Hetaja žančyna nie była publičnaj i šyroka viadomaj asobaj, ale jana šmat hadoŭ cicha i nie dla ŭsich zaŭvažna rabiła vielmi patrebnyja dla zachavańnia biełaruščyny spravy. Pra jaje śmierć paśla ciažkaj chvaroby paviedamili ŭ sacsietkach siabry i znajomyja.
Taćciana Navasielskaja była ŭnučkaj biełaruskaha paeta Siarhieja Znajomaha (1909 — paśla 1944), jaki ŭ mižvajennaj BSSR padavaŭ vialikija nadziei, ale ŭ 1930-ja hady, jak i pieravažnaja bolšaść pradstaŭnikoŭ jahonaha pakaleńnia ź liku biełaruskaj tvorčaj intelihiencyi, byŭ aryštavany i paśla zahinuŭ u HUŁAHu.
Taćciana pryśviaciła ładnuju častku žyćcia zboru infarmacyi pra svajho dzieda. Jana źbirała źviestki litaralna pa krupinkach, pierakapała ŭsie archivy, pieračytała šmat uspaminaŭ i dakumientaŭ, źviazanych ź dziejačami taho pakaleńnia, zaviazvała i ŭtrymlivała kantakty z daśledčykami hetaha pieryjadu. Daśledčyki tyja dapamahali joj, a jana pa mahčymaści — im.
Tak, piśmieńnik Aleś Arkuš, pačuŭšy pra śmierć Taćciany Navasielskaj, zhadaŭ, što žančyna jamu vielmi dapamahła,
«kali ja pisaŭ artykuł pra paeta Branisłava Piatkieviča, jaki vyratavaŭ u HUŁAHu paeta Siarhieja Novika-Piejuna. Niedzie ŭ nulavych ja paśpieŭ uziać intervju ŭ Piatkieviča, u jakim jon mnie skazaŭ, što, kali vučyŭsia ŭ Viciebskim vieterynarnym instytucie, na jaho napisali danos u hazietu, paśla čaho chłopca aryštavali i nakiravali ŭ HUŁAH. Dyk voś, Taćciana toj danos adšukała. I słovy Piatkieviča paćvierdzilisia».
I takich vypadkaŭ było vielmi šmat.
Taksama Taćciana šmat hadoŭ dahladała mahiły mižvajennych biełaruskich dziejačaŭ na Vajskovych mohiłkach u Minsku: spačatku sama, a paśla i ŭ składzie vałanciorskich hrup, jakija aktyvizavalisia paśla taho, jak nad usim hetym niekropalem navisła pahroza.
«Ja ž nie viedaju, dzie mahiła majho dzieda. Mo niechta taksama jaje tam dahledzić, jak ja dahladaju tut», — hetak jana arhumientavała svaju aktyŭnaść u hetym kirunku.
Adno z faktyčna ŭratavanych joj pachavańniaŭ — mahiła aktrysy i śpiavački Alesi Aleksandrovič, jakoj Michaś Čarot pryśviaciŭ znakamituju dramu «Na Kupalle» ź lehiendarnaj pieśniaj «Kupalinka», i jaje muža Michasia Maroza, pieršaha paŭnamocnaha pradstaŭnika BSSR pry ŭradzie RSFSR. Taćciana Navasielskaja na svaje ŭłasnyja hrošy pastaviła pomnik i zrabiła na im nadpis, u jakim zhadała pra abaich z usimi važnymi datami i padziejami ŭ ichnim žyćci. Prytym dla Michasia Maroza hety pomnik — kienataf, bo jon taksama byŭ represavany i biasśledna zhinuŭ niedzie na rasijskich prastorach. Pra žadańnie jahonaj žonki, kab proźvišča zahinułaha muža było na jaje pomniku, Taćciana daviedałasia z archivaŭ i praz šmat hadoŭ paśla śmierci žančyny jaho realizavała.
Niamała sił i ŭłasnych srodkaŭ Taćciana Navasielskaja taksama ŭkłała ŭ adnaŭleńnie dla niekatorych važnych dla historyi mahił źniščanych časam aharodžaŭ, što dazvalała zachavać mahiły ad niepaźbiežnaha źniščeńnia kamunalnymi słužbami.
Raźvitańnie z Taćcianaj Navasielskaj adbudziecca 28 studzienia ŭ Minsku pa adrasie vulica Siamaški, 8, k. 8, pieršaja zała, u 14.00.
Ciapier čytajuć
«Zabić jaho ci adrezać jamu jajki ja nie rašyŭsia». Padrabiaznaści trahiedyi ŭ Hdańsku, dzie vajar katavaŭ bojfrenda, a paśla zabiŭ siabie27
Kamientary