Tvorca z rodu vizantyjskich impierataraŭ znajšoŭ svoj apošni prytułak na Biełarusi, pobač ź siabram i paplečnikam Kalinoŭskaha.
Na mahile paeta i publicysta Juryja Laskarysa doŭhi čas lažaŭ pavalenym pomnik, pierakulić jaki možna było tolki prykłaŭšy značnuju fizičnuju siłu. I navat hetyja kamiani nie zaŭsiody byli bačnyja, bo zarastali burjanom.
Nikomu da jaho nie było spravy: čałaviek Laskarys nietutejšy, pachodžańnia zamorskaha.
Čas źbirać nadmahilnyja kamiani ŭ Radaškovičach nadyšoŭ tolki ciapier. Hrupa entuzijastaŭ pry aktyŭnym udziele hrupy miascovych parafijan pryviała ŭ paradak staryja pachavańni na mohiłkach.
Adnavić mahiłu Ježy Laskarysa chacieli daŭno, ale ŭźnikali ciažkaści z padjomam pomnika, jaki važyć kala 700 kh. Ciapier tałakoju, zmajstravaŭšy nieabchodnyja prystasavańni, frahmienty pomnika pastaŭlenyja na svajo miesca.
Ale vyjaviłasia, što ŭ Laskarysaŭ, Juryja i jahonaj žonki Antaniny z Zabiełaŭ adrazu dva pomniki. Pieršy, bolš ścipły, zrobleny z pałovy vałuna z vyrazanaj na im epitafijaj, vidać, starejšy, jaho pastavili nieŭzabavie paśla śmierci sužencaŭ u 1888 hodzie. Druhi — vysoki, architekturny, vykanany ź niemiascovaha čornaha kamieniu, vidać, byŭ pastaŭleny paźniej, moža, u pačatku XX stahodździa. Vyrableny jon byŭ Minsku ŭ majsterni Hrudona, pra što śviedčyć klajmo majstra na pomniku. Nadmahilli pracy Hrudona sustrakajucca taksama na staličnych Kalvaryjskich i Vajskovych mohiłkach.
Chto taki Laskarys?
Jury, abo Ježy, Laskarys naradziŭsia na Vilenščynie ŭ 1828 hodzie. Jon pachodziŭ z rodu, jakija prybyŭ na hetyja ziemli ź Italii, a tudy z samoj Vizantyi.
Rod Laskarysaŭ naležaŭ da najbolš značnych u poźniaj Vizantyjskaj impieryi, ź jaho vyjšła niekalki impierataraŭ Nikiejskaj impieryi, najbolš značnaha askiepka Vizantyi. Paśla padzieńnia Kanstancinopala niekatoryja pradstaŭniki rodu źbiehli ŭ Italiju. Cikava, što i baćka, i dzied Ježy, hienierał vojska litoŭskaha, nasili imia Teador, hetak ža jak i dva nikiejskija impieratary z hetaha rodu.
Jury Laskarys vučyŭsia ŭ Vilenskim šlachieckim instytucie, dzie pasiabravaŭ z Zyhmuntam Čachovičam, budučym paplečnikam Kastusia Kalinoŭskaha. Paśla vučyŭsia litaratury ŭ Pieciarburhu.
Pa viartańni ŭ Vilniu supracoŭničaŭ z roznymi vydańniami, u tym liku z papularnym časopisam «Tygodnik ilustrowany», i kantaktavaŭ z Syrakomlem, Andryjoli dy Maniuškam.
U čas vyzvolnaha paŭstańnia 1863 hoda dałučyŭsia da Zyhmunta Sierakoŭskaha ŭ jahonym pachodzie ŭ Kurlandyju. Paśla zdušeńnia paŭstańnia byŭ vymušany biehčy ŭ Francyju. U Paryžy praciahvaŭ zajmacca litaraturnaj dziejnaściu, napisaŭ narys «Pachod Sierakoŭskaha na Kurlandyju ŭ 1863 hodzie».
Jašče ŭ emihracyi ažaniŭsia z Antaninaj z Zabiełaŭ, ź jakoj mieŭ čaćviora dziaciej.
U 1872 hodzie Laskarys pierabraŭsia ŭ Varšavu, paśla — u Babrujsk. Narešcie, vidać, pa prapanovie svajho siabra Zyhmunta Čachoviča, jaki ŭ 1870 hodzie napaŭlehalna viarnuŭsia ŭ Biełaruś paśla katarhi na rudniach, pasialiŭsia ŭ Daŭbarovie pad Radaškovičami.
Svajmu siabru Laskarys pryśviaciŭ vierš:
«Lublu, Zyhmuncie, tvaje ŭsie šały,
Bo j sam šaleŭ i šaleju!
I ŭ maim sercy pačućci hrali,
Śviacili jasna nadziei.
Nadzieja, viera ŭźnimali duch moj
U viečnym ź ciemraj zmahańni,
Kali noč navokał, i ŭsio ŭ joj hłuchnie,
Ja ŭ zołacie bačyŭ rańnie.
I kali inšyja ŭ knizie losaŭ
Čytali prysud niadoli,
Ja zvyčaj prodkaŭ nad im uznosiŭ —
Hrudźmi padaŭ ščyra ŭ pole; …»
«Bacian Vilenski», jak siabie padpisvaŭ Laskarys, i na novym miescy zajmaŭsia litaraturnaj dziejnaściu, dasyłajučy svaje tvory ŭ varšaŭskija vydańni.
Pamior paet 21 červienia 1888 hoda, trochi bolš jak praź miesiac śledam za im pajšła i žonka Antanina. Na ich mahile na radaškovickich mohiłkach pastavili supolny pomnik, paśla — jašče adzin, bolš hruntoŭny.
Pa śmierci rukapisny archiŭ zachoŭvaŭsia ŭ Biasiadach Zyhmunta Čachoviča. Viadoma, što ŭ Biasiadach Ivan Łucevič, budučy biełaruski kłasik Janka Kupała, karystaŭsia bahataj biblijatekaj Čachoviča i ŭpieršyniu paznajomiŭsia ź nielehalnaj litaraturaj, pieravažna pra paŭstańnie 1863—1864 hadoŭ. Heta znajomstva było šturškom dla raźvićcia nacyjanalnaj samaśviadomaści ŭ maładoha čałavieka, abudziła jaho cikavaść da minułaha Biełarusi. Jak znać, moža, siarod tych tvoraŭ byli i tvory Laskarysa.
Sam Zyhmunt Čachovič byŭ pachavany na tych ža mohiłkach. Pryhožy nadmahilny pomnik sa skulpturaj Dzievy Maryi, pastaŭleny nad mahiłaj jahonaj žonki Aneli, raźmieščany adrazu za mahiłaj Laskarysaŭ. Ale nadmahille samoha Zyhmunta dahetul adšukać nie ŭdałosia. Nie vyklučana, što jano było źniščana.
Tałakoj ci paasobku
Entuzijasty, jakija pryviali ŭ paradak pachavańni na mohiłkach u Radaškovičach, za apošni hod taksama spryčynilisia da adnaŭleńnia histaryčnych pachavańniaŭ u Hrebieni, na Sierafinavaj hary, Uźlanach, Dudzičach i inšych miaścinach.
Pryviadzieńnie ŭ paradak starych pachavańniaŭ moža prynieści jašče šmat cikavych adkryćciaŭ i viarnuć zabytyja imiony. Heta pasilnaja praca, ź jakoj moža spravicca ŭ peŭnaj stupieni kožny: prybrać śmiećcie i burjan, ačyścić nadmahille ad ziamli i brudu, kali jość mahčymaść, to taksama abvieści litary. Ź pierasoŭvańniem ciažkich kamianioŭ bolš składana, ale tałakoju ŭsio mahčyma.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary