Kaśpiaroviča pierad hibiellu dapytvali ŭ polskaj kontrraźviedcy — raspytvali pra vizy dla ahientaŭ AAC z pašpartami prykryćcia i pra Bulbu
Słova «nieadnaznačnaje» tut zasłaboje, zaciahanaje. «Kaśpier», tak nazyvali Źmitra Kaśpiaroviča siabry, pražyŭ nie nieadnaznačnaje — jon pražyŭ burnaje žyćcio. U hetym žyćci było i buraviejnaje junactva, i suviazi sa śpiecsłužbami, u jakija jon ubłytaŭsia ŭ vyniku sprobaŭ zarablać lohkija hrošy, i pałymianaja luboŭ da Biełarusi, i niastrymnaść u žadańniach, jakaja pryviała da zaŭčasnaj śmierci.

Na Paŭnočnych mohiłkach Minska znajšoŭ svoj spačyn Źmicier Kaśpiarovič — aktyvist apazicyjnaha ruchu, jaki za adviedzienyja jamu 43 hady paśpieŭ stolki ŭsiaho, što chapiła b na niekalkich čałaviek. Daliboh, pa pryhodach Kaśpiera možna pisać scenar zachaplalnaha pryhodnickaha ramana. Jakim ža jon zastaniecca hierojem u hetym ramanie? Adnaznačnaha adkazu na hetaje pytańnie niama i ŭ siabroŭ Źmitra. Jon kiravaŭsia vysokimi ideałami — ale jany niaredka raźbivalisia ab składanaści žyćcia pry dyktatury. U žyćci Kaśpiaroviča było roznaje — i dobraje, i drennaje, i natchnialnaje, i haniebnaje.
«Naša Niva» raspytała siabroŭ Źmitra, kab pasprabavać zrazumieć sutnaść jaho niaŭrymślivaj natury.
Patryjot ź dziacinstva
«BNF — apošniaja nadzieja! Paźniak — prezident! Tak kožny hod była raśpisanaja maja škoła pierad liniejkaj 1 vieraśnia», — uspaminaŭ Źmicier Kaśpiarovič.
U Biełaruski narodny front jon sapraŭdy trapiŭ jašče budučy školnikam.
«Byŭ śmieły mały, dzie niešta było — paŭsiul udzielničaŭ. Atrymlivaŭ i ad baćkoŭ, i ad milicyi. Načalnik rajadzieła minskaj milicyi niejak kryčaŭ: «Ja vam usie ściahi addam, čarcianiaty, vy tolki prychodźcie ich zabrać i pryznajciesia, chto viešaŭ! Čamu ja mušu łazić na vyšyni, ryzykavać svaim žyćciom, kab ich zdymać?». A viešaŭ Kaśpiarovič», — uspaminajuć śviedki padziej.
Kaśpiarovič naradziŭsia ŭ 1982 hodzie. Jaho dziacinstva prypała na toj ramantyčny pieryjad, kali mnohim zdavałasia, što jašče voś-voś, troški-troški — i ŭsia Biełaruś stanie sapraŭdy niezaležnaj. Źmicier byŭ siarod ščyrych patryjotaŭ.
Zamiest taho kab kuryć i travić bajki ŭ dvary, Kaśpiarovič baviŭ viečary na siadzibie Narodnaha Frontu. Jamu było važna być takim — idejnym, biełaruskamoŭnym, «śviadomym», jon cikaviŭsia historyjaj i palitykaj.
«Hrošaj tady ŭ hramadskich arhanizacyj nie było, ściahi šyli za kišennyja aščadžeńni školniki. I sami išli ŭ hušču na akcyjach. Kaśpiarovič vioŭ», — dadaje čałaviek, jaki naziraŭ Moładź BNF.
Heta byŭ pieryjad miakkaha aŭtarytaryzmu, kali palityčnaja dziejnaść jašče była lehalnaj, choć i poŭnaj ryzyk.
Źmitra jon nazyvaje «promniem śviatła» ŭ asiarodkach minskaj moładzi.
Kaśpiarovič i imia ŭ pašparcie pamianiaŭ ź Dźmitryja na Źmitra. Tamu i pa-rusku pravilnaje napisańnie mienavita takoje, «Źmitier».
U 2006-m Kaśpiarovič staŭ palitviaźniem — atrymaŭ piać miesiacaŭ aryštu za sarvany z dachu Minharvykankama čyrvona-zialony ściah. Źniavoleńnie nie złamała jaho.
Kali b Biełaruś pierajšła da demakratyi, Kaśpiarovič znajšoŭ by siabie ŭ kalapalitycy. Ale ŭ Biełarusi ŭzmacniałasia dyktatura. Moładzievy aktyvizm — heta kłasna, ale treba było zarablać na darosłaje žyćcio, tre' było krucicca.

Biznes na vizach
Jaki sacyjalny kapitał byŭ na toj momant u Kaśpiaroviča, kab možna było jaho manietyzavać? Łukašenkaŭski režym nie puskaŭ u sacyjalnyja lifty apazicyjnych aktyvistaŭ. Tady
Źmicier znajšoŭ prymianieńnie daŭnim suviaziam. Ciapier, kali jon užo pajšoŭ z žyćcia, možna nazyvać rečy svaimi imionami.
Jon rabiŭ za hrošy vizy. Kaśpiarovič — zrešty, nie jon adzin, — znachodziŭ tych, kamu vizy patrebny dla raboty, i z dapamohaj svaich suviaziaŭ afarmlali ich jak aktyvistaŭ palityčnych partyj. Paśla hetaha śpisy padavalisia ŭ zachodnija pasolstvy, tyja vydavali vizy.
Nie chapaje papier? Ničoha, možna ŭłasnaručna vypisać i daviedku ab palityčna matyvavanym pieraśledzie čałavieka. A z takim dakumientam nie toje što šenhienskuju vizu vydaduć, možna i ŭ ZŠA palityčny prytułak paprasić.
Dypłamaty vieryli byłomu palitviaźniu, kali jon prynosiŭ čarhovy stos zajaŭ na atrymańnie vizy — a z čaho b jamu nie vieryć?
Pra sumnieŭny «biznes» Kaśpiaroviča viedali mnohija ludzi ŭ apazicyjnaj supolnaści. Ale nichto nie viedaŭ, jak jaho spynić. Apielavać da sumleńnia? Pisać na jaho zajavu ŭ milicyju za machlarstva? Ciškom infarmavać konsulstvy i pasolstvy pra toje, čym jon nasamreč zajmajecca? Heta nie było pryniata.
Sproba stvareńnia ŭłasnaj arhanizacyi
Kaśpiarovič nikoli istotna nie źmianiaŭ svaich pohladaŭ — jak pryjšoŭ u BNF dziciom, tak i zastaŭsia tam nazaŭsiody. Pierad 2020-m jon ličyŭsia ŭ partyi siabram Sojma — byŭ adnym z 50 lidaraŭ partyi.
Pry hetym paralelna Źmicier ustupaŭ i ŭ inšyja ruchi z padobnymi nacyjanalna-aryjentavanymi pohladami.
Kaśpiarovič byŭ siarod lidaraŭ «Maładoha frontu». Užo ŭ tyja časy ŭ aktyvistaŭ była spakusa stvaryć ułasnuju arhanizacyju i pasprabavać samastojna pašukać na jaje hrošy. Tak, u kancy 2000-ch niekatoryja ź siabroŭ «Maładoha frontu» pakinuli jaho i stvaryli svaju asobnuju arhanizacyju — «Maładaja Biełaruś». Taki samy aktyvizm, takija samyja akcyi pratestu, tolki pad ułasnym brendam.
Lidarami «Maładoj Biełarusi» stali Artur Fińkievič i Źmicier Kaśpiarovič. Praŭda, u zmahańni za status hałoŭnaha jany pasupierničali i zavočna vyklučyli adzin adnaho z arhanizacyi. «Maładaja Biełaruś» tak i nie zdabyła aficyjnuju rehistracyju, patrochi začachła, dyj źnikła nazaŭsiody, tak i nie zapomniŭšysia niečym losavyznačalnym.
Cyrk z Kanapackaj
Ad Partyi BNF Kaśpiarovič pieryjadyčna ŭdzielničaŭ u miascovych i parłamienckich vybarach — choć, naturalna, nie mieŭ nijakich šancaŭ, bo falsifikacyjnaja mašyna Jarmošynaj pracavała biez zbojaŭ.

Adnak mienavita z vybarami byŭ źviazany i druhi «biznes» Kaśpiaroviča. Jon stanaviŭsia aktualny raz na piać hadoŭ, kali ŭ Biełarusi pačynałasia čarhovaja prezidenckaja kampanija. A značyć, palityčnym działkam byli patrebnyja ŭ kamandu vopytnyja ludzi, jakija dapamahali b jakasna imitavać pieradvybarčuju aktyŭnaść.
U 2016-m Źmicier pajšoŭ u kamandu Taćciany Karatkievič, a ŭ 2020-m Kaśpiaroviča paklikali ŭ štab Hanny Kanapackaj — cyničnaha kandydata-spojlera, jakaja musiła stvaryć uražańnie alternatyvy Alaksandru Łukašenku na vypadak, kali ŭsie apazicyjaniery buduć źniatyja z honki ci zdymucca sami ŭ znak pratestu.
U Kanapackaj nikoli nie było ŭłasnaj kamandy. Tamu jana šukała prafiesijnych palityčnych aktyvistaŭ, kab jany stvaryli bačnaść choć jakoha zboru podpisaŭ u svaju padtrymku.
A ŭ Kaśpiaroviča była i patreba ŭ hrošach, i staryja bazy padpisantaŭ za apazicyju — kali na ŭzroŭni Łukašenki pryniata rašeńnie rehistravać Kanapackuju kandydatkaj, to možna prynieści choć jakija podpisy, chaj navat za 2001 ci za 2006 hod. Tak, šmat chto z tych padpisantaŭ užo pamior, ale što z taho, kali kamisii navat nie buduć źviarać ich z pašpartnaj bazaj? Tak stvarałasia imitacyja palityčnaha pracesu.
Ci pachli Kaśpiaroviču hetyja hrošy? Ci hryzła Kaśpiaroviča sumleńnie, što jon udzielničaje ŭ hetych palityčnych afierach? Napeŭna, tak — i tamu jon raskazvaŭ siabram i niezaležnym miedyja ŭsiu praŭdu pra toje, što adbyvałasia. Praŭda, z umovaj nie nazyvać jaho imia, kab nie było nastupstvaŭ dla jaho samoha.
Ale kali niama taho, chto hatovy śviedčyć i adkazvać za svaje słovy, to vartaść takoj infarmacyi źnižajecca ŭ razy. Kali ŭmoŭnaja Kanapackaja padaść u biełaruski sud na «paklop», to na kaho budzie spasyłacca miedyja i čym dakazvać svaju racyju?
Kaśpiarovič pryznavaŭsia «Našaj Nivie», kolki pa fakcie sabrali podpisaŭ za Kanapackuju ŭ 2020-m. Nahadajem, što sama jana zajaŭlała, što adniesła ŭ Centrvybarkam krychu bolš za 110 tysiač. A ŭ vyniku joj namalavali ŭvohule 146 588 hałasoŭ.
«Tam i zboraŭ narmalnych nie było. Tamu heta maksimum — 6 tysiač realnych podpisaŭ. Pa majoj infarmacyi, Apieratyŭna-analityčny centr pry Łukašenku daŭ joj kala $20 tysiač na kampaniju. A svaje hrošy jana nie chacieła ŭkładać», — raskazvaŭ Źmicier.
Ciažka skazać, ci sapraŭdy tyja hrošy daŭ AAC — heta mahła być i inšaja śpiecsłužba.
Jon apisvaŭ i śmiešny vypadak u Žodzinie, niepasrednym udzielnikam jakoha staŭ. Kanapackaja asobna chvaliłasia svaimi dasiahnieńniami na BiełAZie: «Ja ŭdziačnaja BiełAZu, jaki dazvoliŭ źbirać podpisy ŭ ich. Ja zmahła sabrać tam bolš za 8 tysiač podpisaŭ».
Što ž tam adbyłosia nasamreč?
«Heta była subota. Chtości pajšoŭ spytać na pradpryjemstva, u kolki buduć rabočyja. Nam nazvali čas kanca źmieny — praź niekalki hadzin. My vyrašyli nie hublać čas i pastavić pikiet prosta ŭ centry Žodzina. Tam ža byli pikiety Cichanoŭskaj, Capkały i Babaryki. Ale kali treba było jechać na BiełAZ, Kanapackaja kudyści źnikła. U vyniku my ŭsio ž pryjechali na toj BiełAZ, ale prapuścili tuju chvalu, tyja 15 chvilin, kali vychodziać rabočyja. U vyniku na samim pradpryjemstvie my nie sabrali nivodnaha podpisu», — pryznavaŭsia Kaśpiarovič.
Zaciaty vandroŭnik
Ale hetyja schiemy byli dla Źmitra tolki dla zarablańnia hrošaj. Dla dušy jon zajmaŭsia inšym. Naprykład, arhanizoŭvaŭ ekskursii pa Biełarusi. Kaniečnie, pa-biełarusku, kaniečnie, dałučajučy dziasiatki čałaviek da nacyjanalnaj historyi i kultury.
U čym-čym, a ŭ padarožžach Kaśpiarovič nasamreč byŭ fanatam. Biez vandrovak jon nie moh žyć, abjeździŭ pałovu śvietu. Indyja, Ruanda, Tanzanija, Kuba, Uźbiekistan — heta častka jaho pajezdak tolki za apošnija hady. Ahułam ža Kaśpiarovič naviedaŭ bolš za 70 krain.
Apošnim časam zaniaŭsia arhanizacyjaj aŭtobusnych turaŭ z Varšavy, bo bolš nie zmoh ładzić pajezdki pa Biełarusi — tamu što byŭ vymušany biehčy z krainy.

Dobraachvotnaja viarboŭka
I tut nadyšoŭ čas źviarnucca da samaj ćmianaj historyi, źviazanaj z asobaj Źmitra — abstavinami jaho viarboŭki.
U 2020-m Kaśpiarovič zachoplena ŭdzielničaŭ u pratestach — jašče b, ažyćciaviłasia jaho dziciačaja mara, i sotni tysiač demanstrantaŭ ź bieł-čyrvona-biełymi ściahami rušać pa centry Minska.
Kali pačalisia represii, Kaśpiarovič vyjechaŭ z krainy, žyŭ u Varšavie. Kaniečnie, jon spadziavaŭsia viarnucca — bo zastavaŭsia biełaruskim patryjotam, jaki chacieŭ mieć dom u rodnaj krainie.
U sakaviku 2022 hoda Źmicier viarnuŭsia ŭ Biełaruś — treba było vyrašyć niejkija jurydyčnyja pytańni, ale jon nie chavaŭ, što, jak i mnohija aptymisty, spadziavaŭsia na palityčnuju adlihu paśla refierendumu.
Praz paŭtara dni paśla viartańnia da jaho pryjšli. Što adbyvałasia paśla hetaha, viedali tolki biełaruskija siłaviki i sam Źmicier Kaśpiarovič. Kali pierakazvać jaho słovy, to atrymlivajecca vydatnaja scena dla bajevika.
Pakul hubazikaŭcy łamali dźviery, Kaśpiarovič — a siarod jaho chobi było i skałałažańnie — zmoh spuścicca z čaćviortaha pavierchu i ŭciačy da siabroŭ. Praŭda, pry niaŭdałym pryziamleńni pry skačku z druhoha paviercha złamaŭ piatku. Jon chavaŭsia piać dzion, a siłaviki tym časam zvanili jamu i ŭhavorvali: «Viartajciesia, vam ničoha nie budzie».
Atrymlivajecca, śpiecsłužbisty zmahli zapielenhavać, dzie znachodzicca Źmicier, ale ničoha nie rabili? Ci možna ŭ takoje pavieryć?
Urešcie Kaśpiarovič vyrašyŭ, što lepšym sposabam uratavacca ad milicyi budzie prapanavać supracoŭnictva KDB. Jon paprasiŭ u svajho znajomaha pa apazicyjnym ruchu, kab toj padzialiŭsia kantaktam svajho kuratara z KDB, i pazvaniŭ sam. Płan spracavaŭ — Kaśpiaroviča niekalki razoŭ dapytali, ale pakinuli na svabodzie, praŭda, niejki čas daviałosia pasiadzieć pad chatnim aryštam sa śpiecsłužbistami ŭ kvatery.
«Zrazumieła, ja moh niešta skazać, ale ničoha istotnaha dakładna nie havaryŭ. Ja ratavaŭ svajo žyćcio. Jak tam u izrailskaj armii: kali traplaješ u pałon, to maješ prava na lubyja dziejańni z metaj zachavańnia žyćcia», — raskazvaŭ jon.
Dvuch čałaviek, jakija dapamahali Kaśpiaroviču chavacca ad siłavikoŭ, zatrymali. Adnak jon tłumačyŭ, što nie maje da hetaha nijakaha dačynieńnia.
Vyjechaŭ Kaśpiarovič ź Biełarusi adkryta, aŭtobusam u Litvu. Jaho zatrymali na miažy, bo ŭbačyli ŭ śpisach na aryšt. «Udałosia patelefanavać čałavieku ŭ KDB, jaki paabiacaŭ, što mianie admažuć. Praz 2,5 hadziny mianie adpuścili», — raskazvaŭ jon.
Apynuŭšysia ŭ Litvie, Kaśpiarovič raskazaŭ pra viarboŭku. Niekatorym u mihracyi pryznaŭsia, što daŭ na ich pakazańni. Heta ŭbierahło ludziej ad pajezdak u Biełaruś.
Čytajcie taksama:«Ja sam vyjšaŭ na KDB i prapanavaŭ im supracoŭnictva». Siabra Sojma Partyi BNF Źmicier Kaśpiarovič pryznaŭsia ŭ supracoŭnictvie sa śpiecsłužbami
«Mnie zdajecca, što jon sprabavaŭ skončyć hetyja kantakty, jaho heta pryhniatała. Kali ŭ kałonii zabili Alesia Puškina, jon pryjšoŭ da pasolstva Biełarusi sam, kab vykazać pazicyju. A kolki jašče biełarusaŭ Varšavy pryjšło?» — kaža znajomy Kaśpiaroviča.
Zrešty, u siabroŭ zastałosia pytańnie, na jakoje, moža, nikoli ŭžo nie budzie adkazu — ci nasamreč Źmicier tolki ŭ 2022-m upieršyniu staŭ infarmataram KDB? Jany adznačajuć, što siłaviki nie mahli nie viedać pra daŭnija afiory Kaśpiaroviča ź vizami i što jon pavinien byŭ trapić na kručok značna raniej. Kala jaho časta krucilisia dziŭnyja znajomyja, padobnyja da siłavikoŭ, jakim jon akazvaŭ tyja ž vizavyja pasłuhi. Heta historyja adhuknułasia Kaśpiaroviču ŭ 2025 hodzie, za niekalki miesiacaŭ da śmierci.

Apošnija miesiacy žyćcia
U emihracyi Kaśpiarovič zaniaŭsia pierahonam mašyn u Biełaruś — davoli vyhadnaj spravaj, ale sa svaimi padvodnymi kamianiami. Praciahvaŭ zajmacca i zaprašeńniami na šenhienskija vizy dla biełarusaŭ.
Źmicier daŭno byŭ u razvodzie — u tym šlubie naradziłasia dačka Paŭlina, jana razam sa svajoj mamaj ciapier žyvie ŭ Polščy.
A Kaśpiarovič apošnim časam syšoŭsia z udavoj adnaho biełaruskaha futbalista, čyj były muž pamior maładym na fonie praciahłych prablem z ałkaholem.
Vidavočnyja prablemy z ałkaholem — pryčym vielmi daŭno — byli i ŭ samoha Źmitra. Heta toje, što pryznajuć usie jaho siabry. Źmicier moh prapaści na niekalki dzion, i heta ŭžo nikoha nie ździŭlała.
I za niekalki hadzin da trahičnaj śmierci jon štości adznačaŭ z małaznajomymi palakami.
Dopyty ŭ Polščy — pra pašparty prykryćcia i pra vizy
Kaśpiarovič pryznavaŭsia siabram, što apošnim časam jaho vyklikali na dopyty ŭ ABW (Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego) — polskuju śpiecsłužbu, jakaja zajmajecca ŭnutranaj biaśpiekaj, kontrvyviedkaj, baraćboj z teraryzmam i hetak dalej).
Dvoje jaho znajomych, nie źviazanyja pamiž saboj, raskazali «Našaj Nivie», što Źmitra dapytvali prynamsi pa dvuch siužetach. Pra heta jany čuli asabista ad Kaśpiaroviča.
«Kampanii, da jakich mieŭ dačynieńnie Kaśpiarovič, afarmlali zaprašeńni hramadzianam Biełarusi, jakija tyja padavali ŭ pasolstvy jak abhruntavańnie dla atrymańnia vizy. I tak vyjšła, što praz takija zaprašeńni ŭ Polšču trapiła niekalki čałaviek ź vizami na pašparty prykryćcia. Heta była surjoznaja historyja, jon joj pierajmaŭsia», — patłumačyŭ adzin z surazmoŭcaŭ.
Akazałasia, što Kaśpiarovič dapamoh pastavić vizy ŭ tym liku kamuści z supracoŭnikaŭ Apieratyŭna-analityčnaha centra — sakretnaj biełaruskaj śpiecsłužby. Pryčym mienavita ŭ dakumienty prykryćcia, a nie ŭ ich asnoŭnyja pašparty.
Druhi kiejs, pra jaki Kaśpiaroviča dapytvali — jon pra heta raskazvaŭ prynamsi dvum surazmoŭcam «Našaj Nivy» — śledčyja ABW zadavali jamu pytańni pra Siarhieja «Bulbu» Čysłava i «Bieły lehijon».
«Kaśpiarovič padzialiŭsia: «Pytalisia pra Bulbu. Ja spytaŭ: a čamu pra jaho? Źmicier zrazumieŭ z pytańniaŭ śpiecsłužbistaŭ, što ŭ palakaŭ jość padazreńni. A samoha Kaśpiaroviča dapytvajuć jak čałavieka, jaki pryznaŭsia ŭ supracoŭnictvie, a značyć, moža viedać i astatnich. Źmicier skazaŭ mnie, što pad padpiskaj, ale ŭsio roŭna nie choča maŭčać», — skazaŭ znajomy Kaśpiaroviča, ź jakim toj byŭ adkrytym.
Śmierć
20 červienia 2025 hoda cieła Źmitra Kaśpiaroviča znajšli ŭ pakoi ŭ domie, dzie jon žyŭ.
Na toj momant Źmicier užo daŭno nie vychodziŭ na suviaź. Spačatku siabry nie nadali hetamu ŭvahi, ale praz try dni ŭsio ž vyrašyli adviedać jaho.
Cieła znajšli ŭ łožku, Źmicier byŭ uvieś u kryvi. Pobač ź im nikoha nie było, dźviery byli zamknionyja znutry. Jak miarkujecca, Źmicier upaŭ ź leśvicy, — bo na ŭvachodzie było šmat kryvi, a navierch viali ślady bosych noh, taksama z kryvioju — pry hetym raźbiŭ hałavu. Chutčej za ŭsio, jon zdoleŭ padniacca, prajści dva pavierchi, trapić u svoj pakoj i lehčy spać.
Pryčynaj śmierci ličycca tupaja traŭma hałavy.
Imša pa pamierłym adbyłasia ŭ Varšavie, paśla čaho cieła Źmitra Kaśpiaroviča pieravieźli ŭ Biełaruś. Jon pachavany pobač z mamaj i babulaj. Na ich pomnikach — nadpisy pa-biełarusku.

* * *
Kali vy viedajecie bolš, raskažycie našym redaktaram ci žurnalistam praz sakretny čat u telehramie @nn_editor abo na mejł [email protected]. Abo ŭ Sihnał ci inšym sposabam tym z redaktaraŭ i žurnalistaŭ «NN», jakich viedajecie asabista. U ciažkija ci ŭ dobryja časy — «Naša Niva» zastavałasia i budzie zastavacca hołasam usich biełarusaŭ, niezaležna ad taho, chto jany pa pohladach i dzie žyvuć, i pieradusim hołasam tych, chto nie moža havaryć unutry krainy.
A kali vam važna toje, što my robim, padtrymajcie nas praz Patreon, praz Pejpoł, abo pieradaŭšy Redakcyi ich lubym inšym zručnym dla vas sposabam, praz tych redaktaraŭ i žurnalistaŭ «Našaj Nivy», jakich vy viedajecie asabista.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary