«Ён забыўся, што ў нашай краіне час — нішто». Класічны кітайска-амерыканскі бестсэлер выйшаў па-беларуску

«Вецер з Усходу, вецер з Захаду» — гісторыя сутыкнення традыцыйнага кітайскага свету з прагрэсіўным заходнім на прыкладзе адной заможнай кітайскай сям’і. Кнігу называюць сямейнай сагай, хаця па цяперашніх мерках яна вельмі сціплага памеру: 160 старонак. Ці можа сучаснага чытача зацікавіць кніга, якой хутка сто гадоў? Што яна можа яму прапанаваць? 

Пэрл Бак (Pearl Buck) — гэта вядомая амерыканская пісьменніца, Нобелеўская лаўрэатка 1938 года. Разам з бацькамі-місіянерамі яна доўгі час правяла ў Кітаі. Пэрл сталела ў кітайскім асяроддзі, і гэта дазволіла ёй глыбока зразумець кітайскі характар і лад жыцця. Анатацыя да кнігі сцвярджае, што нават самі кітайцы прызнаюць Пэрл Бак кітайскай пісьменніцай. 

Гэта кніга пра маладую жанчыну, якая раптам апынаецца на мяжы сутыкнення двух сусветаў: заходняга і ўсходняга, амерыканскага і кітайскага. Квэй-лан гадуецца ў традыцыйнай кітайскай сям’і, якая жыве так, як жылі продкі стагоддзямі. Але замуж яна выходзіць за мужчыну, які атрымаў заходнюю адукацыю. І ейны свет перакульваецца. 

Як не згубіць пры гэтым сябе? Як захаваць сваю ідэнтычнасць? Што новае і карыснае можна ўзяць для сябе з іншых культур? Усё гэта па-ўсходняму тонка закранаецца ў лаканічным, але цэльным і глыбокім тэксце Пэрл Бак. 

Квэй-лан становіцца мастком паміж старым і новым сусветамі, расказвае пра паступовыя перамены ў сабе, у адносінах з мужам і з сям’ёй. Адметна, што ні яна, ні муж не рвуць сямейныя сувязі радыкальна, што ў цяперашнім індывідуалістычным свеце — звыклы сцэнар. Цярплівасць, з якой маладая сям’я адракаецца таго, што лічыць непрымальным (напрыклад, у гадаванні дзяцей), але працягвае клапаціцца пра бацькоў, здзіўляе і кранае. Бывае, што і крыху раздражняе, але тут самы час прыгадаць, што гэта не проста іншая культура, але і зусім іншая эпоха. 

У беларускім перакладзе захоўваецца не зусім нашая інтанацыя: ён чытаецца лёгка, але добрае перадае, што мы маем справу з іншым менталітэтам і светабачаннем. У кнізе будзе багата такой экзотыкі, як уладкаванне традыцыйнага кітайскага дома (дзяленне на мужчынскі і жаночы двары), наяўнасць жонкі і наложніц (маці гераіні — Першая дама, а ёсць яшчэ Другая, Трэцяя і Чацвёртая), безумоўнае падпарадкаванне дзяцей бацькам, бінтаванне ног дзяўчатам і іх пакуты дзеля сумнеўнай прыгажосці. А яшчэ — надзвычайная важнасць хлопчыкаў, нязначнасць дзяўчынак і тое, што дзіця належыць усёй сям’і, а не толькі маці і бацьку. Спецыфічная адукацыя, умоўная медыцына, рытуальнасць жыцця. Махровы патрыярхат і амаль рабскае становішча прыслугі. Але пры гэтым вельмі тонкае ўспрыманне прыроды: колераў, гукаў, пахаў. Гераіня расказвае, што гадзіну сядзела ў садзе і слухала птушак, а пра свой узрушаны эмацыйны стан кажа: «Я кідаюся туды і сюды, як кволая сліва на ветры, занадта парывістым, каб яму супраціўляцца». 

Гэтая кніга нагадвае: мы мала ведаем пра іншых. Нават калі падаецца, што ведаем. Нават калі ўпэўненыя, што хутка зразумеем і здолеем адаптавацца. Мяркую, гэта гукнецца шмат каму з сённяшніх беларускіх эмігрантаў. У кнізе гэты аспект раскрываецца на прыкладзе брата Квэй-лан і яго амерыканскай жонкі, з якой ён вяртаецца дадому пасля вучобы ў ЗША. Братаў у сваім пратэсце ідзе далей, чым Квэй-лан і яе муж. Ён адмаўляецца заключаць шлюб, узгаднёны яшчэ пры нараджэнні, прывозіць чужынку і не падпарадкоўваецца бацькам. Па сутнасці, ён пачынае належыць нейкаму новаму і даволі ўмоўнаму свету. Ён не тут, не там, а недзе па-над тагачаснымі ЗША і Кітаем. 

«На Захадзе ён прывык да таго, што любыя яго жаданні неадкладна выконваюцца. Ён забыўся, што ў нашай краіне час — нішто і што яго лёс можа застацца нявырашаным да самай смерці. Тут няма каго прыспешыць, каб паскорыць падзеі».

Амерыканка Мары, якая ўсім сэрцам хацела стаць часткай кітайскай сям’і мужа, мела вытрымку і цярпенне, у пэўны момант канстатуе: «Я назаўжды амерыканка». І кажа, што не можа стаць кімсьці іншым. Гучыць як напамін усім тым, хто спрабуе адмовіцца ад сябе ранейшага ва ўмовах эміграцыі.

У кнігі добры фінал з прысмакам лёгкага смутку, які нагадвае: штосьці старое мусіць адысці, знікнуць, саступіць месца новаму. Людзі, якія гадаваліся і жылі ў іншым укладзе, не заўсёды змогуць прыняць перамены. І гэтыя боль і расчараванне могуць прыспешыць іх смерць. 

«Для пажылых бацькоў надышлі бязлітасныя дні, калі кампраміс паміж маладымі і старымі немагчымы. Цяпер пакаленні аддзеленыя як ніколі. Нож новага часу адсякае галіну ад дрэва». 

Падчас чытання ў мяне ўзніклі паралелі з рэальнасцю, у якой існуюць беларусы. А разам з імі — багата пытанняў пра бацькоў і дзяцей. Ва ўсе часы існаваў разрыў, а то і канфлікт паміж пакаленнямі. Але што ў нашым канкрэтным выпадку? Якімі будуць беларускія дзеці, што цяпер нараджаюцца і гадуюцца на скрыжаванні культур у эміграцыі? Ці магчыма захаваць баланс паміж рознымі культурамі ўнутры аднаго маленькага чалавека? А што будзе з дзецьміі ўнутры аўтарытарнай Беларусі? Наколькі магчыма ўберагчы іх ад інтаксікацыі? І ці змогуць гэтыя сусветы паразумецца ў будучыні? Што мусім для гэтага рабіць мы? І ці робім?.. 

«У яго будзе свой уласны свет. Напоўніцу ён не будзе належаць ні Усходу, ні Захаду, а значыць, будзе адрынуты ўсімі, бо ніхто не зразумее яго. Але калі ў ім будзе сіла абаіх бацькоў, то ён спазнае абодва светы і так пераможа», — кажа Квэй-лан пра пляменніка, які народзіцца ў ейнага брата і амерыканкі Мары. Калі зірнуць крыху шырэй, то за дзвюма гэтымі бацькоўскімі фігурамі можна пабачыць краіны і культуры. І спадзявацца, што чужая культура здольная ўзбагаціць і ўзмацніць. Але толькі пры ўмове, што і сваёй ты не адракаешся. 

Пэрл Бак. Вецер з Усходу, вецер з Захаду. — Кракаў: Гутэнберг-паблішэр, 2025. Пераклад з англійскай — Кацярына Несцяровіч

• 5
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0