«Jon zabyŭsia, što ŭ našaj krainie čas — ništo». Kłasičny kitajska-amierykanski biestseler vyjšaŭ pa-biełarusku

«Viecier z Uschodu, viecier z Zachadu» — historyja sutyknieńnia tradycyjnaha kitajskaha śvietu z prahresiŭnym zachodnim na prykładzie adnoj zamožnaj kitajskaj siamji. Knihu nazyvajuć siamiejnaj sahaj, chacia pa ciapierašnich mierkach jana vielmi ścipłaha pamieru: 160 staronak. Ci moža sučasnaha čytača zacikavić kniha, jakoj chutka sto hadoŭ? Što jana moža jamu prapanavać? 

Perł Bak (Pearl Buck) — heta viadomaja amierykanskaja piśmieńnica, Nobieleŭskaja łaŭreatka 1938 hoda. Razam z baćkami-misijanierami jana doŭhi čas praviała ŭ Kitai. Perł staleła ŭ kitajskim asiarodździ, i heta dazvoliła joj hłyboka zrazumieć kitajski charaktar i ład žyćcia. Anatacyja da knihi śćviardžaje, što navat sami kitajcy pryznajuć Perł Bak kitajskaj piśmieńnicaj. 

Heta kniha pra maładuju žančynu, jakaja raptam apynajecca na miažy sutyknieńnia dvuch suśvietaŭ: zachodniaha i ŭschodniaha, amierykanskaha i kitajskaha. Kvej-łan hadujecca ŭ tradycyjnaj kitajskaj siamji, jakaja žyvie tak, jak žyli prodki stahodździami. Ale zamuž jana vychodzić za mužčynu, jaki atrymaŭ zachodniuju adukacyju. I jejny śviet pierakulvajecca. 

Jak nie zhubić pry hetym siabie? Jak zachavać svaju identyčnaść? Što novaje i karysnaje možna ŭziać dla siabie ź inšych kultur? Usio heta pa-ŭschodniamu tonka zakranajecca ŭ łakaničnym, ale celnym i hłybokim tekście Perł Bak. 

Kvej-łan stanovicca mastkom pamiž starym i novym suśvietami, raskazvaje pra pastupovyja pieramieny ŭ sabie, u adnosinach z mužam i ź siamjoj. Admietna, što ni jana, ni muž nie rvuć siamiejnyja suviazi radykalna, što ŭ ciapierašnim indyvidualistyčnym śviecie — zvykły scenar. Ciarplivaść, ź jakoj maładaja siamja adrakajecca taho, što ličyć nieprymalnym (naprykład, u hadavańni dziaciej), ale praciahvaje kłapacicca pra baćkoŭ, ździŭlaje i kranaje. Byvaje, što i krychu razdražniaje, ale tut samy čas pryhadać, što heta nie prosta inšaja kultura, ale i zusim inšaja epocha. 

U biełaruskim pierakładzie zachoŭvajecca nie zusim našaja intanacyja: jon čytajecca lohka, ale dobraje pieradaje, što my majem spravu ź inšym mientalitetam i śvietabačańniem. U knizie budzie bahata takoj ekzotyki, jak uładkavańnie tradycyjnaha kitajskaha doma (dzialeńnie na mužčynski i žanočy dvary), najaŭnaść žonki i nałožnic (maci hieraini — Pieršaja dama, a jość jašče Druhaja, Treciaja i Čaćviortaja), biezumoŭnaje padparadkavańnie dziaciej baćkam, bintavańnie noh dziaŭčatam i ich pakuty dziela sumnieŭnaj pryhažości. A jašče — nadzvyčajnaja važnaść chłopčykaŭ, niaznačnaść dziaŭčynak i toje, što dzicia naležyć usioj siamji, a nie tolki maci i baćku. Śpiecyfičnaja adukacyja, umoŭnaja miedycyna, rytualnaść žyćcia. Machrovy patryjarchat i amal rabskaje stanovišča prysłuhi. Ale pry hetym vielmi tonkaje ŭsprymańnie pryrody: koleraŭ, hukaŭ, pachaŭ. Hierainia raskazvaje, što hadzinu siadzieła ŭ sadzie i słuchała ptušak, a pra svoj uzrušany emacyjny stan kaža: «Ja kidajusia tudy i siudy, jak kvołaja śliva na vietry, zanadta paryvistym, kab jamu supraciŭlacca». 

Hetaja kniha nahadvaje: my mała viedajem pra inšych. Navat kali padajecca, što viedajem. Navat kali ŭpeŭnienyja, što chutka zrazumiejem i zdolejem adaptavacca. Miarkuju, heta hukniecca šmat kamu ź siońniašnich biełaruskich emihrantaŭ. U knizie hety aśpiekt raskryvajecca na prykładzie brata Kvej-łan i jaho amierykanskaj žonki, ź jakoj jon viartajecca dadomu paśla vučoby ŭ ZŠA. Brataŭ u svaim prateście idzie dalej, čym Kvej-łan i jaje muž. Jon admaŭlajecca zaklučać šlub, uzhadniony jašče pry naradžeńni, pryvozić čužynku i nie padparadkoŭvajecca baćkam. Pa sutnaści, jon pačynaje naležyć niejkamu novamu i davoli ŭmoŭnamu śvietu. Jon nie tut, nie tam, a niedzie pa-nad tahačasnymi ZŠA i Kitajem. 

«Na Zachadzie jon pryvyk da taho, što lubyja jaho žadańni nieadkładna vykonvajucca. Jon zabyŭsia, što ŭ našaj krainie čas — ništo i što jaho los moža zastacca niavyrašanym da samaj śmierci. Tut niama kaho pryśpiešyć, kab paskoryć padziei».

Amierykanka Mary, jakaja ŭsim sercam chacieła stać častkaj kitajskaj siamji muža, mieła vytrymku i ciarpieńnie, u peŭny momant kanstatuje: «Ja nazaŭždy amierykanka». I kaža, što nie moža stać kimści inšym. Hučyć jak napamin usim tym, chto sprabuje admovicca ad siabie raniejšaha va ŭmovach emihracyi.

U knihi dobry finał z prysmakam lohkaha smutku, jaki nahadvaje: štości staroje musić adyści, źniknuć, sastupić miesca novamu. Ludzi, jakija hadavalisia i žyli ŭ inšym układzie, nie zaŭsiody zmohuć pryniać pieramieny. I hetyja bol i rasčaravańnie mohuć pryśpiešyć ich śmierć. 

«Dla pažyłych baćkoŭ nadyšli biaźlitasnyja dni, kali kampramis pamiž maładymi i starymi niemahčymy. Ciapier pakaleńni adździelenyja jak nikoli. Nož novaha času adsiakaje halinu ad dreva». 

Padčas čytańnia ŭ mianie ŭźnikli paraleli z realnaściu, u jakoj isnujuć biełarusy. A razam ź imi — bahata pytańniaŭ pra baćkoŭ i dziaciej. Va ŭsie časy isnavaŭ razryŭ, a to i kanflikt pamiž pakaleńniami. Ale što ŭ našym kankretnym vypadku? Jakimi buduć biełaruskija dzieci, što ciapier naradžajucca i hadujucca na skryžavańni kultur u emihracyi? Ci mahčyma zachavać bałans pamiž roznymi kulturami ŭnutry adnaho maleńkaha čałavieka? A što budzie ź dziećmii ŭnutry aŭtarytarnaj Biełarusi? Nakolki mahčyma ŭbierahčy ich ad intaksikacyi? I ci zmohuć hetyja suśviety parazumiecca ŭ budučyni? Što musim dla hetaha rabić my? I ci robim?.. 

«U jaho budzie svoj ułasny śviet. Napoŭnicu jon nie budzie naležać ni Uschodu, ni Zachadu, a značyć, budzie adrynuty ŭsimi, bo nichto nie zrazumieje jaho. Ale kali ŭ im budzie siła abaich baćkoŭ, to jon spaznaje abodva śviety i tak pieramoža», — kaža Kvej-łan pra plamieńnika, jaki narodzicca ŭ jejnaha brata i amierykanki Mary. Kali zirnuć krychu šyrej, to za dźviuma hetymi baćkoŭskimi fihurami možna pabačyć krainy i kultury. I spadziavacca, što čužaja kultura zdolnaja ŭzbahacić i ŭzmacnić. Ale tolki pry ŭmovie, što i svajoj ty nie adrakaješsia. 

Perł Bak. Viecier z Uschodu, viecier z Zachadu. — Krakaŭ: Hutenbierh-pablišer, 2025. Pierakład z anhlijskaj — Kaciaryna Nieściarovič

• 6
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0