Індыя праводзіць унікальны эксперымент — плаціць грошы мільёнам хатніх гаспадынь за іх працу па доме

Пра эксперымент у Індыі расказвае Бі-бі-сі.

У вёсцы ў цэнтральным індыйскім штаце Мадх’я-Прадэш хатняя гаспадыня Прэміла Бхалаві штомесяц атрымлівае невялікую, але стабільную суму. Гэта нельга назваць заробкам, бо яна не мае афіцыйнай працы, хутчэй, гэта незвычайная дапамога ад дзяржавы.

Паўтары тысячы рупій (16 даляраў) — сума невялікая, але яе, па словах жанчыны, хапае на куплю лекаў, гародніны і аплату школьных збораў яе сына. Акрамя таго, гэтая дапамога мае вялізнае значэнне ў больш шырокім сэнсе: прадказальны даход, адчуванне кантролю над сваім жыццём і пачуццё самастойнасці — усе гэтыя моманты ў жыцці жанчыны цяжка пераацаніць, кажа Прэміла.

Такіх, як Прэміла, становіцца ўсё больш. Па ўсёй Індыі 118 млн жанчын у 12 штатах ужо атрымліваюць падобныя выплаты. Такім чынам, Індыя праводзіць адзін з найбуйнейшых сацыяльных эксперыментаў у свеце.

Індыя, якая доўгі час давала субсідыі на збожжа, паліва і сельгагаспрадукцыю, нечакана пайшла далей: яна плаціць жанчынам пэўнага ўзросту проста за тое, што яны падтрымліваюць хатнюю гаспадарку, нясуць асноўны цяжар неаплатнага догляду сям'і і складаюць электарат — занадта вялікі, каб яго ігнараваць.

Крытэрыі адбору атрымальнікаў адрозніваюцца — узроставыя парогі, абмежаванні даходаў, выключэнні для сем'яў, у якіх ёсць дзяржслужбоўцы, падаткаплацельшчыкі або ўладальнікі аўтамабіляў і буйных зямельных надзелаў.

«Падобныя грашовыя выплаты азначаюць значнае пашырэнне сістэм сацыяльнага забеспячэння індыйскіх штатаў на карысць жанчын», — сказала Бі-бі-сі Прабха Коцісваран, прафесарка права і сацыяльнай справядлівасці Лонданскага каралеўскага каледжа.

Сума выплат вар'юецца ад тысячы да дзвюх з паловай тысяч рупій на месяц (12—30 даляраў) — сціплыя сумы, якія складаюць прыкладна 5—12% даходу хатняй гаспадаркі, але пры гэтым рэгулярныя.

Паколькі 300 млн жанчын цяпер маюць банкаўскія рахункі, працэс пералічэння стаў простым і хуткім.

Жанчыны звычайна выдаткоўваюць гэтыя грошы на патрэбы сям'і і дома — адукацыю дзяцей, прадукты, газ для гатавання, медыцынскія і экстранныя выдаткі, выплату дробных пазык, а таксама рэдкія асабістыя пакупкі, такія як золата або дробязі, каб парадаваць сябе.

Тое, што адрознівае Індыю ад Мексікі, Бразіліі або Інданезіі — краін з маштабнымі праграмамі сацыяльных выплат, — гэта адсутнасць якіх-небудзь умоў: грошы прыходзяць незалежна ад таго, ці наведвае дзіця школу або з якога боку рысы беднасці знаходзіцца сям'я.

Гоа стаў першым штатам Індыі, які яшчэ ў 2013 годзе запусціў праграму безумоўных грашовых выплат жанчынам. Але сапраўдны рост гэтай з'явы пачаўся незадоўга да пандэміі 2020 года, калі паўночна-ўсходні штат Асам увёў схему выплат для сацыяльна ўразлівых жанчын. З тых часоў такія праграмы ператварыліся ў магутны палітычны вагар.

Апошняя хваля безумоўных выплат арыентавана на дарослых жанчын, і некаторыя штаты вылучаюць у асобную катэгорыю занятасці іх неаплачаную хатнюю працу і догляд сям'і. У Тамілнадзе, штаце на поўдні Індыі, такія выплаты называюцца «грантам па праве», у Заходняй Бенгаліі ўклад жанчын-хатніх гаспадынь у грамадскае жыццё таксама прызнаецца афіцыйна ў зводзе законаў штата.

У іншых штатах гэта прызнанне менш фармальнае: заканадаўцы мяркуюць, што жанчыны будуць выдаткоўваць грошы на патрэбы сям'і і хатняй гаспадаркі.

Такі крок у бок прызнання эканамічнай ролі жанчын стаў у Індыі інструментам у палітычнай барацьбе. У 2021 годзе на мясцовых выбарах акцёр і палітык Камал Хаасан абяцаў «заробак хатнім гаспадыням». І хоць яго новая партыя тады прайграла, да 2024 года абяцанні грашовых выплат жанчынам дапамаглі іншым палітычным партыям атрымаць перамогі ў штатах Махараштра, Джаркханд, Адыша, Хар'яна і Андхра-Прадэш.

На нядаўніх выбарах у Біхары палітычныя вынікі грашовых выплат выявіліся асабліва наглядна. За некалькі тыдняў да галасавання ў гэтым самым бедным штаце краіны ўлады перавялі 10 тысяч рупій (112 даляраў) на 7,5 млн банкаўскіх рахункаў жанчын у рамках праграмы падтрымкі занятасці. Жанчын, якія прыйшлі на выбарчыя ўчасткі, тады было больш, чым мужчын, і менавіта яны ў вырашальнай ступені вызначылі вынік выбараў.

Крытыкі назвалі гэта адкрытай «купляй галасоў», але вынік відавочны: жанчыны дапамаглі кааліцыі, узначаленай партыяй «Бхаратыя Джаната» (БДП), атрымаць пераканаўчую перамогу.

Аднак Біхар — толькі адзін элемент куды больш маштабнай карціны. Па ўсёй Індыі безумоўныя грашовыя выплаты рэгулярна атрымліваюць дзясяткі мільёнаў жанчын.

Адзін толькі штат Махараштра абяцае ахапіць 25 мільёнаў жанчын, а схема штата Адыша ахоплівае 71% яго жаночага электарату.

Подкуп выбарцаў?

У некаторых экспертных колах такія праграмы называюць папулісцкімі «падачкамі» для подкупу выбарцаў. Яны сапраўды ствараюць сур'ёзны ціск на бюджэты: 12 штатаў збіраюцца выдаткаваць каля 18 млрд даляраў на такія выплаты ў гэтым фінансавым годзе.

Згодна са справаздачай аналітычнага цэнтра PRS Legislative Research, палова гэтых штатаў сутыкаецца з дэфіцытам даходаў — то-бок вымушана пазычаць грошы, каб кампенсаваць бягучыя выдаткі, не ствараючы пры гэтым ніякіх актываў.

Але многія мяркуюць, што папулярнасць такіх выплат сведчыць аб павольным прызнанні таго, пра што індыйскія феміністкі кажуць ужо дзесяцігоддзямі: эканамічнай каштоўнасці неаплачанай хатняй працы.

Паводле звестак апошняга апытання Time Use Survey, у 2024 годзе жанчыны ў Індыі марнавалі на такую працу амаль пяць гадзін на дзень — у 7,6 раза больш, чым мужчыны. Гэта дыспрапорцыя шмат у чым тлумачыць стабільна нізкі працэнт жанчын, занятых на рынку працы.

Звестак пакуль няшмат, але некаторыя высновы ўжо з'яўляюцца. Даследаванне 2025 года ў Махараштры паказала, што 30% жанчын, якія маюць права на выплату, не зарэгістраваліся ў адпаведным ведамстве — часам з-за праблем з дакументамі, часам з-за таго, што яны лічаць сябе самадастатковымі.

Сярод тых, хто ўсё ж зарэгістраваўся, амаль усе самі распараджаліся сваімі банкаўскімі рахункамі.

Апытанне 2023 года ў Заходняй Бенгаліі паказала, што 90% жанчын кіравалі сваімі банкаўскімі рахункамі самастойна, а 86% самі вырашалі, на што распусціць грошы. Большасць выкарыстоўвалі выплаты на ежу, адукацыю дзяцей і медыцынскія выдаткі — гэта наўрад ці мяняла жыццё радыкальна, але рэгулярнасць плацяжоў давала пачуццё стабільнасці і кантролю.

Больш дэталёвыя даследаванні, праведзеныя прафесаркай Коцісваран і яе калегамі, паказваюць змешаную карціну.

У Асаме большасць жанчын выдаткоўвалі грошы на самае неабходнае. Многія сказалі, што для іх вельмі каштоўнае пачуццё годнасці, якое ім дае гэтая падтрымка, але амаль ніхто не звязвае яе з прызнаннем неаплачанай працы, і большасць усё роўна аддала б перавагу аплачванай працы.

У Тамілнадзе жанчыны расказвалі пра душэўны спакой, зніжэнне колькасці сямейных канфліктаў і з'яўленне ўпэўненасці ў сабе. Для іх выплаты маюць не толькі матэрыяльныя, але і эмацыйныя выгады.

У Карнатацы атрымальніцы казалі, што сталі лепш харчавацца, атрымалі больш уплыву ў прыняцці хатніх рашэнняў і хацелі б павелічэння выплат.

Пры гэтым толькі невялікая частка жанчын успрымае гэтыя праграмы як кампенсацыю за неаплачаную працу догляду сям'і. Закладзены ў ініцыятыву пасыл дзяржавы да іх проста не дайшоў.

Тым не менш амаль усе адзначалі, што грошы даюць ім магчымасць задаваць пытанні палітыкам і спраўляцца з надзвычайнымі сітуацыямі.

Ва ўсіх даследаваннях большасць жанчын мелі поўны кантроль над выплатамі.

Вялікая карысць

«Звесткі паказваюць, што такія грашовыя выплаты надзвычай карысныя для жанчын. Яны дазваляюць ім задавальняць свае ўласныя першачарговыя патрэбы і патрэбы сваіх сем'яў. Яны таксама вяртаюць годнасць жанчынам, якія інакш фінансава залежаць ад мужоў літаральна ў дачыненні да кожнага дробнага выдатку», — кажа прафесарка Коцісваран.

Важна, што ніводнае з даследаванняў не выявіла доказаў, што гэтыя выплаты адбіваюць у жанчын жаданне шукаць аплатную працу або ўмацоўваюць традыцыйныя гендарныя ролі. Менавіта гэтыя два моманты больш за ўсё палохаюць феміністак, згодна са справаздачай, падрыхтаванай Прабхай Коцісваран супольна з Гейл Эндру і Мадхусры Джанай.

Даследчыцы таксама высветлілі, што выплаты не скарачаюць аб'ём неаплачанай хатняй працы жанчын. Але яны сапраўды ўмацоўваюць іх фінансавую незалежнасць і ва ўмеранай ступені — перагаворную пазіцыю ўнутры сям'і.

Навукоўцы прыйшлі да высновы, што безумоўныя выплаты хатнім гаспадыням — карысны, але абмежаваны інструмент у патрыярхальным грамадстве, дзе адны толькі грошы не могуць ліквідаваць структурную няроўнасць.

• 1
• 0
• 0
• 0
• 1
• 0
• 0
• 2