Pra biełaruskija pratesty-2020 zdymuć maštabnuju hulniavuju dramu — raskazvajem padrabiaznaści
Režysior Alaksiej Pałujan, viadomy pa filmach «Śmiełaść», «Voziera radaści», «Kraj žančyn», zdymie svaju pieršuju poŭnamietražnuju mastackuju stužku pra spadčynu biełaruskaj aŭtakratyi. Hrošy na film udałosia znajści ŭ Hiermanii. «Naša Niva» raspytała Alaksieja padrabiaźniej pra siužet budučaj hulniavoj siamiejnaj dramy pad nazvaj «Spadčyna» (Legacy).
Pracavać nad scenarom «Spadčyny» Alaksiej pačaŭ jašče ŭ 2020 hodzie padčas kovidu. Z taho momantu scenar stužki pierapisvaŭsia ź dziasiatak razoŭ — u im źmianiŭsia hałoŭny hieroj i akcenty.
«Ja pačaŭ pisać trytment, hetaki eskiz na 20 staronak, u pieršy miesiac pandemii. Spačatku chacieŭ źniać historyju pra siamju čynoŭnikaŭ, i mienavita čynoŭnik musiŭ być hałoŭnym hierojem. Ale potym adbyłasia naša revalucyja, padziei na Płoščy Pieramien, pačatak poŭnamaštabnaj vajny… Heta była dla mianie takaja mietafara hramadstva, jakoje choča raźvivacca, a jamu nie dajuć, i ja zrazumieŭ, što mnie cikava heta źviazać. Plus ja sprabavaŭ dadać asabistuju historyju (maje baćki žyli ŭ HDR, i ja tam ledź nie naradziŭsia), ale potym admoviŭsia ad hetaj linii, bo z takoj histaryčnaj častkaj patrabavałasia b jašče bolš hrošaj.
Ahułam za piać hadoŭ pracy nad scenarom i pošukaŭ finansavańnia ja pajšoŭ na stolki kampramisaŭ, ja sam nastolki źmianiŭsia, žyćcio źmianiłasia, vajna paśpieła pačacca, što ad pieršaj viersii zastałosia zusim mała», — raskazvaje režysior.
Hałoŭnym hierojem budučaha kino budzie 30‑hadovy Pavieł, jaki ŭdzielničaje ŭ pratestach 2020-ha. Jaho baćka ŭ 1990‑ia taksama zmahaŭsia z aŭtarytaryzmam, ale prajhraŭ. Ciapier jon sam — aktyŭny ŭdzielnik sistemy.
«Niechta moža zapytać, čamu ja znoŭ źviartajusia da temy 2020 hoda? Tamu što, akramia vydatnaj stužki Mary Tamkovič «Pad šerym niebam», bolš nie było mastackich filmaŭ pra tyja padziei. Nam usim patrebna asensavańnie z mastackimi srodkami, a nie televizijnaja infarmacyja, niešta asensavanaje, atmaśfiernaje», — tłumačyć abrany fokus Alaksiej.
«Novaja stužka budzie pra spadčynu, jakuju naša pakaleńnie atrymała ad baćkoŭ. I mienavita suprać jaje ludzi vychodziać na vulicy, pratestujuć, ich aryštoŭvajuć i navat zabivajuć. I pa vyniku ad hetaj spadčyny prychodzicca biehčy — ci ŭ emihracyju, ci ŭ turmu, ci na vajnu. Mnie zaŭždy było cikava pastavić majho hieroja pierad vybaram: «Jak daloka ty pojdzieš za svaje kaštoŭnaści, kali viedaješ, što kožny tvoj krok rujnuje tvaju siamju, chaj jana i źjaŭlajecca častkaj sistemy?»
Dadatkova režysior bačyć važnym čarhovy raz nahadać takim čynam jeŭrapiejcam pra situacyju ŭ Biełarusi.
«Biełaruskaja tema ŭ suśvietnym kantekście syšła, jana asabliva i nie pratrymałasia — moža, paru miesiacaŭ paśla žniŭnia 2020‑ha i ŭsio. U śviecie z taho momantu adbyłosia stolki padziej, što ŭžo vielmi mnohim treba tłumačyć kantekst nanoŭ. Ale majo kino nie tolki dla biełarusaŭ, heta ŭniviersalnaja historyja dla ŭsiaho śvietu.
I heta atrymałasia danieści niamieckamu ministerstvu kultury i polskim partnioram. Važna adznačyć, što niamieckija kinafondy razumiejuć, što takaja stužka budzie karysnaja i ich hramadstvu, bo jany ci prachodzili takija pracesy, ci prachodziać, ci mohuć prachodzić u budučyni».
Asablivaści biełaruskaj situacyi prychodziłasia tłumačyć navat palakam, jakija lepš za ŭsio pahružanyja ŭ našy abstaviny.
«Jany ŭsio paraŭnoŭvajuć z kamunistyčnym časam. Maŭlaŭ, my ŭsio hetaje viedajem, u nas hetak ža było ŭ 80-ja. Ale nie, ciapier — inšy čas, inšaja, madernovaja dyktatura. I ŭ kamunistyčnaj sistemie ludzi vieryli ŭ ideju. U Biełarusi ž nijakaj idei niama. Jość zahad, jość strach, jość viertykal i kampramaty — na hetym budujecca sistema».
Režysior pryznajecca, što časam užo nie vieryŭ, što ŭdasca adšukać patrebny abjom finansavańnia. U 2024 hodzie prajekt atrymaŭ važny jeŭrapiejski kinahrant u pamiery 120 tysiač jeŭra ad fondu Media Creative Europe, paśla vytvorčaść filma padtrymali niamieckija kinafondy Hessen Film und Medien i MOIN. Taksama «Spadčyna» była adabranaja na prestyžnuju prahramu raźvićcia prajektaŭ TorinoLab siarod dziesiaci prajektaŭ z usiaho śvietu. Ale kab źniać poŭny mietr jakasna, hetych finansaŭ nie chapała.
«Za piać hadoŭ pracy nad scenarom prychodzili dumki, što hety prajekt nikoli nie budzie realizavany. Ale tut my atrymali finansavańnie ad niamieckaha Ministerstva kultury (500 tysiač jeŭra. — NN). Dahetul ciažka pavieryć, što film pra biełaruskuju revalucyju i častkova na biełaruskaj movie pieraadoleŭ žorstkuju kankurencyju ŭ niekalki dziesiatkaŭ surjoznych kinaprajektaŭ i ŭvajšoŭ u finalny śpis z 9 kinaprajektaŭ, jakija atrymajuć finansavańnie ad niamieckaha Ministerstva kultury.
Kab vy razumieli, tam zvyčajna vielmi hučnyja imiony spaborničajuć — na apošnim kole, naprykład, byŭ Folkier Šlondarf, uładalnik pieršaha niamieckaha «Oskara». I ŭsio atrymałasia ŭ časy, kali ŭ toj ža Hiermanii finansavańnie skaračajecca, kali na kulturu maštabna zrazajuć hrošy».
Režysior adznačaje, što paśla suśvietnaj premjery filma «Śmiełaść» na Bierlinale i paśla taho, jak za «Śmiełaść» jon atrymaŭ Hiesienskuju kinapremiju dla maładych talentaŭ, dumaŭ, što pierad im buduć adčynienyja peŭnyja dźviery. Jano tak i było, ale dosyć karotki pieryjad času.
«Paśla ad ciabie ŭ piać razoŭ bolš čakajuć, i mienavita tut pačynajecca prafiesijanalizm, charaktar, vytrymka. Zrabić nie na kalency, padrychtavacca tak surjozna i jakasna, kab streliła, bo surjoznyja jeŭrapiejskija pradziusary čytajuć scenar usiaho adzin raz».
Zdymki «Spadčyny» płanujuć pačać u žniŭni 2026 hoda, pry hetym zdymki filma buduć vieścisia intensiŭna — nie bolš za dva miesiacy. Minsk budzie zdymacca ŭ Varšavie, a biełaruskaja vioska — na Padlaššy. Płanujecca ŭznavić vielmi maštabnyja, masavyja sceny — naprykład, pratesty na Stele 9 žniŭnia. Tamu režysior budzie ŭdziačny biełarusam, jaki hatovyja buduć pazdymacca ŭ masoŭcy.
Užo viadoma, što adnu z rolaŭ u stužcy vykanaje zasłužany artyst Biełarusi, jaki siońnia hraje ŭ trupie «Volnyja Kupałaŭcy», Ihar Sihoŭ. Akciory, jakija syhrajuć hałoŭnych hierojaŭ, jašče nie znojdzienyja — kastynh praciahvajecca, i ŭ ideale režysior chacieŭ by zadziejničać u zdymkach maksimum biełarusaŭ. Ale niekatoryja bajacca zdymacca z pryčyn biaśpieki.
«Tamu ja razumieju, što chutčej u nas budzie internacyjanalny ansambl — najpierš akciorski, bo ŭ nas zapłanavanyja dźvie vialikija, masavyja sceny. Zajaŭki na kastynh padała šmat litoŭcaŭ, łatyšoŭ, palakaŭ, ukraincaŭ».
Što tyčycca techničnaj kamandy, apierataram filma stanie znany polski kinaapieratar, dakumientalist, prafiesar kinaškoły Łodzi Vojciech Starań. Za pradziusavańnie ź niamieckaha boku adkaznaja kampanija Tamtam Film, z polskaha — kinakampanija Lava Film. Apošniaja, naprykład, viadomaja pa filmie «Dziaŭčyna ź ihołkaj», jaki trapiła ŭ šortlist «Oskara-2025».
Paralelna Alaksiej pracuje jašče nad adnym novym mastackim prajektam «Inkubatar». Abranaja tema niečakanaja — surahatnaje maciarynstva.
«Mnie vielmi chaciełasia źniać pra biełaruskuju žančynu, jakaja čakaje muža-palitviaźnia. Što značyć — čakać? Viadoma, što heta ciažka, i žonkam palitviaźniaŭ časam u razy składaniej za samich źniavolenych. Ja doŭha nie znachodziŭ formu, u jakoj moh by niebanalna raskryć hetuju temu, i ŭ hałavu pryjšła adna ideja. My tut užo pracujem ź niemcami i francuzami, hatovaja pieršaja viersija scenara».
Kamientary
A v buduŝiem poviatsia i pamiatniki v horodach, i nazvanije ulic smieniat s idiotskich na praviednyje. Inoho nie dano.
Vinšuju režysiora.
Dziakuj za pracu.
Darečy, prybiarycie, kali łaska, padonkaŭski humarok ź imieni bota.