Navukoviec, historyk univiersiteta imia Vitaŭta Vialikaha Vitas Jankaŭskas paviedamiŭ, što ŭ Apostalskaj biblijatecy Vatykana znajšoŭ zhadku imia Litvy ŭ 451 hodzie. Heta, pa jaho słovach, značna bolš rańniaja zhadka, čym pryniaty 1009 hod, paviedamlaje Defli.lt.
Pavodle słoŭ Jankaŭskasa, u tekście skazana: «Post hoc Atila mansit annis V speculatoribus suis missis in IV partes orbis: una pars in Colonia; secunda usque Lituam locata est; tertia in Don fluvii litore; quarta in Iadra civitate Dalmatie».
Pa-biełarusku heta hučała b tak: «Paśla hetaha Atyła zastavaŭsia (na miescy) piać hadoŭ, adpraviŭšy svaich raźviedčykaŭ u čatyry častki śvietu: adna častka — u Kioln; druhaja — da Litvy; treciaja — na bierah raki Don; čaćviortaja — u horad Jadra ŭ Dałmacyi».
Navukoviec śćviardžaje, što heta zhadka pra Litvu była zapisana ŭ chronicy Paalina Minaryta «Satyryka» (Satyrica historia rerum gestarum mundi). Heta rukapis XIV stahodździa, u jakim sabrany danyja ź inšych krynic (bolšaść ź ich nie zachavałasia).
«Daśledavańnie pakazała, što krynica, u jakoj zhadvajecca Litva, mahła źjavicca ŭ VIII stahodździ, a moža i raniej. Najbolš vierahodna, što Paalina Minaryt pačerpnuŭ infarmacyju pra Litvu z pačatku nie zachavanaj chroniki Iaana Dyjakona, u jakoj, vidavočna, apisvałasia ŭvarvańnie Atyły ŭ Italiju na miažy X—XI stahodździaŭ. Hetyja dadzienyja ŭ kantekście histaryčnych padziej mahli b patłumačyć, jak u Litvie źjavilisia archieałahičnyja materyjały, źviazanyja z hunami. Litva ŭ V stahodździ nie była izalavanaj, jana funkcyjanavała jak peŭny aryjencir, bolš kankretny, čym bierahi raki Don. Heta byŭ histaryčny abjekt», — skazaŭ Jankaŭskas.
Heta adkryćcio, pa jaho słovach, adkryvaje šlach da mahčymaściaŭ daśledavańnia inšych zhadvańniaŭ pra Litvu.
Navukoviec, tekstołah, historyk Vilenskaha ŭniviersiteta Paŭlus Subačus skazaŭ, što śćviardžeńni Jankauskasa pra bolš rańniuju zhadku imia Litvy zasnavanyja na niapravilnaj interpretacyi, a hetaja chronika navukoŭcam viadomaja ŭžo daŭno.
«Heta praca viadomaja daŭno, prosta havorka idzie pra niapravilnuju interpretacyju», — skazaŭ jon, adznačyŭšy, što ciapier znachodzicca na kanfierencyi, tamu nie moža dać padrabiazny kamientar.
Kamientary
Kali koratka i nia majecie času čytać, to dla vas adrazu spojler: vydachnicie, spakojna, chadzicie dalej pa svaich spravach – čarhovyja litoŭskija kazki Šachierezady.
Ciapier razhornuta. XIV stahodździe – čas pieršych zarodkaŭ toj samaj rymskaj lehiendy, zhodna ź jakoj šlachta VKŁ nibyta pachodziła ad znatnych rymskich uciekačoŭ. Čytačy Našaj Nivy chiba viedajuć pra hetuju lehiendu, bo čytačy NN siak-tak cikaviacca historyjaj. Adkul karani hetaje lehiendy? U XIV stahodździ niamieckija kryžaki źviarnuli ŭvahu na vypadkovyja, adzinkavyja padabienstvy litoŭskaje movy z łacinaj, i tamu ŭ XIV stahodździ ŭ niamieckim asiarodździ ŭźnikajuć zdahadki, što aŭkštajty i žamojty, być moža, niejak źviazanyja z Rymam. U hetym, darečy, niama ničoha dziŭnaha: poźniaje Siaredniaviečča – čas pseŭdanavukovych abo kalanavukovych pošukaŭ niejkaj radni: vuhorcy šukali svajakoŭ siarod ciurak, francuzy – siarod žycharoŭ staražytnaj mityčnaj Troi, susiedzi rumynaŭ pačali źviartać uvahu na padabienstva rumynskaj z łacinaj. Dyk voś, vierniemsia. Tamu niama ničoha dziŭnaha, što niamieckija rycary, susiedzi aŭkštajtaŭ i žamojtaŭ paličyli, što aŭkštajty i žamojty niejak źviazanyja z Rymam. U vyniku, uźnikła voś takaja voś tłumačalnaja schiemka: aŭkštajty i žamojty – naščadki rymlanaŭ. Tamu niama ničoha dziŭnaha, što krynica XIV stahodździa – času duuuža dalokaha ad navuki – taksama pasprabavała znajści nu choć niejkaje bolš-mienš lahičnaje tłumačeńnie, chto takija aŭkštajty i žamojty.
Druhi aspekt jašče cikaviejšy i našym paŭnočna-zachodnim susiedziam jaŭna nie spadabajecca. Duža nie spadabajecca. Što takoje słova „Lituam” z punktu hledžańnia łacinskaje movy? Łacinskaja mova (jak i słavianskija, darečy) maje skłanieńni. Kančatak –am – heta kančatak adzinočnaha liku žanočaha rodu vinavalnaha skłonu nazoŭnikaŭ pieršaha skłanieńnia. Dastupnaj movaj: forma „Lituam” adkazvaje na pytańnie «baču kaho / što» (jak biełaruskaje «baču Litvu»). Kamu niajasna, zahuhlicie Latin Declensions chart i tam ubačycie tablički dastupnaj movaj. Jak dla pieršaha skłanieńnia vyhladaje nazoŭny skłon (pytańnie «chto? što?») ad formy „Lituam”? Jon vyhladaje... Litua. Aha. Vy pravilna zdahadalisia :))) I tut jašče treba ŭličyć, što siaredniaviečnaja łacinskaja mova nie adroźnivała u i v. Naprykład, słova unus vymaŭlajecca jak [unus], ale mahło być zapisanaje jak vnus. Słova vapor, jakoje vymaŭlajecca jak [ŭapor], mahło być zapisanaje jak uapor zamiest sučasnaha vapor. Słova populus (vymaŭlajecca [populus]) mahło być zapisanaje jak popvlvs. Uvažlivy čytač užo chiba zdahadaŭsia, da čaho ja viadu? Pravilna, słova Litua ŭ hetaj krynicy zusim nieabaviazkova vymaŭlałasia aŭtaram krynicy jak [litua]. Jon jaho moh vymaŭlać jak [litva]. I tady, ułasna, paŭstaje duža niepryjemnaje dla našych paŭnočna-zachodnich susiedziaŭ pytańniečka: a čamu nibyta najdaŭniejšaja (na chvilinu dapuścim, što heta sapraŭdy 451 hod) zhadka Litvy vymaŭlajecca nia jak Lietuva, a tak litviniscka, tak niepalitkarektna... Karaciej kažučy, padsumavańnie: adkryli duža poźni apokryf. Dy jašče padkłali sabie ahramiennuju śvińniu hetym adkryćciom.
Prabačcie, Aciłła pamier ŭ 453 hodzie. Moža varta pravodzić minimalny faktčekinh pierad tym jak drukavać artykuł, a nie pierakładać na biełaruskuju kryvy pierakład z rasiejskamoŭnaha delfi????