Manierhiejm: čałaviek, jaki z rasijskaha raźviedčyka pieratvaryŭsia ŭ vyratavalnika Finlandyi ad Rasii
Jamu daviałosia pasłužyć Rasii i pabyć prezidentam Finlandyi. Siarod sučaśnikaŭ jaho paraŭnoŭvajuć i z Uładzimiram Zialenskim i, asabliva, z hienierałam Załužnym. Ale jaho historyja inšaja — heta pieradusim historyja viernaści słužbovym abaviazkam.
Karł Hustaŭ Emil Manierhiejm pachodziŭ ź viadomaha ŭ Finlandyi šviedskaha dvaranskaha rodu. Pradzied maršała, Karł Eryk Manierhiejm, byŭ kiraŭnikom hrupy finskich deputataŭ, jakija paśla rasijska-šviedskaj vajny 1808—1809 hadoŭ pajechali ŭ Pieciarburh, kab damovicca z carom Alaksandram I ab aŭtanomii Finlandyi.
Karł Hustaŭ Emil Manierhiejm naradziŭsia 4 červienia 1867 hodzie ŭ radavym majontku niepadalok ad hubiernskaha horada Aba (Turku). Baćka Manierhiejma, hraf Karł Robiert Manierhiejm (1835—1914) byŭ pradprymalnikam, pisaŭ vieršy i pjesy, časta hraŭ u śpiektaklach. Syn uspadkavaŭ ad jaho častku talentaŭ i, užo staŭšy maršałam, zabaŭlaŭ vuzkaje koła davoli dakładnymi parodyjami na viadomych ludziej.
Karł Hustaŭ byŭ tolki trecim synam hrafa, tamu ŭ spadčynu atrymaŭ tytuł barona.
Maci, Chiedviha Šarłota Chielena fon Julin, była dačkoj bahataha pramysłoŭca. Jana pryvučała dziaciej da spartanskaha ładu žyćcia. Heta nazyvałasia anhlijskim vychavańniem: brusy, ćviordyja matracy, ablivańnie chałodnaj vadoj. Askietyčnaha ładu žyćcia Karł Hustaŭ nie adroksia da samaj hłybokaj staraści.
Kali chłopčyku było 13 hadoŭ, jaho baćka raspuściŭ usie hrošy (jon byŭ azartnym hulcom) i vyjechaŭ u Paryž z paluboŭnicaj. Siamiejny majontak byŭ pradadzieny za daŭhi. Maci ź siamiu dziećmi pierabrałasia da ciotki. Praz hod jana niečakana pamierła ad sardečnaha prystupu. Dzieciam daviałosia raści pad apiekaj inšych ludziej. Zakonnym apiekunom Karła Hustava staŭ rodny brat maci.
U 1882 hodzie 15‑hadovy Karł Hustaŭ pastupiŭ u Finlandski kadecki korpus u horadzie Frydrychsham. Adnak vučoba adrazu nie zadałasia. U červieni 1883 hoda jon nabraŭ usiaho siem bałaŭ z dvanaccaci mahčymych na ekzamienie i byŭ pakinuty ŭ kłasie na druhi hod.
Tym nie mienš, hety dadatkovy hod pajšoŭ jamu na karyść: užo na nastupny hod Karł Hustaŭ pakazaŭ druhija vynik, bliskuča zasvoiŭšy francuzskuju i šviedskuju movy, a taksama historyju, choć ruskaja i finskaja movy davalisia jamu značna horš. Rodnaj dla jaho była šviedskaja.
Junak maryŭ pra Pažaski korpus u Sankt-Pieciarburhu, kudy prymali tolki spadčynnych dvaran. Choć baćka Karła Hustava pa namovie syna padaŭ dakumienty, dyrektar akademii nie rekamiendavaŭ junaka, śćviardžajučy, što jaho viedy francuzskaj i ruskaj niedastatkovyja. Atrymaŭšy admovu, Karł Hustaŭ upaŭ u hłybokuju depresiju.
Karł Hustaŭ Manierhiejm u 1885 hodzie. Fota: is.fi
Pra maładoha kadeta ŭ tyja dni jaho babula Jeva kazała z horyčču:
«Jahonaje budučynia, biezumoŭna, vyhladaje zmročna. Jon, zdajecca, nie maje ni ambicyj, ni razumieńnia taho, što treba pracavać nad saboj i vučycca ŭ kadeckaj škole, kab mieć mahčymaść samastojna stać na nohi».
Depresija Manierhiejma nieŭzabavie vyliłasia ŭ adkryty bunt suprać dyscypliny, i 22 lipienia 1886 hoda jaho adličyli.
Pavodle ŭspaminaŭ samoha barona, jon pakinuŭ korpus biez dazvołu i pravioŭ noč u domie znajomaha rehistratara — 35‑hadovaha namieśnika sudździ Chuha Elfhrena. Ranicaj jaho tam znajšoŭ aficer škoły.
Pavodle pratakoła pasiadžeńnia kamisii pa adukacyi kadeckaha korpusa Manierhiejm «pakinuŭ škołu ŭnačy ŭ supravadžeńni čałavieka sumnieŭnaj reputacyi i nakiravaŭsia da jaho za horad». Hetym čałaviekam byŭ načalnik telehrafnaj stancyi Ahaton Lindcholm, jaki, pavodle čutak, moh być homasieksuałam. U piśmovym zaklučeńni zhadvalisia taksama «amaralnyja adchileńni i haniebnaja raspusnaść» barona.
Navučalnaja ustanova mahła ŭžyć suprać junaka samuju strohuju mieru pakarańnia — poŭnaje adličeńnie biez prava navučańnia ŭ jakoj-niebudź finskaj navučalnaj ustanovie. Adnak rada praviała hałasavańnie i vyrašyła dziejničać miakčej: adličyć jaho pry ŭmovie, što z boku siamji barona budzie padadziena adpaviednaja zajava.
Karł Hustaŭ vyrašyŭ stać kavalerhardam i pastupić u Mikałajeŭskaje kavaleryjskaje vučylišča ŭ Sankt-Pieciarburhu. Dla pastupleńnia patrabavałasia zdać univiersitecki ekzamien i vałodać ruskaj movaj. Na praciahu hoda junak vučyŭsia ŭ pryvatnym licei i viasnoj 1887 hoda zdaŭ ekzamieny ŭ Alaksandraŭskim univiersitecie, a letam vyjechaŭ u Charkaŭ da svajho svajaka, dzie niekalki miesiacaŭ zajmaŭsia movaj z vykładčykam.
U vučyliščy junak chutka trapiŭ u piaciorku najlepšych vučniaŭ. U hałoŭnym ža pradmiecie, vierchavoj jaździe, jamu ŭvohule nie było roŭnych, jon pieršym na kursie atrymaŭ špory. Praŭda, z-za svajho vysokaha rostu (193 santymietra) Manierhiejm časta vypadaŭ ź siadła i što-niebudź sabie łamaŭ. U 1943 hodzie jon, atrymaŭšy čarhovy pierałom, tłumačyŭ miedykam u špitali, što heta 14‑y pierałom za jaho žyćcio.
Vučylišča Karł Hustaŭ skončyŭ u 1889 hodzie. I adpraviŭsia na słužbu ŭ 15‑y drahunski Aleksandryjski połk, jaki byŭ raskvataravany ŭ polskim Kališy.
U studzieni 1891 hoda jon pastupiŭ na słužbu ŭ Kavalerhardski połk u Pieciarburhu, a za šeść hadoŭ — u 1897 hodzie — uznačaliŭ Prydvornuju stajniu, zastaŭšysia ŭ śpisach Kavalerhardskaha pałka. Na novaj pasadzie jon atrymaŭ dźvie kazionnyja kvatery — u stalicy i ŭ Carskim Siale.
Jak čałaviek, što nabyvaŭ elitnych koniej dla impieratara, jon šmat padarožničaŭ pa Jeŭropie, spałučajučy pracu z zachapleńniem fatahrafijaj.
U čynie rotmistra ŭ 1904 hodzie Manierhiejm dobraachvotna adpraviŭsia na front Ruska-japonskaj vajny. Padčas Mukdenskaj bitvy jon vyratavaŭ ad hibieli treciuju piachotnuju dyviziju. Za advahu aficer byŭ uźviedzieny ŭ čyn padpałkoŭnika i ŭznaharodžany ordenam Śviatoha Hieorhija 4‑j stupieni.
Asabistaje žyćcio
Jak zhadvajuć sučaśniki Manierhiejma, jon byŭ vysokaha rostu, strojny i mocny, mieŭ vysakarodnuju pastavu, šlachietnuju manieru trymacca i vyraznyja rysy tvaru. Da taho ž jon byŭ cudoŭnym vieršnikam i strałkom, hałantnym kavaleram, cikavym surazmoŭcam i vydatnym znaŭcam kulinarnaha mastactva.
Jak čałavieka, Manierhiejma adroźnivali try zachapleńni. Pieršym ź ich byli skački. Padčas słužby ŭ Pieciarburhu Hustaŭ zavioŭ parodzistych koniej, jakija brali pryzy na skačkach i ahladach. Časta ŭ jakaści najeźnika vystupaŭ jon sam.
Inšaje zachapleńnie ŭ Hustava było takoje ž, jak u jaho baćki — karty.
A treciaje — žančyny, jakija ŭ vyniku razburyli jaho šlub.
Karł Hustaŭ ažaniŭsia ŭ 1892 hodzie z Anastasijaj Arapavaj. Pahavorvali, što heta byŭ šlub pa raźliku. U 1893 hodzie ŭ ich naradziłasia dačka Anastasija. A ŭ lipieni 1894 hoda padčas rodaŭ pamior novanarodžany syn. U adnosinach muža i žonki pačynajecca razład.
U sakaviku 1895 hoda Manierhiejm znajomicca z 40‑hadovaj hrafiniaj Lizavietaj Šuvałavaj, ź jakoj budzie doŭha padtrymlivać ramantyčnuju suviaź.
U lipieni 1895 hoda ŭ siamji naradžajecca druhaja dačka Sofja. A ŭ 1901 hodzie Anastasija zapisałasia na kursy miedycynskich siaścior i ŭ pačatku vieraśnia ŭ składzie sanitarnaha ciahnika źjechała na Daloki Uschod. U lutym 1902 hoda jana viarnułasia ŭ Pieciarburh i niekatory čas Manierhiejm byŭ «idealnym mužam». Ale ŭžo ŭ 1903 hodzie Anastasija, zabraŭšy dačok, vyjechała ŭ Francyju, nie paviedaŭšy pra heta mužu. Šlub aficyjna byŭ skasavany tolki ŭ 1919 hodzie. A sustrenucca jany tolki adnojčy — u 1936 hodzie u Paryžy.
Manierhiejm zastaŭsia adzin z aficerskim zarobkam i vielmi vialikaj kolkaściu daŭhoŭ (u tym liku kartačnych). Hrafinia Šuvałava, muž jakoj da hetaha času raptoŭna pamior, nastojvała na «hramadzianskim šlubie» z baronam. Niekatoryja historyki adznačajuć, što mienavita z-za bojazi nastupstvaŭ takoha kroku Manierhiejm adpraviŭsia na rasijska-japonskuju vajnu.
Akramia hrafini Šuvałavaj, kachankami Manierhiejma ličylisia prasłaŭlenyja baleryny Kaciaryna Hielcer i Tamara Karsavina. Jaho paźniejšaja pasija, polskaja arystakratka kniahinia Lubamirskaja, uspaminała pra zachapleńni fieldmaršała tak:
«Hustaŭ byŭ čałaviek, jaki lohka zachaplajecca, nikoli i ničym nie ŭmieje daražyć».
Ale fakt zastajecca faktam, što z usimi siabroŭkami jon zachoŭvaŭ paśla razryvu dobryja adnosiny.
Raźviedčyk i dypłamat
Paśla vajny ź Japonijaj Manierhiejm atrymaŭ viadomaść i jak raźviedčyk. U 1906 hodzie jon staŭ udzielnikam ekśpiedycyi ŭ Kitaj, jaki ŭ toj čas refarmavaŭ armiju.
Za dva z pałovaj hady Manierhiejm prajechaŭ 14 000 kiłamietraŭ konna, nanios na kartu rajony, dzie raniej nie byvaŭ nivodzin jeŭrapiejec, sabraŭ vialikuju kalekcyju staražytnaściaŭ. Uletku 1908 hoda jon prybyŭ u Piekin i, naviedaŭšy pa darozie Japoniju, viarnuŭsia pa čyhuncy ŭ Pieciarburh.
Vynikam ekśpiedycyi stała składańnie padrabiaznaj karty Kitaja, apisańnie dvaccaci kitajskich harnizonnych haradoŭ, a taksama płan zachopu dźviuch paŭnočnych kitajskich pravincyj u vypadku vajny.
Akramia raźviedvalnaj infarmacyi, Manierhiejm pryvioz i šmat navukovaha materyjału. Naprykład, jon pieršym znajšoŭ uzory manholskaha kvadratnaha piśma, uviedzienaha kaliści chanam Chubiłajem, jaki kiravaŭ u XIII stahodździ manholskaj dziaržavaj Juań, u skład jakoj uvachodziŭ Kitaj.
Z 1909 hoda jon kamandavaŭ 13‑m ułanskim Uładzimirskim Jaho Impieratarskaj Vysokaści Vialikaha kniazia Michaiła Mikałajeviča pałkom, jaki stajaŭ u ciapierašnim Minsku-Mazavieckim za 40 kiłamietraŭ ad Varšavy.
U 1911 hodzie Manierhiejma pryznačyli kamandziram lejb-hvardyi ŭłanskaha Jaho Vialikaści pałka, jaki raźmiaščaŭsia ŭ Varšavie, z prysvajeńniem zvańnia hienierał-majora Impieratarskaj śvity.
«Asabistych kantaktaŭ pamiž ruskimi i palakami było vielmi mała, i padčas maich znosin z palakami na mianie hladzieli niedavierliva», — uspaminaŭ Manierhiejm u svaich miemuarach.
Ale jon kruta źmianiŭ stan rečaŭ, uziaŭšy za asnovu konny sport. Manierhiejm staŭ členam Varšaŭskaha skakavoha tavarystva, ustupiŭ u elitny palaŭničy kłub. Hienierał-majora prymali ŭ svaich damach Radziviły, Zamojskija, Patockija. A najlepšymi siabrami stali kniaź Ździsłaŭ Lubamirski i jaho žonka Maryja Lubamirskaja.
Žyćcio ŭ śvieckaj Varšavie patrabavała vialikich hrošaj, i Manierhiejm pieryjadyčna naviedvaŭ ipadrom, dzie inkohnita vystaŭlaŭ svaich skakunoŭ na spabornictvy, bo staršym aficeram hvardyi heta rabić było zabaroniena.
Šlach da niezaležnaści Finlandyi
1 žniŭnia 1914 hoda Hiermanija abviaściła vajnu Rasii. 2 žniŭnia Asobnaja hvardziejskaja kavaleryjskaja bryhada sabrałasia pad Lublinam, adkul lejb-hvardyi Ułanski połk konnym paradkam prajšoŭ u horad Kraśnik. 17 žniŭnia Manierhiejm atrymaŭ zahad utrymać hety horad. Za vykanańnie zahadu jon byŭ uznaharodžany załatoj Hieorhijeŭskaj zbrojaj.
U 1916 hodzie Karł Hustaŭ jak kamandzir 12‑j kavaleryjskaj dyvizii ŭdzielničaŭ u Brusiłaŭskim praryvie. Ale ŭ pačatku 1917‑ha hoda jon apynuŭsia ŭ Pietrahradzie, u samym centry revalucyi, jakaja pačałasia. Jon vymušany byŭ vyjechać z tyłu, što raskładaŭsia, u Maskvu, adkul iznoŭ adpraviŭsia na front, jaki taksama imkliva raspadaŭsia.
Tam jon sprabavaŭ padniać vojenačalnikaŭ na rašučyja dziejańni, ale ŭsie jany jak adzin bajalisia hramadzianskaj vajny i spadziavalisia, što Časovy ŭrad sam naviadzie paradak.
Ź Finlandyi dachodzili tyja samyja viestki: smuta, hoład, razvał. Manierhiejm zrazumieŭ, što vyratavać Impieryju, jakoj jon prysiahaŭ, užo niemahčyma, i vyrašyŭ pasprabavać vyratavać svaju małuju radzimu, dzie ŭsio hučniej i hučniej razdavalisia hałasy ŭ padtrymku niezaležnaści ad Rasii.
Pierad samym Kastryčnickim pieravarotam 1917 hoda Manierhiejm čarhovy raz złamaŭ nahu, pad hetaj nahodaj zvolniŭsia z Rasijskaj armii i 18 śniežnia 1917 hoda viarnuŭsia ŭ Finlandyju, jakaja niezadoŭha da hetaha, 6 śniežnia, abviaściła niezaležnaść.
Saviet narodnych kamisaraŭ Rasii, kiravany Leninym, pryznaŭ niezaležnaść Finlandyi 31 śniežnia 1917 hoda, paśla čaho z takoj ža zajavaj vystupili ŭrady cełaha šerahu jeŭrapiejskich krain. Adnak u krainie pačałasia hramadzianskaja vajna. Sienatu, jaki abapiralisia na šuckorny («achoŭnyja atrady») supraćstajaŭ Saviet narodnych upaŭnavažanych, jaki sfarmiravaŭ Čyrvonuju hvardyju.
16 studzienia 1918 hoda staršynia Sienata Pier Śvinchuvud pryznačyŭ Manierhiejma kamandavać jašče nie stvoranaj armijaj. U byłoha rasijskaha aficera-manarchista źjaviłasia vydatnaja mahčymaść raspravicca z čyrvonymi chacia b na svajoj radzimie.
U jaho było tolki 24 000 niadaŭna pryzvanych, pieravažna niepadrychtavanych ludziej. Finskaja Čyrvonaja hvardyja, jakuju ŭznačalvaŭ Kulerva Manier i jakaja mieła padtrymku Savieckaj Rasii, naličvała 30 000 čałaviek. Taksama ŭ Finlandyi znachodziłasia 70 000 čyrvonaarmiejcaŭ.
Armija Manierhiejma finansavałasia za košt kredytnaj linii na piatnaccać miljonaŭ marak, adkrytaj bankirami.
Nieabstralanyja rekruty mieli mała zbroi. Tym nie mienš, Manierhiejm pavioŭ ich na Vaasu, dzie raźmiaščaŭsia harnizon z 42 500 čyrvonaarmiejcaŭ. Jon atačyŭ rasijski harnizon. Abaroncy nie mahli bačyć, što tolki pieršy šerah byŭ uzbrojeny, tamu jany zdalisia, pieradaŭšy finam tak vostra nieabchodnuju zbroju. Dadatkovuju zbroju pastaviła Hiermanija. U sakaviku na dapamohu «biełafinam» pryjšli niamieckija vojski.
U krasaviku 1918 hoda zdaŭsia apošni apłot čyrvonych — Vybarh, adkul uciok revalucyjny ŭrad, jaki raniej evakujavaŭsia z Hielsinhforsa (ciapierašnija Chielsinki). 15 maja 1918 hoda žorstkaja hramadzianskaja vajna, padčas jakoj abodva baki vykarystoŭvali biaźlitasnuju taktyku teroru, skončyłasia i Manierhiejm pakinuŭ post hałoŭnakamandujučaha.
U červieni 1918 hoda jon pakinuŭ Finlandyju, kab naviedać svajakoŭ u Šviecyi. U Stakholmie Manierhiejm vioŭ pieramovy z dypłamatami krain Antanty, padkreślivajučy svaju niazhodu z palitykaj finskaha ŭrada, jaki byŭ upeŭnieny ŭ pieramozie niemcaŭ u vajnie i tamu abraŭ švahra kajziera Vilhielma II Frydrycha Karła Hiesenskaha karalom Finlandyi. Da taho času, jak adbydziecca karanacyja, Śvinchuvud byŭ vyznačany pieršym rehientam.
U kastryčniku 1918 hoda finski ŭrad adpraviŭ Manierhiejma ŭ Vialikabrytaniju i Francyju, kab jon pasprabavaŭ dabicca pryznańnia niezaležnaści Finlandyi z boku Vialikabrytanii i Złučanych Štataŭ. U śniežni jaho adklikali nazad u Finlandyju. Frydrych Karł adroksia ad trona, a Śvinchvud padaŭ u adstaŭku. Zamiest jaho rehientam byŭ abrany Manierhiejm.
Na hetaj pasadzie Manierhiejm damohsia pryznańnia niezaležnaści Finlandyi z boku Vialikabrytanii i Złučanych Štataŭ. U lipieni 1919 hoda, paśla taho jak była pryniata novaja kanstytucyja, jakaja abviaściła Finlandyju respublikaj, Manierhiejm bałatavaŭsia ŭ jakaści kandydata na pieršych prezidenckich vybarach, adnak prajhraŭ.
Paśla hetaha Manierhiejm pajšoŭ u adstaŭku, padarožničaŭ pa Jeŭropie, adkryŭ kaviarniu u samym paŭdniovym finskim horadzie Chanka, jakaja chutka stała papularnaj i pryciahvała znakamitych haściej — siarod ich byli navat pradstaŭniki karaleŭskaj siamji Niderłandaŭ.
«Linija Manierhiejma»
Karł Hustaŭ fon Manierhiejm viarnuŭsia ŭ palityku tolki ŭ 1931 hodzie, staŭšy kiraŭnikom Rady abarony Finlandyi i kamandziram usich dobraachvotnickich šuckoraŭskich atradaŭ, jakija pa kolkaści ŭtraja pieraŭzychodzili rehularnuju armiju. Praz 2 hady Manierhiejm atrymaŭ čyn fieldmaršała.
Da 1930‑ch hadoŭ finskija palityki ličyli, što novaja vajna ŭ Jeŭropie niemahčymaja, i nie chacieli pavialičvać vajskovyja vydatki. Manierhiejm dumaŭ inakš. Jon bačyŭ i ŭzmacnieńnie fašyzmu ŭ Hiermanii, i imknieńnie SSSR savietyzavać susiednija krainy. Jon byŭ ćviorda pierakanany ŭ tym, što pakul va ŭładzie ŭ SSSR znachodzicca ŭrad balšavikoŭ, situacyja ŭ im ciahnie za saboj samyja surjoznyja nastupstvy dla ŭsiaho śvietu, u pieršuju čarhu dla Finlandyi.
Dakazvajučy, uhavorvajučy, navat pahražajučy, Manierhiejm letam 1939 hoda damohsia rašeńnia ŭładaŭ ab vydzialeńni srodkaŭ dla madernizacyi sistemy ŭmacavańniaŭ, pabudavanaj u 1920‑ch hadach («linii Enhiela») na Karelskim pierašyjku.
Adnačasova letam taho ž hoda ŭ krainie zaradziŭsia narodny ruch pa budaŭnictvie na dobraachvotnych asnovach abarončych zbudavańniaŭ. Na praciahu čatyroch letnich miesiacaŭ za košt adpačynkaŭ finy na najbolš uraźlivych u vypadku ahresii ŭčastkach pabudavali, hałoŭnym čynam, supraćtankavyja pieraškody. Udałosia taksama stvaryć i kala dvuch dziasiatkaŭ doŭhačasovych kulamiotnych hniozdaŭ, što ŭsio razam paźniej atrymała nieaficyjnuju nazvu «Linija Manierhiejma».
Savieckaja prapahanda ŭ svaich metach pačała trubić, što finy budujuć abstalavanuju pa apošnim słovie techniki abarončuju liniju niebyvałaj tryvałaści.
Ź viasny 1938 hoda pa vosień 1939 hoda pamiž SSSR i Finlandyjaj išli pieramovy ab delimitacyi miažy šlacham abmienu terytoryjami. Saviecki Sajuz chacieŭ zaścierahčy Leninhrad, adsunuŭšy dalej miažu, jakaja prachodziła ŭsiaho za 20 km ad horada, i prapanoŭvaŭ u abmien utraja bolšyja terytoryi ŭ Karelii.
Ale finy ličyli nieparušnaść miežaŭ fundamientalnym pryncypam, bo kali pajści na taki kampramis raz, nieviadoma, što Maskva zapatrabuje dalej.
Pieramovy zajšli ŭ tupik, a 26 listapada 1939 hoda zdaryŭsia Majnilski incydent, jaki pasłužyŭ padstavaj dla pačatku vajny, jaka ŭvajšła ŭ historyju jak «zimovaja».
29 listapada ź Finlandyi adklikali savieckich dypłamataŭ. Dypłamatyčnyja adnosiny byli faktyčna razarvanyja. 30 listapada vojski Leninhradskaj vajskovaj akruhi pierajšli saviecka-finskuju miažu. U toj ža dzień Manierhiejm byŭ pryznačany viarchoŭnym hałoŭnakamandujučym armii Finlandyi.
Canoj vialikich achviar savieckija vojski zachapili Karelski pierašyjek i adsunuli miažu na poŭnač. Mirnaje pahadnieńnie było padpisanaje 13 sakavika 1940 hoda ŭ Maskvie. Finlandyja straciła 12% svajoj terytoryi — pryčym samaj raźvitaj. Vajennaje stanovišča ŭ krainie nie było admienienaje.
Manierhiejm u hety pieryjad praciahvaŭ zajmacca madernizacyjaj armii; było pačata budaŭnictva novaj linii ŭmacavańniaŭ, ciapier na novaj miažy. Hitler źviarnuŭsia da Manierhiejma jak da sajuźnika z prośbaj dazvolić niamieckim vojskam raźmiaścicca na finskaj terytoryi. Taki dazvoł byŭ dadzieny, ale pry hetym Manierhiejm vystupiŭ suprać stvareńnia abjadnanaha finska-niamieckaha kamandavańnia.
Paśla masavaha avijanalotu savieckich samalotaŭ na finskija harady 25 červienia 1941 hoda Finlandyja ŭstupiła ŭ vajnu. U svaim zahadzie ab nastupleńni Manierhiejm paznačyŭ metu — nie tolki viarnuć sabie ŭsie terytoryi, zachoplenyja SSSR u chodzie saviecka-finskaj vajny 1939—1940 hadoŭ, ale i pašyryć miežy Finlandyi da Biełaha mora i da rek Niava i Śvir, dałučyć Kolski paŭvostraŭ, zaniać terytoryi, jakija daŭniej zasialali fina-vuhorskija narody.
1 kastryčnika savieckija častki pakinuli Pietrazavodsk. U pačatku śniežnia finy pierarezali Biełamorska-Bałtyjski kanał. Dalej, paśla biezvynikovych sprob prabicca praz Karelski ŭmacavany rajon, Manierhiejm zahadvaje spynić nastupleńnie, front nadoŭha stabilizujecca. Finskija vojski zabiaśpiečvali błakadu Leninhrada z poŭnačy.
Uletku 44‑ha hoda ŭžo Čyrvonaja Armija pierajšła ŭ nastupleńnie, adciskajučy finaŭ i niemcaŭ.
4 žniŭnia Manierhiejma na pasiadžeńni parłamienta abrali prezidentam krainy, a ŭžo ŭ vieraśni jon zaklučyŭ z SSSR mirnaje pahadnieńnie.
Siarod inšaha, jano praduhledžvała, što Finlandyja budzie damahacca vyvadu sa svajoj terytoryi hiermanskich vojskaŭ. Niemcy akazali aktyŭny supraciŭ i pasprabavali navat zachapić adzin ź finskich astravoŭ.
1 kastryčnika 1944 hoda finskija vojski vysadzili desant na zaniataj niemcami terytoryi — pačałasia vajna suprać Hiermanii.
Apošnija hady maršała Manierhiejma
Paśla vajny maršał i prezident Manierhiejm vielmi bajaŭsia trapić u lik abvinavačanych vajennych złačyncaŭ. Adnak z savieckaha pasolstva jamu pieradali, što patrabavać jaho abvinavačvańnia ŭ ich płany nie ŭvachodzić. Bolš za toje, adnojčy Stalin naŭprost skazaŭ finskim dypłamatam, što ich kraina isnuje tolki dziakujučy jaje staromu maršału, i im varta być jamu ŭdziačnymi.
Ale 4 sakavika 1946 hoda Karł Hustaŭ Manierhiejm pajšoŭ u adstaŭku z pasady prezidenta, spasłaŭšysia na chvarobu.
Kirujučysia paradami daktaroŭ, Manierhiejm padarožničaŭ pa Paŭdniovaj Jeŭropie, padoŭhu žyŭ u Šviejcaryi, Italii, Francyi. Znachodziačysia ŭ Finlandyi, jon žyŭ u sielskaj miascovaści, z 1948 hoda pačaŭ pracavać nad miemuarami. U pačatku 1951 hoda dvuchtomnik uspaminaŭ byŭ całkam skončany.
19 studzienia 1951 hoda ŭ suviazi ź jazvaj straŭnika maršału zrabili apieracyju. Praź niekalki dzion jaho stan pačaŭ imkliva horšać. U razmovie z doktaram Manierhiejm skazaŭ: «Ja vyjhraŭ mnostva bitvaŭ, ale hetaj mnie ŭžo nie vyjhrać». Jon pamior uviečary 27 studzienia 1951 hoda.
Zimovaja vajna: u 1939‑m finy byli ŭ situacyi, u jakoj ciapier Ukraina. Jak finy adstajali svaju niezaležnaść
«U turmie ja lubiŭ vynosić śmiećcie». Historyja Mandeły, jaki razumieŭ, što niemahčyma zamanić voraha ŭ zasadu, kali nie viedaješ, jak myślać jaho hienierały
Li Kuan Ju: jak za adno pakaleńnie ćviordaj rukoj vyvieści maładuju krainu ŭ suśvietnyja lidary
Ciapier čytajuć
Kamanda maleńkaha karybskaha vostrava Kiurasaa ŭpieršyniu ŭ historyi zhulaje na čempijanacie śvietu pa futbole. Što za vostraŭ i jak takoje atrymałasia?33
Kamientary