Palityčny analityk Arciom Šrajbman raskazaŭ u efiry «Jeŭraradyjo», jak moža vyhladać žyćcio ŭ Biełarusi ŭ bližejšyja 5‑7 hadoŭ, kali nie adbudziecca rezkich palityčnych uzrušeńniaŭ.
Adkazvajučy na pytańnie pra mahčymaść pazityŭnych źmien u krainie ŭ siarednieterminovaj pierśpiektyvie biez kardynalnaj źmieny ŭłady, palityčny analityk Arciom Šrajbman prapanavaŭ pahladzieć na situacyju praz pryzmu histaryčnaha vopytu, nahadaŭšy pra situacyju 2014—2015 hadoŭ. Tady, na fonie minskich pieramoŭ pa Ukrainie i admovy Minska ad raźmiaščeńnia rasijskaj avijabazy, pačałasia dypłamatyčnaja razradka, jakuju hramadstva ŭ momancie nie ŭśviedamlała poŭnaściu.
«Heta byŭ pierałomny pieryjad. My tady ŭ momancie, moža być, hetaha nie poŭnaściu adčuvali. Tolki, napeŭna, kali sankcyi ŭ pačatku 2016 hoda admianili (a ŭ siaredzinie 2015‑ha prypynili), stała zrazumieła, niešta adbyvajecca. (…)
Retraśpiektyŭna heta stała pierałomnym pieryjadam. U mianie jość adčuvańnie, što my ciapier pražyvajem, uvachodzim u pieryjad, jaki pry dobrym źbiehu abstavin u budučyni, praz 10 hadoŭ (…) my budziem nazyvać taksama pačatkam novaha pierałomnaha pieryjadu», — upeŭnieny Šrajbman.
Analityk adznačaje, što ŭvodnyja danyja mianiajucca. Vajna va Ukrainie, na jaho dumku, ruchajecca da stadyi ŭrehulavańnia z-za źniasileńnia bakoŭ, a ŭnutry Biełarusi «narmalizavałasia praktyka redkich, niedastatkovych, błytanych, ale pamiłavańniaŭ palitźniavolenych». «Hetaha nie było da siaredziny 2024-ha. Ciapier heta hałoŭny praces u biełaruskaj palitycy».
Akramia taho, mianiajecca staŭleńnie Zachadu. Analityk padkreślivaje, što ZŠA stvaryli precedent «prahmatyčnych mini-raźmienaŭ» z Łukašenkam, jakim užo karystajucca inšyja hulcy — Vatykan, Polšča, Litva.
«Heta značyć stvarajecca niejkaja novaja norma. (…) Heta mienšy zaškvar, čym raniej, biezumoŭna. Ale samaje hałoŭnaje, što histaryčna my vyjšli ź niejkaha łakalnaha zastoju (…) i pajšła choć niejki palityčny ruch. (…) Mnie zdajecca, retraśpiektyŭna, u 2030 hodzie my zmožam, (…) kali budzie realizavany dobry scenaryj, (…), na siońniašni momant hladzieć jak na kropku pierałomu».
Jak moža vyhladać dobry scenaryj
Pazityŭny scenaryj, pavodle Šrajbmana, mahčymy, kali cikavaść Zachadu da ŭzajemadziejańnia nie zhaśnie, a pašyrycca na inšych hulcoŭ (ES, Vialikabrytanija i navat Ukraina). Heta sfarmiruje trek deeskałacyi, jaki zakranie i ŭnutranuju palityku, bo ciapierašni ŭzrovień represij niesumiaščalny z narmalizacyjaj.
«Deeskałacyja stanie hałoŭnym pracesam, vakoł jakoha idzie ŭsia palityka. (…) Deeskałacyja, adpaviedna, pa łohicy svajho pracesu budzie pavinna ŭklučać i ŭnutranuju palityku. Z zachavańniem takoha ž liku palitźniavolenych deeskałacyja nie zdarycca.
Ich pryjdziecca albo jakasna, šmatrazova źnižać, albo vyklučać hetu źjavu jak takuju, pierachodzić da inšych formaŭ represij. Heta značyć zamiest kryminalnych represij spadziavacca tolki na administracyjnyja, na zapałochvańnie, heta značyć niejkaje źmiakčeńnie represiŭnaj palityki».
Ekśpiert miarkuje, što Minsk moža pajści na taki krok, «kali ŭ Łukašenki budzie dastatkova stymułaŭ, kab hetuju deeskałacyju praciahvać». U jakaści adnaho z takich stymułaŭ jon nazyvaje ekanomiku:
«A stymuły, u pryncypie, mohuć źjaŭlacca, tamu što rasijskaja ekanomika ŭžo nie toje ž samaje, što było 2‑3 hady tamu».
Adnak, jak padkreślivaje ekśpiert, pośpiech scenaryja zaležyć ad uvahi Zachadu.
«Kazachstanskaja madel» i viartańnie hramadzianskaj aktyŭnaści
Kali praces praciahniecca, Biełaruś moža ŭbačyć admovu ad niekatorych represiŭnych praktyk. Pry hetym Šrajbman pieraścierahaje ad zavyšanych čakańniaŭ:
«Ja nie vieru ŭ poŭnaje zhortvańnie represij pry Łukašenku, ja nie vieru ŭ viartańnie ŭ 2019 hod ci ŭ 2017 hod, jaki byŭ (…) kropkaj najnižejšych represij u respublicy».
Zamiest hetaha ekśpiert bačyć mahčymaść pierachodu da madeli kantrolu, padobnaj da toj, što isnuje ŭ Kazachstanie — aŭtarytarnaj, ale biez masavych pasadak:
«Ale my možam viarnucca ŭ kropku adsutnaści abo praktyčna adsutnaści pryznanych palitźniavolenych. Kali ŭłada abychodzicca inšymi mierami dla taho, kab kantralavać hramadstva. Naprykład, nie treba takaja kolkaść kryminalnych spraŭ uładam Kazachstana, kab padtrymlivać palityčnuju łajalnaść i spakoj unutry krainy. Choć kazachstanskaje hramadstva taksama madernovaje, raźvitaje, ličbavizavanaje, adukavanaje. Ale tym nie mienš, kazachstanskaja ŭłada moža jaho trymać u palityčnym spakojnym stanie biez sotniaŭ palitźniavolenych».
Na dumku analityka, biełaruskaja ŭłada moža pryjści da vysnovy, što zdolnaja kiravać mienšymi represijami, atrymlivajučy naŭzamien vyhady na Zachadzie — razmarožvańnie kantaktaŭ ci navat źniaćcie častki sankcyj.
Takoje źmiakčeńnie klimatu pryviadzie da adnaŭleńnia hramadzianskaj aktyŭnaści. Jana pačniecca ź nizavych inicyjatyŭ — krajaznaŭčych, moŭnych, urbanistyčnych, a taksama z ažyŭleńnia biznes-supolnaściaŭ.
«Heta moža ŭsio razrastacca. Hetak ža, jak jano ŭ mienšaj stupieni, ale pa padobnych paternach, razrastałasia ŭ 2015-m, 2016-m, 2017-m. Zatym heta moža pastupova pierajści ŭ śfiery, jakija siońnia źjaŭlajucca tabu, — ekałahičny aktyvizm,(…) hiendarnyja arhanizacyi».
Šrajbman padkreślivaje, što hety scenaryj jon nie moža nazvać «samym imaviernym», ale jon mahčymy, bo sumiaščalny z vyžyvańniem režymu Łukašenki, z «bolš-mienš kantralavanym tranzitam ułady», i nie vyklikaje krytyki z boku Rasii.
U praces mohuć uklučycca i niejtralnyja mižnarodnyja hulcy, takija jak Mižnarodny valutny fond ci Suśvietny bank, jakija zdolnyja padtrymać narmalizacyju hrašyma.
«Tamu, u cełym, u hetym scenary niama ničoha niemahčymaha navat pry siońniašnich palityčnych uvodnych. Heta značyć pry łukašenkaŭskim režymie, pry zachavańni siłavoha aparatu, pry zachavańni represij, pry zachavańni aryjentacyi na Rasiju, dapamohi rasijskamu VPK i hetak dalej.
Ale ŭ toj ci inšaj stupieni heta zamiaščalna, kali składvajucca inšyja pieramiennyja ŭ dobry bok. Heta pieramirje va Ukrainie niejkaje. (…) Heta voś zachavańnie fokusu da Biełarusi. (…) Ci budzie hety šlach lohkim i liniejnym? Dakładna nie. Ale heta scenaryj, jaki na 5‑7 hadoŭ ja b nie vyklučaŭ dakładna».
Imaviernaść takoha šlachu raźvićcia Arciom Šrajbman acaniŭ u 30—40%.
Kamientary