«Biełaruskija Maldyvy» stanuć pomnikam pryrody. Čym unikalnyja zatoplenyja Vaŭkavyskija karjery

Čamu zatoplenyja miełavyja karjery ŭ Vaŭkavyskim rajonie atrymajuć status pomnika pryrody, i čym adpracavany techničny abjekt cikavy dla navuki i turystaŭ, piša «Minski kurjer».

Dzievianosta miljonaŭ hadoŭ tamu

— Havorka idzie pra vadajomy na miełavych karjerach radovišča Kaladzičy ŭ vakolicach haradskoha pasiołka Krasnasielski Vaŭkavyskaha rajona Hrodzienskaj vobłaści, — raskazvaje zahadčyk siektara zapaviednaj spravy Navukova-praktyčnaha centra NAN Biełarusi pa bijaresursach Uładzimir Uścin. — Inicyjatyvu pa zachavańni «biełaruskich Maldyvaŭ» prajavili ziemlekarystalnik — pradpryjemstva «Krasnasielskbudmateryjały» — i miascovyja ŭłady, jakija vyrašyli vykarystać taki ŭnikalny pryrodny abjekt dla turyzmu.

Surazmoŭca nahadaŭ historyju hetych karjeraŭ. U Biełarusi jość miełavyja radoviščy, uzrost jakich aceńvajecca ŭ 90 młn hadoŭ. Akramia zhadanaha, što znachodzicca ŭ vakolicach pasiołka Krasnasielski, jany raźmiaščajucca ŭ Biarozaŭskim rajonie na Bieraściejščynie, u Kryčaŭskim i Klimavickim rajonach Mahiloŭskaj vobłaści, Lubanskim rajonie Minščyny. U hetych miaścinach viałasia abo viadziecca raspracoŭka miełavych adkładaŭ. Heta adarvancy, pryniesienyja na našu terytoryju ŭ vyniku składanych hieałahičnych pracesaŭ. Jany zalahajuć linzami vielizarnaj taŭščyni. Pa miery vypracoŭki radoviščaŭ karjery zapaŭniajucca pavierchnievymi vodami i stanoviacca štučnymi vadajomami.

— Jość standartnyja technałohii rekultyvacyi takich karjeraŭ, — praciahvaje Uścin. — Častku karjera zasypajuć, advały razraŭnoŭvajuć. Tak utvarajucca štučnyja vadajomy. Na prylehłaj da ich terytoryi vysadžvajuć les albo zajmajucca sielskaj haspadarkaj. Ale na karjerach pad Krasnasielskim takaja rekultyvacyja pakul nie pravodziłasia.

Tam užo bolš za 10 hadoŭ iduć pracesy adnaŭleńnia ekasistemy. Na miełavych schiłach prarasła trava i chmyźniaki, a na prylehłaj da miesca raspracoŭki terytoryi — tysiačy dreŭ. Jany farmirujuć unikalny dla našaj krainy horny łandšaft.

Pa słovach vučonaha, pomnikam pryrody płanujecca abviaścić nie tolki čatyry karjery pad Krasnasielskim. Achoŭny status atrymajuć i prylehłyja da ich terytoryi, uklučajučy advały vypracavanaj parody i lasny masiŭ. Tady abjekt atrymajecca cełasnym. Jaho ahulnaja płošča składzie krychu bolš za 350 ha.

Fieniks z popiełu

— Jak technahienny abjekt pieratvaryŭsia ŭ ekałahičnuju słavutaść?

— Reč u tym, što pryroda, kali joj nie pieraškadžać, zdolnaja samastojna adnaŭlać svaje ekasistemy na parušanych čałaviekam učastkach. Taki praces nazyvajecca sukcesijaj, — tłumačyć Uścin. — Na prykładzie adradžeńnia fłory i faŭny vakoł zatoplenych miełavych karjeraŭ vučonyja prasočvajuć mnohija naturalnyja pryrodnyja pracesy. Tak, siońnia možam nazirać, jak adnaŭlajucca travianoje pokryva, chmyźniaki, les.

Pavialičyć

Pa słovach vučonaha, u biełaruskaj fłory jość vidy, jakija mohuć raści na hlebach z vysokim utrymańniem karbanataŭ kalcyja, u dadzienym vypadku miełavych kampanientaŭ. Heta raśliny hrupy tak zvanych kalcefiłaŭ. Jany tam užo pasialilisia. Ich nasieńnie było zaniesiena naturalnym šlacham — vietram abo ptuškami.

Kalcefiły farmirujuć arhaničnuju bazu, na jakuju zatym pranikajuć i inšyja vidy raślin. Jany buduć adnaŭlać hetu ekasistemu dalej. Kali bierahi karjeraŭ nie zarastajuć lesam, a idzie farmiravańnie łuhavoj raślinnaści, to tudy pastupova traplajuć maki, vasilki, roznyja vidy cimafiejeŭki i inšyja. Bijołahi vyjavili tam navat takoha čyrvonaknižnika, jak kryžavidnaja haryčka. Heta kaštoŭnaja lekavaja raślina ź vielmi jarkimi sinimi kvietkami-zvanočkami.

U miežach technahiennaha kompleksu krasnasielskich miełavych karjeraŭ zachavaŭsia i davoli vialiki ŭčastak staroha lesu, jaki praciahvaje raści. U jaho miežach vučonyja znajšli dub skalny. U Biełarusi hety vid uklučany ŭ Čyrvonuju knihu i ŭ naturalnych umovach raście na abmiežavanych terytoryjach — naprykład, u Biełaviežskaj puščy i zakaźniku «Zamkavy les» (Vaŭkavyski rajon).

Naturalna, uśled za raślinnaściu ŭ ekasistemie adnaŭlajecca žyviolny śviet. 

Pavialičyć

Pa ščupakovym zahadzie

— Samaje dziŭnaje i navat nievierahodnaje ŭ adnaŭleńni ekasistemy miełavych karjeraŭ — heta ich padvodny śviet, — śćviardžaje Uścin. — U hetych štučnych vadajomaŭ niama suviazi z rekami ci aziorami. Ich nichto nie zaryblaŭ. Adnak u miełavych karjerach vodzicca ryba! Jana tudy mahła trapić naturalnym šlacham — z dapamohaj vadapłaŭnych ptušak. Padčas ekśpiedycyi my nazirali tam karasioŭ, płotku, krasnapiorak, laščoŭ. Miascovyja kažuć, što bačyli navat sazanaŭ.

Z drapiežnikaŭ vodziacca akuń i ščupak. Heta śviedčyć pra toje, što ŭ miełavych karjerach sfarmiravałasia davoli paŭnavartasnaja vodnaja ekasistema.

Vučony ŭ hetym cudzie bačyć paśladoŭny praces adnaŭleńnia pryrody. Bierahi karjeraŭ z časam zarastajuć. U ich źjaŭlajucca vodnaja raślinnaść i vodaraści, zaniesienyja vietram abo ptuškami. Hetaj bijamasaj mohuć charčavacca raślinajednyja ryby. A imi — drapiežnyja. Nazirańni za hetaj ichtyjafaŭnaj ujaŭlajuć dla navuki vializny intares, bo zatym dazvalajuć vybudoŭvać technałohii pa adradžeńni pryrodnych ekasistem.

Błakitnaja biezdań

— Čytačy tut uskliknuć: «Kali ŭ karjerach navat ryba zaviałasia, moža, i ludziam tam nie niebiaśpiečna kupacca?!» Bo takuju biruzovuju vadu tolki na Maldyvach i ŭbačyš. Spakusa vialikaja.

— Treba razumieć: hetyja vadajomy źjaŭlajucca technahiennymi abjektami, ich budavali nie dla kupańnia, — tłumačyć surazmoŭca. — Schiły i dno karjeraŭ utrymlivajuć vialikuju kolkaść krejdy. U kantakcie z vadoj jana maje viazkuju zahlejenuju strukturu. Praściej kažučy, tam niama ćviordaha dna. Na takoj pavierchni prosta možna paśliznucca abo pravalicca nahami ŭ hłybiniu. Bo ŭ hetych štučnych vadajomach, jak praviła, niama ni prybiarežnaj zony, ni navat vuzkaj pałasy miełkavodździa, a reljef dna nahadvaje varonku albo hłybokuju ciaśninu z amal stromkimi krajami. Padčas ekśpiedycyj my pravodzili zdymku z kvadrakoptara, kab vyznačyć hłybiniu zatoplenych karjeraŭ. Akazałasia, u niekatorych miescach jana pieravyšaje 32 mietry! Sapraŭdnaja prorva. I, jak vy razumiejecie, bujki, jakija aharodžvajuć biaśpiečnyja dla kupańnia miescy, tam u pryncypie nielha pastavić. Vielizarnaja hłybinia pačynajecca amal adrazu.

Taksama ŭ karjer mohuć upadać chałodnyja krynicy, vykrytyja pry raspracoŭcy miełavoha šmatmietrovaha radovišča. Na pavierchni jany nie bačnyja. Kali kupalščyk traplaje ŭ chałodnuju płyń, z-za rezkaha pierapadu tempieratury vady vierahodnyja sutarhi. U takim stanie možna lohka patanuć.

Padabienstva lustranoj roŭniadzi miełavych karjeraŭ z łazurnymi vodami maldyŭskich plažaŭ tolki źniešniaje. Na Maldyvach kalarovy efiekt dasiahajecca dziakujučy karałavamu pachodžańniu vyspaŭ. Znakamity bieły piasok plažaŭ — heta raściortyja reštki karałaŭ. Vialikaja kolkaść sonca i vysokaja prazrystaść vady z-za adsutnaści ŭ joj drobnych vodaraściej — jašče dva składniki sakretu blikitnych uźbiarežžaŭ znakamitych kurortaŭ.

U vadzie ž miełavych karjeraŭ utrymlivajecca zavieś karbanataŭ kalcyja. I ŭ zaležnaści ad vuhła padzieńnia soniečnych pramianioŭ vodnaje lusterka hraje błakitnymi, biruzovymi, smarahdavymi adcieńniami. Heta fizika śviatła.

Ale vada ź miełam moža mocna sušyć skuru i navat vyklikać u kupalščykaŭ alerhii abo dermatyty.

Takaja kolkaść niebiaśpiek, na dumku Uścina, śviedčyć pra toje, što arhanizoŭvać plažny kurort na zatoplenych miełavych karjerach nie varta. 

Navukovy turyzm

— Miž tym naturalny piejzaž atrymlivajecca vielmi malaŭničym, — dzielicca ŭražańniami vučony. — I ŭžo siońnia tysiačy turystaŭ pryjazdžajuć u hetyja miaściny, kab prosta palubavacca imi i sfatahrafavacca, a zusim nie kupacca. Na adnym z takich zapoŭnienych vadoj karjeraŭ užo abstalavana biaśpiečnaja naziralnaja placoŭka dla naviedvalnikaŭ.

Pavialičyć

Uścin ličyć metazhodnym raźvivać tut navukovy turyzm. Heta budzie spryjać pavyšeńniu daśviedčanaści ludziej pra historyju ziamli, na jakoj jany žyvuć, atrymańniu novych navukovych viedaŭ.

Na miełavych karjerach pad Krasnasielskim vučonyja mohuć raskazać turystam pra bahaćcie nietraŭ krainy, pra jaje karysnyja vykapni, pra toje, jak farmiravałasia hieałahičnaja asnova terytoryi respubliki.

Ź inšaha boku, hości zmohuć nazirać, jak pryroda adnaŭlaje parušanyja čałaviekam ekasistemy, dałučacca da navukovych daśledavańniaŭ u hetym kirunku.

— Mienavita taki turyzm moža spałučacca sa statusam pomnika pryrody, — reziumuje vučony. — I my jak vučonyja płanujem sumiaščać navukovuju pracu pa achovie hetaha pryrodnaha abjekta ź biaśpiečnym i racyjanalnym jaho vykarystańniem dla navukovaha abo ekałahičnaha turyzmu. Zachavańnie miełavych karjeraŭ dla navuki moža dać dobry vynik i dla ekanomiki rehijona: patok turystaŭ na krasnasielskija Maldyvy dazvolić zarabić miascovamu handlu, haścinicam, ustanovam hramadskaha charčavańnia. Hałoŭnaje, kab turysty nie parušali naturalny praces adnaŭleńnia ekasistemy. Ale ŭ lubym vypadku my pavinny razumieć, što heta terytoryja pavyšanaj niebiaśpieki.

Vučonyja ŭžo padrychtavali navukovaje technika-ekanamičnaje abhruntavańnie dla nadańnia abjektu statusu pomnika pryrody. Dakumient uklučaje navukovy i kartahrafičny materyjały, prajekt rašeńnia, i ciapier prachodziać nieabchodnyja ŭzhadnieńni. Mahčyma, navat da kanca 2025 hoda hetaja terytoryja atrymaje achoŭny status i budzie raźvivacca ŭ navukovym i turystyčnym płanie.

• 7
• 0
• 0
• 1
• 0
• 0
• 0
• 0