Па-беларуску выйшла сучасная польская проза аб прыродзе і чалавеку
Зборнік апавяданняў Дамінікі Словік прапануе небанальны і вусцішны погляд на суіснаванне чалавека і прыроды, піша Зося Лугавая.
Кніга выйшла на пачатку года ў выдавецтве «Янушкевіч» у перакладзе Алены Пятровіч. Раней там жа выходзіў раман Словік «Зімоўка».
«Самасейкі» — кніга пра тое, што прырода не такая безабаронная, як нам падаецца. Магчыма, гэта тое, што нас чакае ў недалёкай будучыні. А можа, гэта ўжо наша рэальнасць, якую мы пакуль не ўсведамляем да канца. Мы ўсе ведаем пра глабальнае пацяпленне, пра знікненне пэўных відаў раслін і жывёлаў, пра інвазіўныя расліны, якія выцясняюць мясцовыя. Але Дамініка Словік выказваецца на гэтыя тэмы не ў лоб, а з дапамогай сюрэалістычных матываў, праз містычныя і нават фантастычныя дэталі. Атрымліваецца трывожна, вусцішна, іранічна.
«У чацвер у мяне з носа пачала расці фасоля.
У суботу яна дасягала ўжо сярэдзіны лба.
У нядзелю мяне ахапіла спакуса апусціць ногі ў начоўкі з халоднай вадой.
У аўторак з’явіліся першыя лісткі».
Аўтарка закранае тэму суіснавання чалавека і прыроды з розных бакоў. Ёсць сюжэт пра расліну, якая прарастае ўнутры чалавека. Ёсць смярдзючае, хворае мора, у якім немагчыма купацца. Ёсць невядомага паходжання цвіль у касмічным караблі, з якой ніхто не можа даць рады. А ёсць цывілізацыя ў выглядзе незнаёмых раслін-самасеек, якія пакрысе захопліваюць адну польскую вёску. І ў кожным з гэтых сюжэтаў Словік гучыць пераканаўча і ўпэўнена.
«Усё адбываецца вельмі хутка. Гэта невыпадкова, яны ведаюць, што робяць. Яны маглі б змяніць склад глебы, вады, атмасферы. Яны разумныя, але гэта не той розум, які мы маглі б зразумець. Яны вучацца. Дапамагаюць. Камунікуюць. Дзейнічаюць як дызайнеры. Думаю, яны таксама могуць змяняць і нас».
Ці можна аднесці гэтыя апавяданні да эка-хорара? Хутчэй не, чым так. Яны занадтна лірычныя для таго, каб быць хорарам. Але можна згадзіцца з анатацыяй, якая кажа, што аўтарка выводзіць чытача з зоны камфорту. Чагосьці напраўду жудаснага тут не адбываецца, але ты ўвесь час адчуваеш побач штосьці вялікае, значна большае за цябе і нас усіх. У апавяданнях Словік мы бачым наш рэальны свет, у якім усё толькі трошачку не так, як звычайна. Акурат гэтая блізкасць і адначасовая дзіўнасць прымушае адчуваць сябе няёмка. І пры гэтым спехам перагортваць старонкі, каб зразумець, ці ўсё добра ў фінале. А фіналы зазвычай пакідаюць прастору для здагадак.
Ні адно апавяданне ў зборніку не назавеш смешным ці вясёлым, але лёгкая іронія (магчыма, крыху здзеклівая) прысутнічае ў кожным з іх. Нават у тым, дзе выхавацелька дзіцячага саду, апантаная спажываннем зеляніны, спрабуе накарміць дзяцей алеандрам, сок якога для чалавека атрутны.
«Яны яе не слухаюць. Яны не паводзяць сябе як добрыя дзеці. У наш час вітаміны вельмі патрэбныя. Без іх яны не вырастуць. У іх сапсуецца зрок. Скрывіцца хрыбет. У іх не будзе сіл думаць і гуляць. Яны захварэюць і памруць!»
У некалькіх апавяданнях аўтарка закранае тэму кліматычных зменаў. Гераіня, якая звычайна ўпадае ў спячку з надыходам снежнай зімы, не можа заснуць тры гады запар, бо снегу няма. Бясснежнай зімой нас ужо не здзівіць, але ж тут заснуць не можа чалавек, а не мядзведзь ці барсук. Падрабязнае апісанне руціны гэтай жанчыны, яе падрыхтоўка да спячкі і далейшыя пакуты робіць моцнае ўражанне і нават крыху пужае. Кліматычныя змены Дамініка Словік пераплятае з сацыяльнымі і палітычнымі працэсамі, падкрэсліваючы нашую абыякавасць і зацыкленнасць на саміх сабе. Часам вось з такімі горка-іранічнымі пасажамі:
«Нейкім вечарам яна сядзела ў кухні, слухала падкаст. Пра вайну ў Сірыі. Што яна працягваецца ўжо дзесяць год. Здзівілася, што ажно столькі. Яна была дарослая, калі гэтая вайна пачалася. Заканчвала ўніверсітэт. Мужчыны расказвалі пра лагеры ўцекачоў у Лівіі. Пра тое, што намёты там падаюць пад заваламі снегу, а людзі хварэюць і паміраюць ад холаду. «Кожны год мы аднолькава ўражаныя, што на Блізкім Усходзе бывае зіма», — сказаў журналіст. Абодва мужчыны засмяяліся».
«Самасейкі» — нестандартны, далікатны і страшны спосаб сказаць пра тое, што планета змяняецца, і змяняем яе мы. Чым яна нам адкажа? Што нас чакае ў будучыні? Магчыма, ейнае цярпенне хутка скончыцца і яна задасць нам перцу з імберцам.
Дамініка Словік. Самасейкі. — Варшава: Янушкевіч, 2024. Пераклала з польскай Алена Пятровіч.
Каментары