Biełaruskija majstry, jakich pa zahadzie rasijskaha cara masava vyvozili ź biełaruskich ziamiel u čas čarhovaj vajny XVII stahodździa z Rečču Paspalitaj, pryvieźli ŭ Maskvu nie tolki instrumienty i technałohii, ale i stylistyku mudrahielistaha jeŭrapiejskaha baroka, jakaja najbolš jaskrava ŭvasobiłasia ŭ raznych tvorach — tak zvanaj biełaruskaj rezi.
Vystaŭka «Zołata ikanastasaŭ. Mastactva biełaruskich majstroŭ u Maskvie» stała vynikam supracoŭnictva dvuch muziejaŭ-zapaviednikaŭ na praciahu dvuch hadoŭ, choć pieramovy pačalisia jašče da 2020 hoda.
Kuratarami vystaŭki vystupili Alena Fomčankava, načalnica adździeła ekspazicyjna-vystavačnaj dziejnaści Niaśvižskaha zamka, i Volha Palakova, namieśnica dyrektara i hałoŭnaja zachavalnica Kałomienskaha.
U Vialikaj vystavačnaj zale pałaca Radziviłaŭ pradstaŭleny pomniki mastackaj rezi i kaflarstva, pryviezienyja z Maskoŭskaha dziaržaŭnaha muzieja-zapaviednika «Kałomienskaje». Heta ŭnikalnyja carskija varoty, kanstrukcyi ikanastasaŭ, abrazy ŭ šykoŭnych ramach i kartušach, stvoranyja ŭ Maskvie biełaruskimi majstrami ŭ kancy XVII stahodździa. Mnohija ekspanaty demanstrujucca ŭpieršyniu.
«Kali kalehi pryjšli i ŭbačyli hetuju raskošu pazałočanaj rezi, jak strumieniacca płady i haliny, vykananyja z dreva i pakrytyja pazałotaj, abrazy pracy carskich majstroŭ — jany byli ŭ zachapleńni. Vyśvietliłasia, što ŭ Biełarusi takoha bahaćcia niama, prosta nie zachavałasia»,
— tłumačyć adna z kuratarak Volha Palakova, namieśnica dyrektara i hałoŭnaja zachavalnica muzieja «Kałomienskaje», u repartažy telekanała «Biełaruś 3».
U vyniku było vyrašana dapoŭnić carskija varoty jašče i kieramikaj. Palichromnaja kafla taksama vyrablałasia biełaruskimi majstrami ŭ druhoj pałovie XVII stahodździa ŭ Maskvie abo ŭ padmaskoŭnaj Istry, u manastyry Novaha Ijerusalima.
Vyvaz majstroŭ
Biełaruskija majstry trapili ŭ Rasiju ŭ druhoj pałovie XVII stahodździa, padčas vajny Maskoŭskaj dziaržavy z Rečču Paspalitaj 1654—1667 hadoŭ, kali maskoŭskija ŭłady pačali pierasialać «biełaruscaŭ» ź ziamiel, jakija łajalna stavilisia da cara. Tak jany musili zapoŭnić straty ad epidemii čumy ŭ Maskvie i asłabić ekanamična terytoryju VKŁ.
Pa zahadzie cara śpiecyjalna pasyłali ludziej, kab šukać hetych majstroŭ: raźbiaroŭ pa drevie, stalaroŭ, tokaraŭ, knižnych majstroŭ, hravioraŭ, kieramistaŭ. Niekatoryja traplali ŭ Maskvu nie zaŭsiody dobraachvotna — ich vyvozili pa zahadzie cara abo pad prymusam bajaraŭ.
Na terytoryju Rasii pierasialili šmat biełaruskich majstroŭ z Oršy, Viciebska, Vilni, Mahilova i Mścisłava. Časam ź biełaruskich haradoŭ u Maskvu dasyłali čałabitnyja, što niemahčyma addać taho ci inšaha majstra, bo jon užo zastavaŭsia adzinym u horadzie.
Biełaruskaja reź u Maskvie
Mnohija z hetych ramieśnikaŭ spačatku pracavali pry patryjarchu Nikanie ŭ budaŭnictvie Ivierskaha manastyra na Vałdai i Vaskriesienskaha Nova-Ijerusalimskaha manastyra ŭ Istry. Mienavita Nikan pieršym zaŭvažyŭ najvyšejšy ŭzrovień prafiesijnaha majsterstva biełaruskich majstroŭ. Paźniej ich pieraviali ŭ Maskvu, i ŭ 1667 hodzie jany byli zaličanyja ŭ štat Zbrojnaj pałaty Maskoŭskaha Kramla, dzie atrymlivali žałavańnie za svaju pracu.
«Ruskija majstry pieraniali ad biełaruskich toje, što siońnia my nazvali b «vysokimi technałohijami». Biełarusy pryvieźli novyja instrumienty, jakich u Maskvie jašče nie viedali, navučyli ruskich majstroŭ. I mienavita sumiesnymi namahańniami na rasijskaj hlebie raskvitnieła hetaje vysokaje mastactva pazałočanaj raźby, jakoje stylistyčna adnosicca da baroka, što panavała ŭ Jeŭropie ŭ toj čas», — kaža Palakova.
Daśledčyki nazyvajuć hetuju raźbu «biełaruskaj reźziu». Heta była hrandyjoznaja sprava dla taho času: dreva pieratvarałasia ŭ płastyčnuju masu, zołata nabyła niekalki adcieńniaŭ. Kožny pialostak, vyrazany raźbiarom, treba było asablivym čynam pazałacić, kab jon mieŭ svoj admietny ton.
Carskija varoty XVII stahodździa, vykananyja biełaruskimi majstrami i ich ruskimi vučniami, byli zroblenyja ŭ technicy skraznoj pazałočanaj raźby. Elemienty vyrazalisia z adzinaj lipavaj doški z vykarystańniem składanych instrumientaŭ.
Biełaruskija majstry pryvieźli z saboj novyja instrumienty: šarchiebiel (raznavidnaść rubanka), hałciel (dla žałabkoŭ), cynubiel (z zubčastym lazom), varštat (śpiecyjalna abstalavany stoł). Jany taksama ŭmieli «znamienić» — nanosić malunak pierad raźboj, — i navučyli hetamu ruskich vučniaŭ.
Siarod viadomych imionaŭ taho času: viciebskija raźbiary i stalary Pilip Tarasaŭ, Kirył Tałkačoŭ, Samojła Bahdanaŭ, Daniła Kakotka, Ivan Drakuła, Davyd Paŭłaŭ, Jakub Paharelski; Andrej Fiodaraŭ z Oršy; Fiodar Mikułajeŭ z Dubroŭna. Usie jany zrabili ŭniosak u stvareńnie maskoŭskaj škoły pazałočanaj rezi.
Biełaruskija majstry pryvieźli nie tolki novyja pryłady, ale i novyja sposaby raźby.
Kab pakazać, jakim było ruskaje mastactva da ich pryjezdu, na vystaŭcy taksama pradstaŭleny carskija varoty bolš rańniaha pieryjadu z Ruskaj Poŭnačy: jany nižejšyja, prostyja, płoskasnyja, z paŭtaralnym arnamientam, amal biez pazałoty. Heta vyrazna kantrastuje z baročnaj pyšnaściu, što pryjšła ź biełaruskich ziemlaŭ.
Biełaruskija majstry ŭ 1667—1668 hadach udzielničali i ŭ budaŭnictvie hrandyjoznaha draŭlanaha pałaca cara Alaksieja Michajłaviča ŭ Kałomienskim. Rabotami kiravaŭ starac Arsienij z Oršy, kiraŭnik Pałaty raźbianych i stalarnych spraŭ Zbrojnaj pałaty. Za adzin hod jany ŭpryhožyli pałac bahataj draŭlanaj raźboj, pazałotaj i rośpisami, zrabiŭšy ź jaho šedeŭr rasijskaha dojlidstva XVII stahodździa.
Asobny šedeŭr na vystaŭcy — ikona «Źniaćcie z kryža» pačatku XVIII stahodździa sa strasnoha rada ikanastasa ŭ šykoŭnym raznym kartušy. Jana ŭpieršyniu vyviezienaja za miežy muzieja i śpiecyjalna adrestaŭravanaja dla hetaj vystavy.
Kaflanyja cudy
Na vystaŭcy taksama pradstaŭlena mastackaja kafla, vykananaja biełaruskimi majstrami, jakich nazyvali canińnikami. Šmatkolernyja vyraby stali ŭpryhožvać nie tolki piečy, ale i fasady maskoŭskich chramaŭ i pałacaŭ, jak, naprykład Krucickaha cieramka. Pradstaŭleny, miž inšym, kafli 1660-ch hadoŭ z fryza, jaki apiarazvaŭ sucelnym pojasam maskoŭski chram Śviatoha archidyjakana Ściapana za Jauzaj, razburany ŭ 1930-ja hady.
«U Izmajłaŭskim chramie raznastajnaść uzoraŭ vyklikała takoje ździŭleńnie, što stvaralnika pa-rusku prazvali Pałubiesam. Ściapan Pałubies — sapraŭdny cud», — kaža biełaruski mastactvaznaviec Volha Baženava.
Emali, jakija byli vykanany biełaruskimi majstrami majuć asablivaje źziańnie, bo pry abpale ŭ ich dadavałasia vołava. Na niamieckaj movie vołava — Zinn — ułasna ad jaho i pajšła nazva samich majstroŭ — canińniki.
«Farby całkam charakternyja, typovyja dla XVII stahodździa: žoŭtaja, karyčnievaja, siniaja, biełaja, a fon — śvietła-zialony.
Hetyja farby nazyvajucca emalami. I heta jakraz toje novaje, što prynieśli biełaruskija majstry. U Rasii byli viadomyja ŭ asnoŭnym terakotavyja abo zialonyja kafli, a tut źjaŭlajucca ŭžo roznakalarovyja, z prymianieńniem emalaŭ, — zachaplajecca Palakova.
— Kožnaja farba maje svaju ŭłasnuju tempieraturu abpału. Kolki farbaŭ — stolki razoŭ kaflu kłali ŭ pieč. Jany tak dobra zachavalisia i tak bliščać tamu, što byli zroblenyja pa takoj technałohii. Kafla moža raskałocca — bo hlina ŭraźlivaja, ale farby nie źnikli, bo majuć asablivuju tryvałaść — heta sapraŭdnaje majsterstva».
Dakumienty XVII stahodździa zachavali i imiony biełaruskich canińnikaŭ: uradžency Kopysi Ihnacij Maksimaŭ, Samoška Hryhorjeŭ, Pavieł Butkiejeŭ i jaho syn Siamion, Vosip Ivanoŭ sa Škłova, užo zhadany Ściapan Pałubies ź Mścisłava.
Ich pracy zakłali asnovy maskoŭskaj škoły kaflarstva, jakaja paŭpłyvała na azdableńnie fasadaŭ chramaŭ i pałacaŭ XVII stahodździa.
Ekspazicyja budzie adkryta dla publiki ŭ Nacyjanalnym historyka-kulturnym muziei-zapaviedniku «Niaśviž» da 1 kastryčnika 2025 hoda.
Biełarus nabyŭ kvateru ŭ Ispanii, ale jaje zaniali akupasy. Ciapier jon nie moža jaje viarnuć44
Kamientary