Сто гадоў таму святар-беларус трапіў у Польшчу па абмене палітвязнямі. Цяпер беларусы адшукалі яго магілу
Ксёндз Адам Лісоўскі распаўсюджваў творы Францішка Багушэвіча і перакладаў на беларускую мову Святое Пісанне. У 1922 годзе камуністы ледзь не расстралялі яго ў Мінску. Святар выйшаў з турмы і трапіў у Польшчу дзякуючы абмену палітвязнямі, піша Ян Рамэйка ў выданні Most.
Адам Лісоўскі нарадзіўся ў 1882 годзе ў вёсцы Каранды каля Крэва. Пасля духоўнай семінарыі ў Вільні працягваў вывучаць тэалогію ў Санкт-Пецярбургу, Інсбруку і Мюнхене. Быў адным з першых каталіцкіх святароў, якія адкінулі прынцып «каталік — гэта паляк» і падтрымалі беларускае адраджэнне. У час вучобы пісаў лісты бацьку па-беларуску. Калі прыязджаў на канікулы ў родную вёску, раздаваў сялянам «Дудку беларускую» Францішка Багушэвіча.
Жыў ксёндз Лісоўскі сціпла. Пра яго казалі, што ён не меў ні ботаў, ні сутаны — хадзіў у тым, што хтосьці аддаваў ці пазычаў. Затое, калі меў грошы, то аддаваў іх бяднейшым вучням і студэнтам. Адзін з галоўных беларускіх дзеячаў першай паловы ХХ стагоддзя ксёндз Адам Станкевіч успамінаў, што карыстаўся з дапамогі Лісоўскага.
Адам Лісоўскі стараўся паслужыць беларусам і сваімі ведамі, здабытымі ў еўрапейскіх універсітэтах. Ён пераклаў на беларускую мову частку Новага Запавету — Апакаліпсіс, Дзеі Апосталаў і чатыры лісты апостала Паўла. Зрэшты, ён дапамагаў не толькі беларусам — у 1910-1912 гадах у Мінску працаваў у таварыстве Oświata, якое закладала польскія пачатковыя школы.
Як асудзілі ксяндза і як яго абменьвалі
У 1922 годзе ксёндз Адам Лісоўскі зноў служыў у Мінску — быў пробашчам касцёла імя Найсвяцейшай Панны Марыі. У той год савецкія ўлады пад маркай дапамогі галадаючым сталі забіраць касцельныя і царкоўныя каштоўнасці — ксёндз Лісоўскі гэтаму супрацьстаяў. За гэта бальшавікі асудзілі яго да смяротнай кары, якую нечакана замянілі на пяць гадоў турмы.
Пра вызваленне святара стала рупіцца польская дыпламатыя. Яго ўключылі ў спіс палітычных вязняў для абмену. Пасля доўгіх месяцаў перамоў 28 красавіка 1924 года ксёндз Адам Лісоўскі ў групе са 108 савецкіх палітвязняў аказаўся на памежным пункце Коласава каля Стоўбцаў. За іх Польшча перадала Саветам 33 чалавек, арыштаваных за камуністычную дзейнасць і шпіянаж.
У Польшчы ксёндз Адам Лісоўскі служыў у вёсцы Вышкі, за 35 кіламетраў ад Беластока. Хварэў на сэрца. Памёр 9 кастрычніка 1929 года ва Уяздоўскім шпіталі ў Варшаве. Пры смяротным ложку быў прысутны ксёндз-беларус Пётра Татарыновіч, пазнейшы дырэктар беларускай службы Ватыканскага радыё.
Лісоўскі распарадзіўся, каб яго пахавалі ў мястэчку Кляшчэлі. Ён хацеў ляжаць на могілках побач са сваім «апекуном і дабрадзеем» ксяндзом Адольфам Пласкавіцкім, які служыў у Кляшчэлях пробашчам і памёр там у 1915 годзе.
Як знайшлі магілу
Згадка пра тое, што ксёндз Адам Лісоўскі пахаваны ў Кляшчэлях, прыводзіцца ў часопісе Chryścijanskaja Dumka за 1929 год. Усе пазнейшыя публікацыі пра святара спасылаліся на гэты часопіс.
Здаецца, ніхто з беларусаў не спрабаваў шукаць магілу ксяндза Адама Лісоўскага. Ва ўсялякім разе пра гэта не ўдалося знайсці ніякіх згадак. Таму едзем у Кляшчэлі.
У Беластоку сядаем на цягнік, які ідзе па чыгунцы, што калісьці вяла ў Брэст. Цяпер цягнікі ходзяць толькі да памежнай станцыі Чаромха. Праз 70 кіламетраў выходзім на прыпынку Кляшчэлі. Па ідэальна ўпарадкаванай вуліцы ідзём у цэнтр паселішча, якое мае статус горада, хоць ледзьве налічвае тысячу жыхароў. Гарадскія правы Кляшчэлям надаў яшчэ ў 1506 годзе Жыгімонт Стары — яго бюст цяпер узвышаецца ў цэнтры Кляшчэляў.
Дзе шукаць магілу ксяндза? Найперш ідзём да касцёла, бо святароў, як і іншых заслужаных людзей, часта хавалі побач са святынямі. Тутэйшы касцёл у стылі неакласіцызму быў збудаваны ў 1907-1910 гадах, бо старую святыню пасля разгрому паўстання 1863 года забралі царскія ўлады, разабралі і паставілі на тым месцы царкву. Вакол касцёла ёсць некалькі магіл, але мы не знаходзім там ні магілы ксяндза Лісоўскага, ні яго «апекуна і дабрадзея» ксяндза Пласкавіцкага.
Затое на дошцы аб’яў каля брамы знаходзім адрас плябаніі — дома ксяндза. Ён тут не побач з касцёлам, як звычайна, а пры галоўнай вуліцы мястэчка. Падымаемся на ганак, стукаемся ў дзверы. Ксёндз, здаецца, здзіўлены нечаканым візітам незнаёмага чалавека.
— Няхай будзе пахвалёны Езус Хрыстус! — кажам. — Шукаем магілу ксяндза Адама Лісоўскага.
Ксёндз-пробашч запрашае ў канцылярыю. Расказвае, што пра Адама Лісоўскага не ведае, але памятае, што нейкія два святары пахаваныя на могілках за мястэчкам.
— Адзін ксёндз [з пахаваных там] быў аднекуль з-пад Вільні… Можа, гэта ён. Увойдзеце на могілкі праз браму, падымецеся наверх, потым павернеце ўлева. Магіла там такая характэрная, з металічнай агароджай.
На могілках знаходзім патрэбнае пахаванне. На магіле дваіх святароў стаіць супольны помнік.
«Святой памяці. Кс. Адольф Пласкавіцкі. Ганаровы канонік, пробашч Кляшчэльскага касцёла. Нарадзіўся 17 чэрвеня 1886 года, заснуў у Госпадзе 11 студзеня 1915 года. […] Кс. Адам Лісоўскі. Канонік Пінскай капітулы. Жыў 45 гадоў. Памёр 9 кастрычніка 1929 года».
«Мы ў 2020 годзе так спадзяваліся, што ў вас атрымаецца»
Цягніка ў Беласток прыйшлося б чакаць да вечара, таму вырашаем пад’ехаць аўтаспынам. Праз некалькі хвілін спыняецца машына — за рулём настаўніца, якая працуе ў Чаромсе і вяртаецца дамоў у Бельск.
— У вас хтосьці пахаваны на гэтых могілках? — пытаецца кіроўца.
— Не. Прыехалі сюды, каб знайсці магілу ксяндза, які ў пачатку ХХ стагоддзя падтрымаў беларускае адраджэнне і перакладаў Святое Пісанне на беларускую мову.
— А, дык вы з Беларусі? А мы ж у 2020 годзе так спадзяваліся, што ў вас атрымаецца…
Васкрасенскі: Адкрываецца неба — і Алесь Бяляцкі адразу выходзіць31
Каментары