Niekalki dzion tamu zavuč mahiloŭskaj škoły № 34 Halina Bialajeva paviedamiła karespandentu haziety «Źviazda», što ŭ Arle znajšli miemaryjalnuju plitu, jakaja naležyć archijepiskapu Mahiloŭskamu i Mścisłaŭskamu Jaŭsieviju, što pamior u 1883 hodzie. Jon byŭ pachavany ŭ Spasa-Praabraženskaj carkvie ŭ Mahilovie. Sabor byŭ uzarvany ŭ saviecki pieryjad i da niadaŭniaha času ničoha nie było viadoma ni pra plity, jakija byli ŭ im, ni naohuł pra inšyja rečy, źviazanyja z chramam.
Halina Bialajeva pa adukacyi historyk i śpiecyjalizujecca na daśledavańniach staradaŭnich nadmahillaŭ.
«Imia archijepiskapa Jaŭsievija ŭspłyło, kali ja pracavała ŭ picierskich archivach, — raskazvaje surazmoŭnica. — U dakumientach viadomaha navukoŭca, vydaŭca i historyka vialikaha kniazia Mikałaja Michajłaviča Ramanava, dziadźki cara Mikałaja II, ja znajšła cikavy rapart, dzie była infarmacyja pra toje, što ŭ Spasa-Praabraženskaj carkvie byli pachavanyja mahiloŭskija archijepiskapy Hieorhij Kaniski i Jaŭsievij, a taksama jepiskap Vitalij Hrečulevič. Hetaja infarmacyja spatrebiłasia kniaziu, kab sistematyzavać danyja pa ŭsich pravincyjnych mohiłkach, u tym liku tych, jakija znachodzilisia na terytoryi siońniašniaj Biełarusi — na toj momant častki Rasijskaj Impieryi.
Z toj padačy ŭ 1908—1911 hadach Mahiloŭskaja jeparchija praviała maštabnuju rabotu pa pierapisie danych z nadmahilnych plit. Hety abahulnieny zvod pavinien byŭ uvajści ŭ adzin z tamoŭ śpiecyjalnaha vydańnia. Ale adbyłasia Kastryčnickaja revalucyja, i sabranyja źviestki lahli ŭ archivy. Što datyčycca Spasa-Praabraženskaha chrama, to jon byŭ źniesieny ŭ 50-ja hady minułaha stahodździa. Siońnia na hetym miescy znachodzicca Śledčy kamitet Mahiloŭskaj vobłaści».
Pakul daśledčyca rychtavała da vydańnia knihu «Nieapublikavany ruski pravincyjalny niekropal Mikałaja Michajłaviča Ramanava» i raźmiaščała ŭ internecie infarmacyju pra tych znakavych dla Mahilova asob, proźviščy jakich jana vypisała z archiva, na jaje vyjšli krajaznaŭcy i paviedamili, što ŭ Arle na mohiłkach znachodzicca plita kolišniaha mahiloŭskaha archijepiskapa.
Nadmahilnaja plita archijepiskapa Mahiloŭskaha Jaŭsievija była znojdziena nastajacielem carkvy ŭ honar Iaana Pradciečy protaijerejem Uładzimiram i dziakam Siarhiejem Zajcavym. Jany pačali vyvučać plity na mohiłkach i vielmi ździvilisia, kali na mahile dziaŭčynki Lubovi Lisavaj, jakaja pamierła ad suchotaŭ u 1872 hodzie, ubačyli plitu archijepiskapa Jaŭsievija. Paviedamili ab svajoj znachodcy ŭ miascovy muziej, staršy navukovy supracoŭnik jakoha Hanna Šaciejeva i vyjšła na mahiloŭcaŭ.
Sproby zabrać plitu rabilisia i raniej, ale zrabili heta tolki sioleta. Pakolki plita nie trapiła ŭ śpis miascovych kulturnych kaštoŭnaściaŭ, to prablem ź jaje vyvazam nie ŭźnikła.
Halina Bialajeva padzialiłasia śmiełymi spadziavańniami, što, mahčyma, u Arle znojducca nadmahilli i astatnich śviataroŭ, jakija byli pachavanyja ŭ Spasa-Praabraženskim chramie ŭ Mahilovie. U muziei joj raskazali, što pry restaŭracyi tamtejšaha mosta praz Aku ŭ padmurku adnoj z apor znajšli abłomki nadmahillaŭ.
Jak trapiła ŭ Aroł mahiloŭskaja plita, nieviadoma. Mahčyma, miarkuje historyk, padobnyja rečy vyvozilisia ź Biełarusi jak budaŭničy but dla adnaŭleńnia paśla vajny haradoŭ Savieckaha Sajuza. Abo plitu ratavali vierniki. I, chutčej za ŭsio, dla hetych met vykarystoŭvaŭsia mienavita čyhunačny transpart.
Ciapier čytajuć
«Ja byŭ suprać, kab mianie mianiali na 20 rasijskich vajskoŭcaŭ. Nie zmoh by hladzieć u vočy ludziam, syny jakich siadziać»: pieršaje intervju eks-mera Chiersona22
Kamientary