Trahiedyja pad Biarozaj: jak 30 hadoŭ tamu źbili pavietrany šar z amierykancami
Parušeńnie pavietranaj prastory Biełarusi stała davoli raspaŭsiudžanaj źjavaj va ŭmovach vajny. Tryccać hadoŭ nazad, kali ŭ naša nieba zalacieŭ pavietrany šar, usio skončyłasia trahiedyjaj.
Uviečary 9 vieraśnia 1995 hoda ŭ Šviejcaryi raspačałasia štohadovaja prestyžnaja honka Hordana Beneta pa pavietrapłavańni. Spabornictva, nazvanaje ŭ honar amierykanskaha miljaniera, pravodziłasia z pačatku dvaccataha stahodździa, i jaho praviły byli maksimalna prostymi — ekipažy pavietranych šaroŭ adnačasova startujuć u adnym miescy, i pieramahaje toj, jaki pryziamlicca apošnim.
Heta vyhladaje davoli nieskładanaj zadačaj, ale za dziesiacihodździ praviadzieńnia mierapryjemstva zaznała niekalki trahičnych incydentaŭ — tak, u 1923-m małanka zabiła piać jaho ŭdzielnikaŭ, a praz 60 hadoŭ jašče dvoje zahinuli paśla taho, jak karzina adarvałasia ad šara.
U dzievianostych dla amataraŭ pavietrapłavańnia nastupiła novaja era — na karcie Jeŭropy źjaviłasia mnostva novych krain. I praź ich stała lahčej prakładvać svaje maršruty, nie bajučysia žaleznaj zasłony. U 1995-m jak minimum try pary ŭdzielnikaŭ honki Hordana-Beneta płanavali lacieć praź Biełaruś. Adzin z ekipažaŭ składaŭsia z daśviedčanych amierykanskich piłotaŭ Ałana Frenkiela i Džona Ściuarta-Džervisa.
Dla 55-hadovaha Frenkiela heta byli ŭžo šostaja honka. Jon pracavaŭ prafiesijnym lotčykam u hruzavoj transatłantyčnaj avijakampanii, a pavietrapłavańnie było jahonym chobi. Na šary mužčyna ablacieŭ mnohija krainy śvietu, u tym liku Aŭstraliju i Japoniju.
U starejšaha za jaho na 13 hadoŭ Ściuarta-Džervisa była kudy bolš zachaplalnaja bijahrafija. Jon naradziŭsia ŭ Anhlii, i ŭ 15 hadoŭ zapisaŭsia dobraachvotnikam u karaleŭski marski fłot. Kab jaho ŭziali, chłopcu daviałosia schłusić pra svoj uzrost. Jon braŭ udzieł u bajach na poŭnačy Atłantyki i ŭ paŭdniova-ŭschodniaj Azii, a paśla druhoj suśvietnaj vajny marak pieravučyŭsia na lotčyka. U 1956-m, padčas druhoj araba-izrailskaj vajny, samalot Džona Ściuarta-Džervisa źbili nad Mižziemnym moram. Piłot vyžyŭ tolki dziakujučy ekipažu francuzskaha karabla, jaki padabraŭ jaho na bort.
Ale katastrofa nie pazbaviła mužčynu prahi ryzyki. U 60-ch brytaniec pierajechaŭ u ZŠA, navučyŭsia kiravać viertalotam i praciahnuŭ vajskovuju karjeru. Jon navat niekalki miesiacaŭ pražyŭ u džunhlach, a kali jamu było ŭžo za 60 — zachapiŭsia palotami na pavietranych šarach.
Frenkiel i Ściuart-Džervis paznajomilisia ŭ kancy 80-ch na viečaryncy na amierykanskich Virhinskich astravach, dzie abodva žyli. Vajskovaje minułaje i supolnyja intaresy chutka zrabili ich kamandaj, i ŭ 1995 hodzie jany vyrašyli razam uziać udzieł u honcy Hordana Beneta. Niekatoryja razhladali paru ŭ jakaści favarytaŭ spabornictva. Nichto nie moh padumać, što hety ŭźlot stanie apošnim dla byłych lotčykaŭ.
Ekipaž płanavaŭ svoj palot u paŭnočna-ŭschodnim napramku praz Hiermaniju, Polšču i Biełaruś, a dalej — nakolki chopić paliva, resursaŭ i žadańnia. Pieršyja dva dni ŭsio išło pa płanie — Frenkiel i Ściuart-Džervis adznačali ŭ žurnale palotu kaardynaty i čas pierasiačeńnia hranic.
Ź jaho viadoma, što paśla ŭźlotu na poŭnačy Šviejcaryi ich šar davoli chutka dasiahnuŭ hranicy z Hiermanijaj. Nad hetaj krainaj ekipaž lacieŭ na praciahu nastupnych 35 hadzin, pakul ranicaj 11 vieraśnia nie ŭvajšoŭ u pavietranuju prastoru Polščy. Udzielniki honki pierahavorvalisia pamiž saboj pa racyi, i z hetych razmoŭ było zrazumieła, što amierykancy byli rašuča nastrojenyja zmahacca za pieramohu.
Apošni zapis u bartavym žurnale byŭ zrobleny ŭ 8 hadzin 30 chvilin 12 vieraśnia — pavietrany šar pierasiok zachodniuju hranicu Biełarusi. Piłoty byli spakojnyja, bo arhanizatary zavieryli ŭdzielnikaŭ, što majuć dazvoł na pralot nad usimi krainami ichniaha maršrutu. Ale ŭžo praz hadzinu ŭsio trahična pamianiajecca.
U 9:34 biełaruskija pahraničniki zaŭvažyli nieviadomy abjekt u niebie i pieradali infarmacyju vojskam supraćpavietranaj abarony. Praz 10 chvilin šar staŭ adlustroŭvacca na radarach — jon lacieŭ na vyšyni 2 tysiačy mietraŭ z chutkaściu 20 kiłamietraŭ na hadzinu. Na praciahu amal dźviuch hadzin za im prosta nazirali, pakul toj nie nabliziŭsia da sakretnaj vajskovaj čaści pad Biarozaj, jakaja nie była paznačanaja na kartach. Tam rasijanie zachoŭvali stratehičnyja rakiety — tady ź Biełarusi jašče nie paśpieli vyvieźci jadziernuju zbroju.
Dziažurnyja, jakija zabili tryvohu, źviazalisia z kamandujučym Vajskova-pavietranymi siłami Valeryjem Kaścienka. Toj spačatku padumaŭ, što ŭ Biełaruś zalacieŭ čarhovy mietearałahičny zond i daŭ prykaz padniać u nieba viertalot, kab ahledzieć abjekt. Praź niekatory čas hienierału dakłali, što šar nie adkazvaje na radyjozapyty i vizualnyja sihnały, a ŭnutry ludziej nie nazirajuć.
Kaścienka daŭ zahad na źbićcio. U 11:52 ekipaž viertalota vypuściŭ niekalki kulamiotnych čerhaŭ i ŭžo praź dźvie chviliny adspravazdačyŭsia ab źniščeńni abjekta. Pavietrany šar, napoŭnieny amal tonaj haručaha hazu, imhnienna ŭspychnuŭ i pačaŭ padać. Dźvie z pałovaj hadziny paśla siarod abłomkaŭ znojduć cieły Ałana Frenkiela i Džona Ściuarta-Džervisa.
U toj ža dzień vajskovamu viertalotu daviadziecca vylatać na pierachop jašče adnaho pavietranaha šara — ale na hety raz vajskoŭcy zaŭvažyli ludziej unutry karziny i ich avaryjny radyjosihnał. Tamu druhoj trahiedyi ŭdałosia paźbiehnuć.
Piłoty pryziamlili svoj šar u poli pobač z Davyd-Haradkom, paśla čaho paŭtary hadziny błukali ŭ pošukach darohi i ludziej. Miascovyja pryviali zamiežnikaŭ da adździaleńnia milicyi, dzie ich pakarmili… i zatrymali. Milicyjaniery z dapamohaj zvyčajnaj nastaŭnicy anhlijskaj movy tłumačyli haściam, jakija litaralna zvalilisia na ich ź nieba, što vydatna razumiejuć — zamiežniki nie złačyncy, ale treba razabracca, jak tyja apynulisia ŭ Davyd-Haradku. Ni pra niejkija mižnarodnyja honki, ni pra źbity niepadaloku pavietrany šar ludzi ŭ milicyi nie viedali.
Byŭ jašče i treci ekipaž, jaki ŭlacieŭ u Biełaruś z paŭnočnaha zachadu. Jaho ŭdzielniki adzinymi zahadzia sprabavali źviazacca z avijadyśpietčarami ŭ Minsku. Piłoty atrymali adkaz, pryčym nie pa-anhlijsku, jak taho patrabujuć praviły avijacyi, a pa-rusku, tamu na ŭsialaki vypadak praciahvali dakładvać pra svaje kaardynaty kožnyja 30 chvilin, pakul nie sieli ŭ rajonie Vaŭkavyska z-za kiepskaha nadvorja. Tam ich padabrała kamanda, paśla čaho ŭsie razam spakojna pieranočyli ŭ haścinicy i pajechali da miažy z Polščaj, nie majučy nijakaj infarmacyi pra trahiedyju z kalehami.
Pra jaje aficyjnyja ŭłady zajaviać tolki na nastupny dzień, 13 vieraśnia. U karotkim paviedamleńni nie budzie nijakich spačuvańniaŭ. Minabarony Biełarusi vykaža škadavańnie z nahody taho, što adbyłosia, i budzie apraŭdvać dziejańni vajskoŭcaŭ. Pa aficyjnyj infarmacyi, z pavietranym šaram nieadnarazova sprabavali źviazacca, ale piłoty nie reahavali ni na sihnały, ni na papieradžalnyja streły.
Jašče praz sutki pres-kanfierencyju sklikaŭ pradstaŭnik Rady biaśpieki Juryj Sivakoŭ. Jon nazvaŭ rasstreł šara z amierykancami dzikim niaščasnym vypadkam, a dalej pačaŭ tłumačyć łohiku vajskovaha kiraŭnictva Biełarusi. Sivakoŭ zajaviŭ, što Frenkiel i Ściuart-Džervis lacieli biez apaznavalnych znakaŭ adnatonnaha šeraha koleru i nie adkazvali na sihnały piłotaŭ viertalota.
Biełaruski čynoŭnik navat vykazaŭ cyničnuju zdahadku, što zamiežniki ŭ kabinie byli biez prytomnaści ci naohuł pamierli jašče da źbićcia z-za niedachopu kisłarodu i prablem sa zdaroŭjem, jakija byli źviazanyja z doŭhim pieralotam i adsutnaściu snu.
Sivakoŭ pryznaŭ, što za niekalki miesiacaŭ da trahiedyi ŭ Biełaruś pryjšoŭ zapyt ad arhanizataraŭ honki Hordana Beneta. Usie aficyjnyja struktury — ad Minabarony da KDB — dali svoj dazvoł na vykarystańnie pavietranaj prastory krainy. Ale z adnoj umovaj — niepasredna pierad spabornictvami treba było dasłać jašče adnu zajaŭku z kankretnym časam i maršrutam pralotu udzielnikaŭ.
U vyniku biełaruskija ŭłady pryjšli da vysnovy, što i prykaz hienierała Kaścienki, i dziejańni viertalotčykaŭ byli apraŭdanyja. Usim datyčnym da źbićcia, darečy, padaryli pa hadzińniku i padziakavali za pilnaść, niehladziečy na toje, što lotčyki byli šakavanyja.
Amierykanski bok, u svaju čarhu, byŭ aburany. Pradstaŭnik Dziarždepartamienta ZŠA nazvaŭ toje, što adbyłosia, nieprymalnym zdareńniem i zaklikaŭ da poŭnaha rasśledavańnia ŭsich detalaŭ katastrofy. Taksama ŭ dziarždepie nazvali ździekami zatrymańnie ŭdzielnikaŭ inšaha ekipaža. Tych dvoje sutak trymali pad vartaj, aštrafavali na 30 dalaraŭ za adsutnaść vizy i prymusili pakinuć Biełaruś.
Alaksandr Łukašenka padčas trahiedyi znachodziŭsia ź vizitam u Małdovie i, daviedaŭšysia pra incydent, nazvaŭ jaho pamyłkaj. Taksama Łukašenka zajaviŭ, što nie maje da padziej nijakaha dačynieńnia. Pa jaho daručeńni stvaryli dziaržaŭnuju kamisiju pa rasśledavańni, a jon asabista paprasiŭ prabačeńnia, ale nie ŭ rodnych zahinułych, a ŭ prezidenta ZŠA Biła Klintana.
Padobna, takoj reakcyi było dastatkova dla amierykancaŭ, bo ŭžo praź miesiac kiraŭnik Biełarusi adpraviŭsia za akijan ź vizitam. Mienavita ŭ kastryčniku 95-ha było zroblena znakamitaje fota Łukašenki ź siamjoj Klintanaŭ, dzie hość paziravaŭ u halštuku-babačcy.
Što tyčycca vynikaŭ rasśledavańnia, to mižnarodnaja kamisija ŭ mai 1996 hoda pryjšła da vysnovy, što ŭ trahiedyi vinavatyja i vajskoŭcy, i arhanizatary honki, i zahinułyja amierykancy. U spravazdačy śćviardžałasia, što piłoty Mi-24 nie pryniali ŭsich mier, kab vyśvietlić, što za pavietrany abjekt pierad imi, i nie sprabavali ŭstanavić radyjokantakt na mižnarodnaj ekstranaj častacie. U toj ža čas, hetaha nie zrabili i Frenkiel sa Ściuartam-Džervisam.
Arhanizataraŭ honki Hordana Beneta abvinavacili ŭ tym, što jany nie dali ŭdzielnikam infarmacyi pra častoty, jakimi karystajucca naziemnyja słužby Biełarusi. Taksama rasśledavalniki dapuścili, što ŭ Šviejcaryi mahli niapravilna zrazumieć biełaruskija aficyjnyja viedamstvy. U pieršy dzień honki ŭ Biełaruś dasłali palotnyja płany ŭsich udzielnikaŭ, ale bieź mierkavanaha času i miesca ŭvachodu na terytoryju Biełarusi. Adkaznyja słužby dakumienty nie zarehistravali, ale šviejcarcaŭ pra heta nie apaviaścili.
Vyniki ŭskryćcia ciełaŭ zahinułych piłotaŭ pakazali, što tyja paśla troch sutak palotu byli ŭ kiepskim fizičnym stanie. Ekśpierty dapuścili, što amierykancy spali ŭ momant hibieli i nie čuli šumu viertalotaŭ i strełaŭ.
Praz hod paśla trahiedyi na jaje miescy aktyvisty ŭstalavali pamiatny kamień sa słovam «Prabačcie». Ad biełaruskaj dziaržavy vybačeńniaŭ i kampiensacyi svajaki zahinułych amierykanskich piłotaŭ tak i nie dačakalisia.
Trahiedyju Łukašenka čamuści vyrašyŭ zhadać vosieńniu 2010 hoda padčas pres-kanfierencyi z rasijskimi ŚMI. Adkazvajučy na banalnaje pytańnie pra toje, jak pabudavany jaho pracoŭny dzień, Łukašenka pačaŭ raskazvać pra adkaznaść, jakuju jamu davodzicca brać vyklučna na siabie. I ŭ jakaści prykładu pryvioŭ daŭniuju historyju, jak jon asabista, znachodziačysia ŭ Małdovie, zahadaŭ źniščyć pavietrany šar, jaki lataŭ nad jadziernym abjektam i nie reahavaŭ na sihnały:
«My ŭsio zrabili pa suśvietnych standartach. My amierykancaŭ adrazu paklikali, davajcie razam budziem rasśledavać. My ž nie chacieli vašych tam hramadzianaŭ źniščyć. Tym bolš pryznali, što jany zahinuli da taho, jak źbili hetyja šary. Heta značyć, jany, vidać, vysoka ŭźlacieli, kisłarodu nie chapiła i zahinuli. I jany tamu nie reahavali na našyja zapyty».
Razvahi Łukašenki pra svaju rašučaść i źbity pavietrany šar tady nie ŭvajšli ŭ televiersiju pres-kanfierencyi, ich prosta vyrazali. Mahčyma, praz razychodžańni z aficyjnymi vynikami rasśledavańnia toj trahiedyi i pieršapačatkovaj pazicyjaj Łukašenki.
Ciapier čytajuć
Milicyja śćviardžaje, što kancert u Minsku pryjšli 120 tysiač čałaviek VIDEA17
Kamientary