«Usie varyjanty hienpłana praduhledžvajuć poŭny znos Staroha horada». Kali ŭłady zadumali źniščyć centr Minska
Doktar historyi Siarhiej Abłamiejka napisaŭ daśledavańnie «Nieviadomy Miensk. Historyja źniknieńnia» (vyjšła ŭ «Biblijatecy Svabody»). U im jon upieršyniu raskazaŭ, jak paŭtara dziasiatka vulic i zavułkaŭ, ščylna zabudavanych muravanymi damami na Zamkavaj hary i jaje vakolicach, źnikli bieź śledu.
Dla Siarhieja Abłamiejki heta vielmi asabistaja kniha.
«Majo dziacinstva, prynamsi jaho značnaja častka, prajšło ŭ rešcie Staroha horada — pieravažna na Niamizie, dzie žyli babuliny siabroŭki, da jakich my časta chadzili ŭ hości, i va ŭsim Rakaŭskim pradmieści z mnostvam jaho brukavanych vułak i zavułkaŭ (…).
Heta byŭ naš rajon, naš horad, naša asiarodździe. Staraja Niamiha ź jaje arkami, unutranymi dvorykami i draŭlanymi halerejami na pieršych i druhich pavierchach zaŭsiody, jak žyvaja, staić pierad vačyma.
Ja pamiataju jaje huki, pachi i smak habrejskich bułačak bejhiełach, jakija piakli babuliny siabroŭki ŭ maleńkich kvaterkach, što voknami vychodzili na tyja draŭlanyja ŭnutranyja halerei».
U dziacinstvie Abłamiejka staŭ śviedkam znosu Niamihi.
«My prychodzili tudy šmat dzion i hladzieli, jak husieničny kran z padviešanaj na strale čyhunnaj «babaj» źniščaje staražytnyja damy na levym, niacotnym baku vulicy, (…).
«Baba» hłucha i vuścišna stukałasia ab staryja ścieny, jany dryželi, stahnali, vytrymlivali adzin-dva ŭdary, paśla pačynali adłomvacca vialikimi kavałkami i ŭrešcie abrynalisia, uźniaŭšy chmary biełaha pyłu».
U druhoj pałovie 1980-ch Abłamiejka — razam ź inšymi ŭdzielnikami moładzievaha abjadnańnia «Tałaka» — baraniŭ reštu histaryčnaha Minska. A ŭ siaredzinie nulavych vyrašyŭ napisać historyju razbureńnia Staroha horada z samaha pačatku: z 1920-ch hadoŭ.
«Inakš nastupnyja pakaleńni minčukoŭ pačnuć usprymać vyniki pravincyjnaha varvarstva «Minskaj spadčyny» jak sapraŭdnaje abličča Staroha Minsku», —
tłumačyŭ jon svaju matyvacyju.
Abłamiejka sutyknuŭsia z tym, što śpiecyjalnych navukovych daśledavańniaŭ, pryśviečanych razbureńniu Minska, nie było. Jon paŭtara dziesiacihodździ pracavaŭ u archivach i razmaŭlaŭ sa staražyłami. Jaho vysnova:
«Usie varyjanty davajennaha hienpłana Minsku praduhledžvajuć poŭny znos Staroha horada, skopvańnie Zamkavaj hary i prakładku praź jaje terytoryju Parkavaj mahistrali ŭ bok budučaha Parku kultury i adpačynku».
Kali ŭdavacca ŭ detali, dyk u 1920-ja hady hramadskaść raspracavała płan adnaŭleńnia i zachavańnia Staroha horada i Zamčyšča. Ale ŭžo ŭ 1926-m ułady pačali raspracoŭki piacihadovaha płanu «uparadkavańnia» Minska, jaki staŭ alternatyvaj pieršamu.
U 1927-m pačalisia znosy pieršych damoŭ. A ŭ nastupnym hodzie na miescy staražytnaha Zamčyšča vyrašyli pasadzić park i vykapać voziera na Tatarskich aharodach. Na ščaście, pieraškodziŭ niedachop srodkaŭ.
Znosy asobnych budynkaŭ praciahvalisia ŭ 1920-ja i 1930-ja hady. A ŭ kabinietach praciahvałasia składańnie płanaŭ. Voś što śćviardžałasia ŭ «Hienieralnaj schiemie płaniroŭki Minska» (1940 hod):
«Ź likvidacyjaj rajona Niamihi namiačajecca bulvar šyrynioj u 125 mietraŭ na praciahu vosiaŭ vulic Leninskaj i Enhielsa da placoŭki, dzie razychodziacca kirunki na Vilnius (…). Hety centralny bulvar adkryvaje z Płoščy Svabody vialikija prastory i daje mahčymaść bačyć budučy ansambl płoščy Paryžskaj Kamuny, (…), budučy stadyjon i voziera».
Hetymi ž płanami natchnialisia biełaruskija architektary i ŭ 1970-ja hady.
Pieršaje častka daśledavańnia, jakoje napisaŭ Abłamiejka, daviedziena da pačatku Vialikaj Ajčynnaj vajny. Paźniej vyjdzie druhaja kniha, u jakoj aŭtar raskaža pra častkovaje razbureńnie Staroha horada padčas Druhoj suśvietnaj vajny i jaho kančatkovy znos padčas paślavajennaj rekanstrukcyi Minsku. Taksama ŭ druhoj knizie pojdzie havorka pra apošnija sproby ŭratavać minskaje Zamčyšča ŭ 1950-ja hady.
«Što ž rabiłasia b ź biełaruskaj moładździu, kab uvieś Stary horad ź jaho vulicami i zavułkami zachavaŭsia? A kali b dadać da jaho jašče i niaźniščany Vierchni horad?», — zadaje pytańnie Abłamiejka.
«Niama sumnievu: historyja Biełarusi ŭ druhoj pałovie XX stahodździa była b inšaj, šmat jakich palityčnych padziejaŭ prosta nie adbyłosia b. Narod, jaki maje taki Stary horad, ich by nie dapuściŭ».
Ciapier čytajuć
«My ŭsie hasudaravy ludzi». Karanik na raźvitańnie zajaviŭ pra svaju viernapaddanaść5
Kamientary