Miljony irancaŭ marać pra demakratyčnuju budučyniu svajoj krainy, ale ci realny taki scenar? Ekśpierty analizujuć mahčymyja šlachi raźvićcia padziej u Iranie na fonie vajennaha kanfliktu i ŭnutranaj niestabilnaści.
Na fonie vajny ź Izrailem Iran apynuŭsia na miažy hłybokaha kryzisu. U krainie panuje panika, dziasiatki tysiač ludziej uciakajuć z Tehierana, a kiraŭnictva Isłamskaj Respubliki chavajecca ŭ bunkierach. Izrail, padtrymany ZŠA, nanosić udary pa vajennych i ekanamičnych abjektach, i nichto nie moža skazać dakładna, ci pieražyvie ciapierašni režym hety kanflikt.
Na fonie izrailskich atak i zaklikaŭ ZŠA da biezumoŭnaj kapitulacyi, Tehieran sprabuje adnavić pieramovy pra jadziernuju prahramu, kab choć jak spynić eskałacyju. Ale situacyja ŭnutry krainy paharšajecca: ułady znoŭ adklučajuć internet, sprabujuć zabaranić WhatsApp, a siłaviki patrulujuć vulicy i zatrymlivajuć usich, chto vychodzić na vulicu paśla nastupleńnia ciemry.
Niahledziačy na zakliki režymu da adzinstva, apazicyja nie padtrymlivaje jaho. Reza Piechlevi, syn apošniaha šacha, jaki byŭ skinuty ŭ 1979 hodzie, ličyć krach režymu niepaźbiežnym. Ale ci sapraŭdy heta tak? I kali tak, to što pryjdzie jamu na źmienu? Analityki, ź jakimi pahavaryli žurnalisty Tagesspiegel, vyłučajuć try hałoŭnyja scenaryi.
1. Vajskovaja dyktatura
Kali kiraŭnik dziaržavy ajatała Chamiejni budzie zabity abo vymušany pakinuć uładu, heta moža pryvieści da hłybokaha kryzisu ŭnutry palityčnaj elity. Z vysokaj vierahodnaściu kantrol u svaje ruki voźmie Korpus vartavych isłamskaj revalucyi (KVIR) — samaja arhanizavanaja i ŭzbrojenaja struktura ŭ krainie.
Pa słovach iranista Armana Machmudzijana (Arman Mahmoudian) z Univiersiteta Paŭdniovaj Fłarydy, mienavita hvardyja maje ŭsie nieabchodnyja ryčahi dla zachopu ŭłady: armiju, upłyŭ u ekanomicy, sietki ŭpłyvu va ŭładzie i rehijonach. Takaja dyktatura, mahčyma, budzie mienš isłamisckaj, ale bolš nacyjanalistyčnaj i, biezumoŭna, nie mienš represiŭnaj.
Daśledčyca Sara Bazubandzi (Sara Bazoobandi) ź Niamieckaha instytuta hłabalnych i rehijanalnych daśledavańniaŭ dadaje: navat kali častka kamandziraŭ KVIR užo zabitaja izrailskimi ŭdarami, tyja, chto vyžyŭ, mohuć vykarystać kryzis jak padstavu dla vajennaha pieravarotu, zajaŭlajučy, što tolki jany zdolnyja abaranić krainu ad «vorahaŭ zvonku».
Adnak vajskovaja dyktatura moža ŭzmacnić kanfrantacyju z Zachadam. Novy režym moža zrabić vysnovu, što dla strymlivańnia budučych ahresij patrebna jadziernaja zbroja, što pahoršyć dypłamatyčnyja adnosiny i moža pryvieści da šyrokaha rehijanalnaha kanfliktu.
2. Chaos i hramadzianskaja vajna
Dla bolšaści irancaŭ vidavočna adno: pierachod da svabodnaha Irana moža być paśpiachovym tolki ŭ tym vypadku, kali jon budzie farmiravacca znutry. Łaŭreat Nobieleŭskaj premii miru Narhis Machamadzi niadaŭna zajaviła, što demakratyju i hramadzianskija pravy nielha naviazvać z dapamohaj hvałtu i vajny.
Sara Bazubandzi adznačaje, što ŭ vypadku krachu ciapierašniaha režymu roznyja hrupoŭki mohuć pačać baraćbu za ŭładu, jak heta adbyłosia ŭ Livii paśla źviaržeńnia Kadafi ŭ 2011 hodzie. U Iranie, jak i ŭ Livii, dziesiacihodździ aŭtarytarnaha kiravańnia źniščyli arhanizavanuju palityčnuju apazicyju, što ŭskładniaje stvareńnie stabilnaj dziaržavy paśla padzieńnia režymu.
Analityk Devid Džaliłvand (David Jalilvand) źviartaje ŭvahu na intaresy Izraila ŭ hetym kantekście. Pavodle jaho słoŭ, Izrail moža imknucca da značnaha źniščeńnia vajennaha patencyjału Irana, padobna da taho, što adbyłosia ŭ Siryi paśla źviaržeńnia Asada. Heta moža supravadžacca sprobaj naŭmysna destabilizavać hramadski paradak, padobna dziejańniam, pradpryniatym Izrailem padčas vajny ŭ Hazie.
«Asłableny, niestabilny Iran, vierahodna, budzie najbolš žadanym scenaryjem dla Izraila ŭ paraŭnańni ź ciapierašnim status-kvo», — adznačaje Džaliłvand.
Adnak dośvied Iraka, Afhanistana i Livii pakazvaje, što krach režymu, vyklikany źniešnimi vajennymi srodkami, redka pryvodzić da demakratyi.
3. Demakratyčnaja budučynia
Samy žadany scenaryj dla miljonaŭ irancaŭ — heta pierachod da demakratyi. Adnak niama ni adnarodnaha apazicyjnaha ruchu, ni lidara, jakoha ŭsie pryznavali b. Palityčnyja siły i hrupy adroźnivajucca ŭ svaich mietadach, metach i sacyjalnym składzie. U klučavych pytańniach jany navat znachodziacca ŭ kanflikcie pamiž saboj.
Častka vystupaje za viartańnie manarchii, ale ludzi dobra pamiatajuć niaroŭnaść i represii padčas ułady šacha.
Inšyja, jak «Narodnyja madžachiedy», majuć kiepskuju reputacyju, bo supracoŭničali ź Irakam padčas vajny 1980-ch. Etničnyja mienšaści, takija jak kurdy i biełudžy, vystupajuć suprać daminavańnia šyitaŭ.
Najbolš šyrokuju padtrymku, imavierna, maje toj pratesny ruch, jaki ŭžo doŭhi čas sprabuje pazbavicca ad ułady muł z dapamohaj masavych demanstracyj. Adnak u minułym jaho pratesty žorstka padaŭlalisia.
Navat pratesty pad łozunham «Žančyna. Žyćcio. Svaboda» ŭ 2022 hodzie nie zmahli zrujnavać režym, a ciapierašniaja vajna daje ŭładam padstavu abvinavačvać apazicyju ŭ suviaziach z vorahami.
Pavodle analityka Devida Džaliłvanda (David Jalilvand), vajna dapamahaje režymu ŭmacoŭvać unutrany kantrol, kryminalizujučy pratesty jak pahrozu nacyjanalnaj biaśpiecy.
Sara Bazubandzi ličyć, što demakratyčny pierachod mahčymy tolki paśla poŭnaha krachu režymu, ale pakul jaho žadańnie vyžyć zastajecca mocnym. Arman Machmudzian dadaje, što biez dobra arhanizavanaj apazicyi paŭstańnie amal niemahčymaje.
Takim čynam budučynia Irana zastajecca niavyznačanaj. Vajenny kanflikt, unutranyja represii i adsutnaść adzinaj apazicyi ŭskładniajuć pieramieny. Jaki z troch scenaroŭ budzie realizavany, zaležać ad taho, jak razhornucca padziei ŭ bližejšy čas. Adnak dośvied inšych krain pakazvaje, što źniešniaja interviencyja redka pryvodzić da stabilnaści i svabody.
Niežyvym znojdzieny ŭ Varšavie Źmicier Kaśpiarovič — 43-hadovy były palitviazień, zavierbavany KDB6
Kamientary
Tolki kali znojducca aściarožnyja centrysty (jak atrymałasia ŭ nas u 2020-m), jakija zdolejuć abjadnać usich (p.3), i pry hetym vajskoŭcy niejkim čynam piarojduć na ich bok (što ŭ nas nie atrymałasia ŭ 2920-m) (p.1). Składana.