz Rośsii vraha", "Sobieritie mnie dviesti tysiač na moŝnyj udar po riežimu", " 98% biełorusov hovoriat po-russki".
Jak tabie takoje, Adenaŭer ?