«Kali vy zmožacie pakinuć Šviejcaryju?» — «Nikoli». Stali viadomyja novyja fakty pra apošni pieryjad žyćcia Mahdaleny Radzivił

«Maryja Mahdalena Radzivił (1861-1945): «Ale tamu, što ja lublu vas». Hety vyraz nadrukavaŭ fryburski časopis La Liberté ŭ 1945 hodzie. Takim čynam hrafinia adkazvała, kali ludzi pytalisia pra pryčynu jaje dabryni. Jakaja, darečy, zadakumientavanaja — Maryja pieryjadyčna achviaravała hrošy ŭ Biuro dapamohi i načny prytułak Frybura, — piša Andrej Kałaŭr. —

Ja amal ničoha nie viedaŭ pra šviejcarski pieryjad Radzivił, a heta bolej za 10 hadoŭ žyćcia! Byccam by jana žyła ŭ manastyry abo apiekavałasia siostrami-daminikankami ŭ prytułku, kančatkova źbiadnieła.

Ciapier ja mahu z upeŭnienaściu skazać, što niama nijakich padstaŭ tak ličyć. Asobnaja sprava CH AEF DPc Etrangers 16616 Mahdaleny Radzivił zachoŭvajecca ŭ Dziaržaŭnym archivie Frybura, kab ź joj aznajomicca, treba jechać u Šviejcaryju. Mnie atrymałasia daśledavać krynicy.

Pavialičyć

Maryja nie adrazu pierajechała ŭ Frybur. Spačatku pierabrałasia ź Litvy, hramadziankaj jakoj była, u Niamieččynu ŭ 1923 hodzie. Adtul pačałosia jaje padarožža pa Šviejcaryi: u 1930 hodzie jana žyła ŭ hateli ŭ Davosie; u 1931 hodzie — u Biernie i Cermacie, u vile Frej; u 1932-1933 hadach — u Łazanie, u pansijanacie Cymiermana; u 1933-1934 hadach — u Biernie, u hateli «Mantana».

Vybar Frybura vyhladaŭ nievypadkovym — stalica katalickaha kantona (Radzivił — zaciataja katalička), miascovy ŭniviersitet tradycyjna pryciahvaŭ litoŭcaŭ (jakich jana finansava padtrymlivała). Ale navat tut jana nie płanavała zastavacca nadoŭha, źjazdžała ŭ Dancyh. U 1935 hodzie zasialiłasia ŭ pryvatny pansijanat Sainte-Elisabeth (dumała, što ŭsiaho na hod).

Pavialičyć

Dziakujučy krynicam možna rekanstrujavać jaje blizkaje koła — baranesa Macilda de Płanic (dzialili adzin pansijanat), katalicki śviatar, ilustratar i piśmieńnik Cesłas Žavuski (1893-1983), prafiesar Fryburskaha ŭniviersiteta prync Maksimilijan Saksonski (zajmaŭsia temaj unii), litoŭskija palityki, internavanyja vajskoŭcy z polskaha łahiera.

U 1937 hodzie Stanisłaŭ Radzivił (1914-1976) — dypłamat i dyrektar avijakampanii — abaraniŭ dysiertacyju «Ukraincy padčas vajny» u Frybury (napeŭna, bačylisia). U adnym artykule jana navat uzhadvałasia jak ataše ambasady.

Radzivił adnosna źbiadnieła. Jana atrymlivała ad svajoj dački pažyćciovuju rentu pamieram 20 000 frankaŭ na hod. Treba razumieć, što dačka — Maryja Čartaryjskaja i jaje muž Adam Čartaryjski vałodali, naprykład, Ojcaŭskim kurortam, znakamitym hatelem Łambier u Paryžy. Taksama Radzivił mieła na troch šviejcarskich rachunkach 18 000 frankaŭ. Choć jaje dachod pamienšyŭsia z-za vajny — u 1939 hodzie jana atrymała 7 500 frankaŭ — heta ŭsio adno zastavałasia vialikaj sumaj (roŭnaja hadavomu zarobku mieniedžara ŭ Ženievie ŭ 1940 hodzie).

U dakumientach jana paznačała Biełaruś jak krainu pachodžańnia; padkreślivała, što daskanała vałodaje francuzskaj, anhlijskaj i polskaj movami, a ruskuju i niamieckuju viedaje tak sabie. Adkazvajučy na pytańnie, čamu pakinuła krainu pachodžańnia, paznačyła: «Balšaviki kanfiskavali ŭsie maje ziemli, a mnie pahražali zabojstvam».

Z 1940 hoda hrafinia žyła z pašpartam zamiežnika, jaki kožny hod treba było padaŭžać. Kali Saviety akupavali Litvu, była vymušanaja zapłacić kantonu załoh u 2 000 frankaŭ (jak harantyja, što jość hrošy).

«Kali vy zmožacie pakinuć Šviejcaryju?» — «Nikoli, uličvajučy maje hady i niemahčymaść viarnucca ŭ maju krainu».

• 28
• 1
• 1
• 1
• 4
• 26
• 0
• 4