Jak Kitaj zrabiŭ ryvok u zialonaj ekanomicy, pakinuŭšy Jeŭropu daloka zzadu
Za 15 hadoŭ Kitaj staŭ viadučaj suśvietnaj dziaržavaj u halinie zialonaj enierhietyki, značna pierahnaŭšy jeŭrapiejcaŭ. Siońnia Kitaj kantraluje 80% suśvietnaj vytvorčaści soniečnych panelaŭ, 60% — vietravych ustanovak, buduje pałovu ŭsich dziejučych u śviecie atamnych reaktaraŭ i zajmaje kala 70% rynku batarej dla elektratranspartu, piša Le Monde. Jak heta atrymałasia i ci ŭ stanie jaho dahnać Jeŭropa?
Chacia Kitaj pa-raniejšamu zastajecca hałoŭnaj u śviecie krynicaj vykidaŭ parnikovych hazaŭ, jon vybudoŭvaje samuju vialikuju i kompleksnuju sistemu adnaŭlalnaj enierhietyki. Soniečnyja paneli i vietravyja ŭstanoŭki siońnia źjaŭlajucca častkaj łandšaftu krainy.
Tolki sa studzienia pa maj 2024 hoda ŭ Kitai ŭviali ŭ ekspłuatacyju 198 HVt novych mahutnaściej soniečnych panelaŭ — amal stolki, kolki składaje sukupnaja mahutnaść hetaj krynicy enierhii ŭ ZŠA (239 HVt). Takim čynam Kitaj užo pieraadoleŭ płanku ŭ 1 000 HVt, u toj čas jak uvieś Jeŭrapiejski Sajuz na kaniec minułaha hoda mieŭ 338 HVt.
Pieramieny praz ekałahičny kryzis
Jašče ŭ pačatku 2010-ch vuhal daminavaŭ u enierhietycy Kitaja, kolkaść aŭtamabilaŭ ź bienzinavymi ruchavikami imkliva rasła, a pavietra ŭ Piekinie było nastolki zabrudžanym, što ŭłady aceńvali štohadovuju śmiarotnaść ad jaho ŭździejańnia ŭ 1,2 miljona čałaviek.
Achova navakolnaha asiarodździa stała adnym z pryjarytetaŭ dziaržaŭnych piacihadovych płanaŭ. U čarhovaj piacihodcy (2011—2015) pačałasia maštabnaja prahrama desulfizacyi dymavych hazaŭ vuhalnych elektrastancyj, jakija ŭ značnaj stupieni adkaznyja za kisłotnych daždžy i drobnyja ćviordyja čaścinki ŭ pavietry.
Paralelna kraina pačała budavać linii elektrapieradačy zvyšvysokaha napružańnia, kab transpartavać zialonuju elektraenierhiju z suchich i soniečnych zachodnich rehijonaŭ u industryjalnyja centry na ŭźbiarežžy.
Piekin zaklikaŭ sielskija pravincyi ŭklučacca ŭ zialony pierachod, i tyja ŭbačyli ŭ hetym šaniec na ekanamičnaje adradžeńnie. Tak, kampanija Sungrow z małaraźvitaj na toj čas pravincyi Ańchoj u 2010-ch stała druhim u śviecie vytvorcam inviertaraŭ (paśla Huawei) — abstalavańnia, nieabchodnaha dla pierapracoŭki elektraenierhii ad soniečnych panelaŭ. Kampanija vyrasła dziakujučy bujnym kantraktam na budaŭnictva soniečnych fierm pa ŭsioj krainie i prahramie elektryfikacyi addalenych viosak.
U 2020 hodzie ŭłady Ańchoja zaprasili ŭ rehijon viadomaha šanchajskaha vytvorcu elektramabilaŭ kampaniju Nio, jakaja ŭ toj čas znachodziłasia na hrani bankructva. Uzamien na inviestycyjnuju dapamohu, što składała 800 miljonaŭ jeŭra, Nio pahadziłasia pabudavać u stalicy pravincyi — horadzie Chefej — aŭtamatyzavany zavod, asnaščany samym sučasnym abstalavańniem, u tym liku robatami niamieckaj vytvorčaści. Choć kampanija ŭsio jašče pracuje sa stratami, jana rehularna atrymlivaje padtrymku ź miascovaha biudžetu.
Žorstkaja kankurencyja jak ruchavik «zialonaha pierachodu»
Pa ŭsioj terytoryi Kitaja dziakujučy aktyŭnaj padtrymcy z boku miascovych uładaŭ uźnikajuć novyja vytvorcy elektramabilaŭ: Li Auto, XPeng, Leapmotor. Adnak nie ŭsie vyžyvajuć — jak, naprykład, Neta z pravincyi Cziansi, jakaja ŭ červieni abviaściła ab bankructvie.
Padobnyja prablemy pieražyvajuć i vytvorcy soniečnych panelaŭ. Najbujniejšyja karparacyi pastajanna źnižajuć ceny, što stvaraje nievynosnyja ŭmovy dla mienšych hulcoŭ na rynku.
Ale kitajskija ŭłady śviadoma iduć na heta, bo ličać, što mienavita vializny abjom vytvorčaści dazvalaje zrabić zialonyja technałohii dastupnymi dla ŭsiaho śvietu. Unutranaja kankurencyja stymuluje intensiŭnyja inavacyi, źnižeńnie sabiekoštu i pavyšeńnie efiektyŭnaści praduktaŭ.
Siońnia Kitaj kantraluje 80% suśvietnaj vytvorčaści soniečnych panelaŭ, 60% — vietravych ustanovak, buduje pałovu ŭsich dziejučych u śviecie atamnych reaktaraŭ i zajmaje kala 70% rynku batarej dla elektratranspartu. Najbujniejšyja hulcy — kampanii CATL i BYD — zmahajucca za stvareńnie batarej, jakija zaradžajucca za 5 chvilin.
Svaju hiehiemoniju ŭ hetaj halinie Kitaj vybudoŭvaje pa ŭsioj vytvorčaj viertykali: ad hłabalnych inviestycyj u zdabyču syraviny da vypusku kančatkovych technałahičnych praduktaŭ. Dziaržava padtrymlivaje sistemu subsidyjami i doŭhaterminovym płanavańniem.
Na fonie zastoju rynku nieruchomaści i słaboj unutranaj spažyvieckaj aktyŭnaści Piekin bačyć u zialonych i ličbavych technałohijach adkaz na kryzis tradycyjnaj madeli rostu. U 2024 hodzie hetyja siektary raśli ŭ try razy chutčej, čym astatniaja ekanomika, i prynieśli Kitaju bolš za 1 600 miljardaŭ jeŭra VUP — što ekvivalentna pamieru ŭsioj ekanomiki Ispanii.
Ci stanie źnižeńnie vykidaŭ realnaściu?
Pavodle prafiesara klimatyčnaj palityki Czian Kežuna z Hankonhskaha ŭniviersiteta navuki i technałohij, ruchavikom zialonaha pierachodu ŭ Kitai ciapier stała nie stolki palityka, kolki rynak. Navat siemji ź nievysokim dachodam mohuć siońnia dazvolić sabie elektramabil, a košt ustanoŭki soniečnych panelaŭ abo vietravych turbin staŭ tańniejšym, čym budaŭnictva novych vuhalnych abo hazavych stancyj.
Adnak, niahledziačy na toje, što Kitaj u apošnija hady pieratvaryŭsia ŭ miehadziaržavu zialonych technałohij, zdolnuju zabiaśpiečvać imi ŭvieś śviet, u 2024 hodzie kraina vykinuła ŭ atmaśfieru 12 miljardaŭ ton CO₂, što składaje 30% hłabalnych vykidaŭ, choć nasielnictva Kitaja składaje 18% płaniety.
Dola vuhalu ŭ enierhaspažyvańni źmienšyłasia z 70% u 2010 da 58% u 2024 hodzie, ale Kitaj usio jašče spalvaje jaho bolš, čym uvieś astatni śviet razam. Ale 80% rostu popytu na elektraenierhiju ŭžo pakryvajecca z «čystych» krynic.
Piekin abiacaje dasiahnuć piku vykidaŭ da 2030 hoda, a vuhlarodnaj niejtralnaści — da 2060-ha. Daśledavańnie, praviedzienaje Chielsinkskim Centram daśledavańniaŭ u halinie enierhii i čystaha pavietra, pakazała, što ŭ sakaviku 2025 hoda vykidy ŭ Kitai ŭpali na 1% za hod.
Jeŭropa hublaje pazicyi
Adnak daminavańnie Kitaja ŭ śfiery zialonaj ekanomiki vostra adčuvajecca na mižnarodnym uzroŭni. Piekin zajaŭlaje, što robić svaju častku pracy, asabliva ŭ tych siektarach, jakija doŭha ihnaravalisia Zachadam — naprykład, u vytvorčaści batarej. U adkaz na krytyku, asabliva z boku Jeŭrapiejskaha sajuza, što kitajskija subsidyi źniščajuć pracoŭnyja miescy ŭ inšych krainach, Kitaj śćviardžaje, što jon robić pierachod mahčymym dla ŭsich.
Tym časam ZŠA zakryvajuć svaje rynki — administracyja Džo Bajdena ŭviała 100% myta na kitajskija elektramabili, a administracyja Donald Trampa razvalvaje klimatyčnuju palityku.
U takich umovach Jeŭropa apynułasia na piarednim rubiažy hłabalnaj kankurencyi z Kitajem i pakul nie ŭśviedamlaje, nakolki ciažka — a moža, i naohuł niemahčyma — budzie pieraadoleć pramysłovaje i technałahičnaje adstavańnie ad Padniabiesnaj, jakaja imkliva ruchajecca napierad.
Jak tłumačyć Czian Kežun, Jeŭropa ciapier apynułasia ŭ takoj samaj situacyi, u jakoj 20-30 hadoŭ tamu byŭ Kitaj, kali sprabavaŭ dahnać Zachad u vytvorčaści aŭtamabilaŭ ź bienzinavymi ruchavikami. Tady Piekin patrabavaŭ ad zamiežnych kampanij stvarać sumiesnyja pradpryjemstvy ź miascovymi vytvorcami, kab atrymać dostup da technałohij i raźvivać ułasnuju industryju.
Siońnia, kaža Czian, Jeŭropie varta dziejničać padobna, kali jana choča abaranić miascovyja rabočyja miescy. Heta moža stać adnym ź niešmatlikich instrumientaŭ, kab strymlivać technałahičnaje adstavańnie.
Kamientary
Jana ž padtrymlivaje teoryi zmovy i zachodnich frykaŭ. Upłyŭ nastolki mocny, što siarod prychilnikaŭ Tramp i jaho kiraŭnictva, blizkija da ich jeŭrapiejskija partyi i "nacyjanalny lidar" Z.P.
Kali buduć paśpiachovymi, asłabiać ZŠA i Jeŭropu na karyść Rasiei ŭ blizkaj pierśpiektyvie, a ŭ dalokaj - usich ich na karyść Kitaja. Dahaniać budzie ciažka, kali zaraz ruchacca ŭ advarotny bok. SSSR užo admaŭlaŭ hienietyku i kibiernietyku.
I heta tolki pra ekanamičnaje i vajskovaje supraćstajańnie, a što budzie z ekałohijaj płaniety...