Čamu palihraf — nie panaceja. Kolki ahientaŭ jon by vyjaviŭ u Kaardynacyjnaj radzie?

Siońnia prachodžańnie palihrafa prapanujuć abo asobnym palityčnym dziejačam, jakich u niečym padazrajuć, abo cełym demakratyčnym strukturam — naprykład, Kaardynacyjnaj radzie. Admovu ž prajści palihraf časta ŭsprymajuć jak śviedčańnie pra mahčymuju supracu z režymam.

Što takoje palihraf

Palihraf — heta prystasavańnie, jakoje adnačasova vymiaraje niekalki fizijałahičnych pakazčykaŭ: arteryjalny cisk, puls, dychańnie i elektrapravodnaść skury. Padčas testu čałaviek adkazvaje na pytańni, i ličycca, što kali jon chłusić, to arhanizm reahuje chvalavańniem, jakoje palihraf moža zaŭvažyć.

Ale nie isnuje nivodnaj śpiecyfičnaj fizijałahičnaj reakcyi, jakaja adnaznačna adpaviadała b chłuśni. Palihraf fiksuje tolki ŭzbudžeńnie niervovaj sistemy, jakoje moža być vyklikana čym zaŭhodna — stracham, stresam, soramam, tryvohaj ci navat prosta niekamfortnaj situacyjaj.

U mnohich raźvitych krain vykarystańnie palihrafa abmiežavana abo zabaroniena: jon nie prymajecca jak dokaz u sudzie i nie moža vykarystoŭvacca pry najmie na pracu. Jaho vykarystańnie parušaje prava nie śviedčyć suprać siabie, parušaje pryvatnaść i psichałahičnuju biaśpieku čałavieka, a taksama maje niedastatkovuju navukovuju abhruntavanaść.

Tak, jašče ŭ 2003 hodzie Nacyjanalnaja akademija navuk ZŠA pa daručeńni ŭrada padrychtavała vialiki 400‑staronkavy dakład, jaki sistematyzavaŭ usie dastupnyja daśledavańni za papiarednija dziesiacihodździ.

Pavialičyć

Vysnovy akazalisia niesuciašalnymi dla prychilnikaŭ palihrafa: z 80 daśledavańniaŭ, na jakija jany spasyłalisia jak na dokaz jaho efiektyŭnaści, 57 akazalisia mietadałahična słabyja — ź niajakasnymi vybarkami, praduziataściu i vidavočnymi kanfliktami intaresaŭ.

U niekatorych vypadkach dakładnaść palihrafa nie pieravyšaje 60—70%.

Jašče adna, nie mienš važnaja vysnova taho ž dakładu: palihraf pryncypova nie pracuje, kali jaho vykarystoŭvajuć nie dla rasśledavańnia kankretnaha złačynstva, a prosta kab adsiejać «nienadziejnych» supracoŭnikaŭ. Pryčyna prostaja — u takich vypadkach niama vyraznaj padziei abo fakta, pra jaki čałaviek moža chłusić. Fizijałahičnyja reakcyi ŭ takich situacyjach źviazanyja nie z chłuśnioj, a z naturalnym chvalavańniem, stracham stracić pracu abo vyhladać vinavatym, navat kali čałaviek całkam nievinavaty.

Adno z apošnich i najbolš značnych daśledavańniaŭ pa hetaj temie, jakoje było apublikavanaje ŭ kancy 2020 hoda, — vialiki mietaanaliz, heta značyć, abahulnieńnie ŭsich viadomych navukovych prac pra toje, nakolki dakładna pracuje palihraf pavodle mietodyki Comparison Question Test (CQT) — samaj raspaŭsiudžanaj formy «detektara chłuśni», jakuju vykarystoŭvajuć u kryminalistycy i śfiery biaśpieki.

Aŭtary (dvoje z traich — praktykujučyja palihrafołahi) sabrali i praanalizavali danyja z bolš jak sta daśledavańniaŭ, u jakich ahułam udzielničała bolš za 11 tysiač čałaviek. Kaeficyjent suviazi pamiž vynikami palihrafa i tym, ci čałaviek sapraŭdy chłusiŭ, skłaŭ 0,69 (idealnaje adroźnieńnie chłuśni ad praŭdy — heta 1,0). Kali vypadkovaść adpaviadaje 50% dakładnaści (padkidvańnie manietki), a idealny vynik — 100%, to, zhodna ź mietaanalizam, siaredniaja dakładnaść palihrafa składaje kala 85%.

Jany taksama pravieryli, što hetaja dakładnaść pryblizna takaja ž u łabaratoryi i ŭ realnych umovach, i tolki krychu vyšejšaja, kali čałaviek maje mocnuju matyvacyju, naprykład, kali na kanu jaho svaboda abo praca.

Ličba ŭnušaje davier: palihraf, zdajecca, sapraŭdy pracuje — u bolšaści vypadkaŭ jon vyznačaje chłuśniu pravilna.

Ale ŭ astatnich 15% vypadkaŭ jon pamylajecca. Na papiery heta moža zdavacca drobiaźziu, kali havorka idzie pra statystyku. Adnak kali pieranieści hetyja pracenty na realnych ludziej, karcina vyhladaje zusim inakš — kožnaja pamyłka pieratvarajecca ŭ złamanaje žyćcio i sapsavanuju reputacyju.

Ci možna vyličyć ahienturu ŭ Kaardynacyjnaj radzie?

Biełaruski psichijatr Uładzimir Pikirenia pasprabavaŭ pahladzieć, što budzie, kali prymianić hetyja abahulenyja ličby da składu Kaardynacyjnaj rady 3‑ha sklikańnia — inšymi słovami, što adbyłosia b, kali b usich delehataŭ prymusili prajści palihraf u pošukach «nienadziejnych» asob.

Jon prapanavaŭ razhledzieć niekalki situacyj: kali siarod delehataŭ jość 1 realny ahient, kali 10% składu ahienty i kali ahientami źjaŭlajecca pałova składu.

Pavialičyć

My paŭtorym hety myślenny ekśpierymient, ale voźmiem aktualnuju kolkaść členaŭ Kaardynacyjnaj rady — 77 čałaviek, i razhledzim niekalki situacyj: kali siarod delehataŭ jość 1 realny ahient, 8 ahientaŭ (prykładna 10%) i kali ahientaŭ pałova składu — 38 čałavieki. U im my skarystajemsia bolš dakładnymi pakazčykami ź miedyjannaj vybarki mietaanalizu. 

• Dla vinavatych: u 82,4% vypadkaŭ palihraf pakazvaje, što jany sapraŭdy chłusiać; u 7,6% — pamyłkova pakazvaje, što jany kažuć praŭdu; jašče ŭ 10% — nie moža vyznačyć.

• Dla nievinavatych: u 64,5% vypadkaŭ palihraf pakazvaje, što jany sapraŭdy kažuć praŭdu; u 17,2% — pamyłkova abvinavačvaje ŭ chłuśni; i ŭ 18,3% — nie moža dać vyraznaha vyniku.

Užo na hetym etapie bačna, što palihraf istotna radziej «vieryć» nievinavatym, čym možna było b mierkavać.

Pavialičyć

1) 1 ahient, 76 nievinavatych

• Vyjaŭlenyja sapraŭdnyja ahienty: ~0,82 čałavieka. Možna akruhlić da adnaho — to-bok sapraŭdny ahient chutčej za ŭsio budzie vyjaŭleny z dapamohaj palihrafa siarod delehataŭ.
• Pamyłkova abvinavačanyja: ~13,07 čałavieka (≈ 13 z 76).
• Kolki zastanucca niavyznačanymi: siarod nievinavatych ~13,91; siarod vinavatych ~0.10.

Pavialičyć

2) 8 ahientaŭ (≈10%), 69 nievinavatych

• Vyjaŭlenyja sapraŭdnyja ahienty: ~6,59 (≈ 7 z 8).
• Pamyłkova abvinavačanyja: ~11,87 (≈ 12 z 69).
• Niavyznačanyja: siarod nievinavatych ~12,63; siarod vinavatych ~0,80.

Pavialičyć

3) 38 ahienty (pałova), 39 nievinavatych

• Vyjaŭlenyja sapraŭdnyja ahienty: ~31,31 (≈ 31 z 38).
• Pamyłkova abvinavačanyja: ~6,71 (≈ 7 z 39).
• Pamyłkova apraŭdanyja: ~2,89 (≈ 3 z 38).
• Niavyznačanyja: siarod nievinavatych ~7,14; siarod vinavatych ~3,80.

Ciomny bok palihrafa

Hetyja raźliki pakazvajuć ciomny bok palihrafa. Mahčyma, jak u pieršym scenary, udasca vyličyć taho samaha ahienta, ale razam ź im trynaccać nievinavatych ludziej buduć pamyłkova abvinavačanyja ŭ tym, da čaho jany nie majuć nijakaha dačynieńnia. Jašče čatyrnaccać atrymajuć «niavyznačany» vynik i apynucca pad padazreńniem u supracoŭnictvie z režymam.

U vyniku 27 nievinavatych čałaviek mohuć paciarpieć, kab vyličyć usiaho adnaho ahienta. I heta jašče pry ŭmovie, što palihraf pravodziać całkam niepraduziatyja ludzi.

I čym bolš sapraŭdnych ahientaŭ, tym bolš ź ich zastanucca niavyjaŭlenymi, navat kali ŭsie projduć palihraf. U apošnim scenary kolkaść ahientaŭ, jakich palihraf nie vyjaviŭ, roŭnaja kolkaści nievinavatych, pamyłkova abvinavačanych u supracoŭnictvie z režymam — i tam, i tam pa siem čałaviek.

Na praktycy ŭ pamyłkova abvinavačanych ludziej amal niama mahčymaści apraŭdacca, jak kali b ich abvinavačvali pa sapraŭdnych dokazach u sudzie. Vyniki palihrafu padajucca jak nieabvieržnyja i suprać ich niama da čaho apielavać. I kali čałaviek dobraachvotna pahadžajecca na praceduru i publikacyju vynikaŭ, jon faktyčna sam pazbaŭlaje siabie mahčymaści asprečyć abvinavačańnie — navat kali palihraf pamyliŭsia ci pakazaŭ niavyznačany vynik.

Ci pakličuć takoha čałavieka na nastupnyja vybary ŭ Kaardynacyjnuju radu, na pracu ŭ apazicyjnyja struktury, u fondy, miedyja — abo chacia b na niejkaje mierapryjemstva? Naŭrad ci. Takija pahałoŭnyja skryninhi, biez važkich dokazaŭ viny, mohuć dać iluziju biaśpieki i pahłybić raskoł i niedavier.

• 3
• 1
• 0
• 1
• 0
• 0
• 0
• 0