Šejman u namieśnikach Statkieviča. 26 hadoŭ tamu biełaruskija aficery stvaryli svajo Zhurtavańnie

20 žniŭnia 1991 hoda ŭ Biełarusi było nie tak spakojna, jak sioleta. Pakul u Maskvie hienierały i funkcyjaniery KPSS dzialili ŭładu, u Minsku išli pratesty. Mienavita tady ŭ krainie paŭstała ŭnikalnaja struktura, zasnavalnikaŭ jakoj siońnia ciažka sabie ŭjavić razam: adnyja ŭ hłybokaj emihracyi, inšyja — pry vysokich pasadach, a niekatoryja — dahetul ładziać vuličnyja pratesty. 26 hadoŭ tamu dziasiatki aficeraŭ pad kiraŭnictvam padpałkoŭnika Mikoły Statkieviča abjadnalisia ŭ Zhurtavańnie biełaruskich vajskoŭcaŭ.

Pavialičyć

Naprykancy pierabudovy biełarusy-aficery, jakija, akramia BSSR, słužyli ŭ roznych kancach Sajuza, pačali stvarać svaje nacyjanalnyja supołki. U studzieni 1991 hoda lejtenant Viktar Nahnibieda, jaki słužyŭ u Maskvie, skłaŭ zvarot da biełaruskich vajskoŭcaŭ, jaki nadrukavała hazieta «Svaboda». Da jaho vyjechaŭ padpałkoŭnik Mikoła Statkievič ź Minskaha inžyniernaha vučylišča. Jany pačali ŭstaloŭvać suviazi pamiž raźjadnanymi supołkami budučaj arhanizacyi pa krainie.

Naradžeńnie i ŭźlot Zhurtavańnia

Padčas maskoŭskaha putču HKČP u Minsku 20 žniŭnia adbyvaŭsia mitynh suprać sproby pieravarotu. Tam Statkievič abjaviŭ ab napiaredadni pryniatym rašeńni stvaryć Biełaruskaje zhurtavańnie vajskoŭcaŭ.

Pavialičyć

Mienš čym praz dva miesiacy, 12 kastryčnika, arhanizacyja praviała svoj ustanoŭčy schod, na jaki pryjechali 119 delehataŭ z usioj BSSR. Mikołu Statkieviča abrali staršynioj. Akramia jaho, na ŭstanoŭčym schodzie vystupiŭ lidar BNF Zianon Paźniak, a taksama Viktar Šejman, u budučym — bližejšy paplečnik prezidenta.

— Na hety źjezd zajšoŭ i deputat Viarchoŭnaha savieta Alaksandr Łukašenka, ale nie vystupaŭ, — raspavioŭ Statkievič TUT.BY.

Videa: Belarusian Video Archive 1980's — 2000's

Adrazu paśla paražeńnia HKČP u Maskvie kaściak siabroŭ BZV raspracavaŭ «niešta kštałtu zakonaprajekta ab utvareńni biełaruskaha vojska», kaža Statkievič.

— My chacieli, kab jak maha chutčej biełaruskaja vajennaja akruha była padparadkavana Biełarusi i jaje nie vykarystali ŭ hety pieryjad. My pracavali na praduchileńnie hramadzianskaj vajny.

Vajskoŭcy pieradali raspracoŭki ŭ parłamienckuju frakcyju BNF, kab jany aformili heta ŭ sapraŭdny zakonaprajekt. Tyja, u svaju čarhu, pieradali spravu kamisii Viarchoŭnaha savieta pa abaronie. Jaje ŭznačalvaŭ budučy kiraŭnik parłamienta Miečysłaŭ Hryb, a adnym z deputataŭ byŭ major Viktar Šejman.

— Kamisija stvaryła hrupu pa vajskovaj reformie, kudy ja ŭvajšoŭ, — uzhadvaje Statkievič. — Tam my i paznajomilisia z Šejmanam.

Paśla hetaha jon ustupiŭ u BZV i staŭ adnym z namieśnikaŭ kiraŭnika arhanizacyi, adkaznym za parłamienckuju pracu.

— Vialikaja kolkaść namieśnikaŭ siabie nie apraŭdała, tam było šmat nieraźbiarychi, i potym my ŭžo na nastupnym źjeździe — u 93-m ci 94-m — pamienšyli kolkaść namieśnikaŭ, i Viktar Šejman užo ŭ ich lik nie trapiŭ.

Praz hod isnavańnia BZV praviało adnu z svaich samych zapaminalnych akcyj — prysiahu na viernaść Biełarusi. Akcyju zładzili 8 vieraśnia 1992 hoda — tady ŭ krainie ŭ pieršy raz adznačali Dzień biełaruskaj vajskovaj słavy, hadavinu pieramohi vojska VKŁ nad Maskoŭskim kniastvam pad Oršaj u 1514 hodzie. Prysiahi prajšli ŭ niekalkich haradach i ŭ Minsku.

U stalicy prysiahu pryniali 15 aficeraŭ-aktyvistaŭ BZV. Pa dadzienych 90s.by, 12 ź ich byli zvolnieny z vojska na praciahu hoda: Uładzimir Baradač, Uładzimir Savianok, Michaś Varaniec, Kurban Hieldyjeŭ i h. d.

Pobač z aficerami byli palityki — kiraŭnictva BNF, piśmieńnik Vasil Bykaŭ. Užo ŭ śniežni 1992 hoda ŭłady pryviali da ŭsieahulnaj prysiahi vajskoŭcaŭ, milicyjantaŭ i supracoŭnikaŭ śpiecsłužb pa ŭsioj krainie. Taja prysiaha taksama prajšła pad bieł-čyrvona-biełym ściaham i hierbam «Pahonia».

Represii ŭzmacnilisia paśla nastupnaj dziorzkaj akcyi BZV — Marša svabody u honar 75-j hadaviny BNR u sakaviku 1993 hoda. Bolš za tysiaču mužčyn maršam pad barabanny boj prajšli pa siońniašnim praśpiekcie Niezaležnaści (tady — praśpiekcie Skaryny). Ź imi byli tysiačy prostych hramadzian-udzielnikaŭ šeścia.

— Tady Kiebič źbiraŭsia ŭvodzić adzinuju valutu z Rasijaj. Šeście ich vielmi napałochała, jany admovilisia ad svaich płanaŭ, — kaža Statkievič. — Ale čamuści, jak mnie pieradali inšyja deputaty, hetaje šeście vielmi nie spadabałasia apazicyi BNF. Jany prahałasavali razam z hrupaj Kiebiča za ŭniasieńnie papravak u zakon ab statusie vajennasłužačych.

U novaj redakcyi zakona vajskoŭcam zabaraniałasia zajmacca nie palityčnaj, ale šyrej — hramadska-palityčnaj dziejnaściu.

— Pa sutnaści, usie kadravyja vajskoŭcy, jakija byli ŭ BZV, apynulisia pierad vybaram — albo vojska, albo BZV. My sabralisia i sami pryniali rašeńnie vyvieści ŭsich kadravych vajskoŭcaŭ z BZV. Tady ŭklučyŭsia ličylnik i na majo zvalnieńnie z Vajennaj akademii, dzie ja byŭ daktarantam. Ja byŭ zvolnieny za miesiac da abarony dysiertacyi za «dyskredytacyju vysokaha zvańnia aficera», a mienavita za toje, što padpisaŭ zvarot suprać punkta damovy ab ADKB pra adsyłku našych vajskoŭcaŭ za miažu.

Razyšlisia pa palitycy

Palityčnyja šlachi Šejmana i Statkieviča, kaža druhi, pačali razychodzicca paśla vybaraŭ prezidenta 1994 hoda. BZV tady ŭklučyłasia ŭ kampaniju pa nazirańni. Statkievič da peŭnaha momantu padtrymlivaŭ Stanisłava Šuškieviča, Šejman — Alaksandra Łukašenku.

— Pačałasia padrychtoŭka da refierendumu pa movie (ab aficyjnym dvuchmoŭi ŭ 1995 hodzie. — Zaŭv. TUT.BY), ja musiŭ zaniać žorstkuju, krytyčnuju pazicyju ŭ adnosinach da novaha prezidenta i jaho kamandy. Navat kantakty paśla pryznačeńnia hetaha haniebnaha refierenduma zrabilisia niemahčymymi.

Ale Statkievič kaža, što pryblizna z paŭhoda paśla abrańnia Alaksandra Łukašenki asabista kamunikavaŭ s Viktaram Šejmanam.

— Ja spadziavaŭsia, što novy prezident pačnie razbudovu nacyjanalnych siłavych struktur. A ŭ nas tady šmat chto ź siabraŭ BZV znachodziŭsia pad pieraśledam. Pa sutnaści, u stadyi zvalnieńnia. Ja prapanavaŭ jamu [Šejmanu] jak sakrataru Savieta biaśpieki kampramis: kalehi pa BZV nie buduć zajmacca palitykaj, ale treba spynić hetyja pracesy i pakinuć tych, chto choča słužyć, słužyć. My abodva hetyja abiacańni vykanali i ad ludziej adčapilisia. A my pierastali pracavać unutry Uzbrojenych siłaŭ.

Potym u dvuch aficeraŭ była jašče adna sustreča, adrazu paśla pryniaćcia rašeńnia pra refierendum. Mikoła Statkievič zavočna prosić Viktara Šejmana daravać, što raspaviadaje pra pryvatnuju hutarku publična.

— Ale hetyja słovy šmat što tłumačać nie ŭ pavodzinach Šejmana, a ŭ pavodzinach Łukašenki. Jon [Šejman] skazaŭ tak: «Što b my ni rabili tut, u Biełarusi, prychilniki Paźniaka i inšych kandydataŭ, tak zvanyja demakratyčnyja siły, zaŭsiody buduć suprać nas. My hublajem padtrymku taho elektaratu, jaki najpierš za nas hałasavaŭ, ale nie zdabyvajem novy elektarat. Lepiej my ŭžo pojdziem u toj bok, da svajho elektaratu, ale kab mieć padtrymku». Tak jany pa sutnaści i zrabili.

BZV sychodzić u historyju

Paśla taho jak z BZV vyvieli kadravych vajskoŭcaŭ, jano składałasia z aficeraŭ zapasu. Ale arhanizacyja stvaryła moładzievaje kryło — Družyny rehijanalnaj achovy i biaśpieki («Draby»).

— Darečy, padčas prezidenckaj kampanii 1994 hoda my vykarystoŭvali ich dla psichałahičnaha cisku na mahčymych falsifikataraŭ. Chłopcy zrabili niejkija vučeńni, fatazdymki ŭ hazietach, i my nakiroŭvali listy-papiaredžańni ŭ asabliva nienadziejnyja kamisii, — z uśmieškaj u hołasie ŭzhadvaje Statkievič. — Bolš-mienš vybary prajšli biez falsifikacyj.

Jašče adnym dasiahnieńniem BZV palityk ličyć publikacyju ŭ biełaruskich hazietach zborniku tekstaŭ pa biełaruskaj vajskovaj historyi «Zabytaja słava». «Ahulny nakład byŭ pryblizna 1 młn 600 tysiač asobnikaŭ (pa inšych dadzienych — 1,2 młn. — Zaŭv. TUT.BY). Paśla hetaha zabaronienych tem u biełaruskaj historyi nie zastałosia», — kaža Statkievič.

Pavialičyć

— Raptam my sutyknulisia ź dziŭnaj kankurencyjaj. BNF zamiest taho, kab jak palitykaj zajmacca, darujcie, kaŭbasoj, karupcyjaj, zarobkami i pracoŭnymi miescami, palez taksama ŭ hetuju nišu. Hetaja padmiena dziejnaści pryviała da taho, što patryjatyčnaja apazicyja prajhrała ŭsio.

U 1995 hodzie BZV pajšło na vybary ŭ Viarchoŭny Saviet, vyłučyŭšy 25 kandydataŭ. Šaściora vyjšli ŭ druhi tur, ale pa vynikach druhoha nichto nie byŭ abrany.

Potym Statkievič kančatkova syšoŭ u palityku i ŭznačaliŭ Biełaruskuju sacyjał-demakratyčnuju hramadu. Jon kaža, što BZV dasiahnuła svaich metaŭ — niezaležnaści krainy, źjaŭleńnia nacyjanalnaha vojska, papularyzacyi biełaruskaj vajskovaj historyi.

— My nie chacieli pakidać pytańnie na samaciok. Byvaje, novyja ludzi prychodziać, biaruć zasłužany brend i albo ničoha nie robiać, albo robiać absalutna haniebnyja rečy. A ŭ nas była słaŭnaja karotkaja historyja, i my chacieli zachavać jaje niekranutaj. Tamu my abrali staršynioj BZV tak by mović «miestoblustitiela» Alesia Stankieviča, majora zapasa.

Jurydyčna BZV zachoŭvałasia jašče niekatory čas, ale biez aktyŭnaj dziejnaści. Paśla pierarehistracyi hramadskich abjadnańniaŭ u 2000 hodzie BZV było likvidavana.

— U maim hramadskim žyćci heta vielmi śvietły pieryjad, tam nie było maraŭ pra pasady, pra ŭładu. Tam sabralisia ramantyki, idealisty, paśpiachovyja aficery. I my zrabili svaju spravu.

Niejki čas praciahvała dziejničać moładzievaja struktura, jakaja źjaviłasia jak naščadak «Drabaŭ», — «Bieły lehijon». Ale, Statkievič kaža, što jana isnavała asobna ad BZV.

Najbolš nabližanaj da BZV sprobaj niedziaržaŭnaha abjadnańnia vajskoŭcaŭ byŭ «Sajuz aficeraŭ» eks-ministra MUS Juryja Zacharanki ŭ 1999 hodzie. Ale prajekt nie pieražyŭ tajamničaha źniknieńnia (a jak ličyć šmat chto — skradańnia) hienierała ŭ tym ža 1999 hodzie.

Statkievič tłumačyć, što sam bolš nie sprabavaŭ zajmacca abjadnańniem vajskoŭcaŭ zapasu, tamu što hetyja ludzi zvyčajna emacyjna vyharajuć paśla słužby i nie majuć asablivaha ŭpłyvu na byłych sasłužyŭcaŭ.

— Akramia taho, kali pierachodzić da niejkich siłavych varyjantaŭ užo ŭ tatalna kantralujemaj dziaržavie — heta prosta daść nahodu, zakonnaje abhruntavańnie da represij. Prajhraje ŭ našaj unutranaj situacyi toj, chto pieršym prybiehnie da brutalnaj siły. Tym bolš, što byŭ vielmi doŭhi pieryjad, kali zakonna abrany tady prezident byŭ sapraŭdy nieparaŭnalna samym papularnym palitykam. I papravić heta niejkimi siłavymi mietadami — heta spadziavańni słabych ludziej. «My tut usio prafukali, a vy davajcie biaryciesia i zahanicie hety durny narod kudy nam treba siłaj» — tak nie atrymajecca. Hramadstva pavinna samo zrabić hetuju ŭnutranuju pracu. Pasprabavaŭ niešta zrabić Zacharanka, ale jamu heta vielmi doraha abyšłosia.

Eks-ministr abarony: BZV išło suprać intaresaŭ dziaržavy

Kab pačuć alternatyŭnuju paziciju ŭ dačynieńni dziejnaści BZV, TUT.BY pasprabavaŭ źviazacca ź Viktaram Šejmanam, jaki zaraz słužyć kiraŭnikom Upraŭleńnia spravami prezidenta. Ale jahony namieśnik Andrej Chudyk adkazaŭ, što Viktar Uładzimiravič maje «napružany hrafik pracy» i tamu nie moža dać intervju.

Tady my patelefanavali Paŭłu Kazłoŭskamu, ministru abarony (1992-1994) va ŭradzie Viačasłava Kiebiča. Pavieł Paŭłavič kaža, što całkam spakojna staviŭsia da BZV.

— Tam sostojało vsieho nieskolko čiełoviek, oni nie priedstavlali intieriesy massy vojennosłužaŝich, kotoryje byli v to vriemia. A potom był priniat zakon, čtoby v armii nie było nikakich političieskich orhanizacij, ni komsomoła, ni partij. Po etomu zakonu ja po odnomu prihłasił vsiech, kto był v «Biełaruskim zhurtavańni vajskoŭcaŭ».

Kazłoŭski kaža, što daŭ čalcam BZV prosty vybar: zvalniacca sa słužby ci publična zajaŭlać pra vychad ź ich abjadnańnia. Tych, chto admoviŭsia zrabić apošniaje, zvolnili.

— Statkievič tožie otkazałsia. Ja hovoriu: tohda my tiebia prosto uvolim. Jeho uvolili iz armii. On podavał v sud, sud tožie priznał, čto ministierstvo oborony postupiło pravilno.

Na pytańnie, čamu dziejnaść BZV u ministerstvie paličyli palityčnaj, Pavieł Kazłoŭski adkazvaje:

— Oni na eto prietiendovali, po krajniej mierie. Prietiendovali na političieskuju siłu, čto podnimut za soboj ludiej, poviedut kakuju-to svoju politiku. Oni v osnovnom ihrali pod Poźniaka, pod BNF. Kryłom oni byli, nie kryłom — ja užie tam nie znaju tonkostiej ich otnošienij. I kohda Poźniak zajavlał, čto postroit žielezobietonnuju stienu mieždu Rośsijej i Biełaruśju, ja objaśniał im, čto eto hłuposť. I Poźniak, i Statkievič zajavlali, čto tolko biełorusy dołžny komandovať, vydvihaťsia na dołžnosti očieriednyje. Ja im zajavił: v biełorusskoj armii budut słužiť profieśsionały, no nie tie, kto russkij, tatarin ili biełorus, — profieśsionały.

Pavialičyć

Pry hetym Kazłoŭski adznačaje, što ź ciaham času pracent biełarusaŭ u armii staŭ našmat bolšym, čym kolkaść ludziej inšaha pachodžańnia.

— No etot prociess šieł evolucionno, nie rievolucionno, na čiem stojali Poźniak i Statkievič so svojej niebolšoj hruppoj. Ja sčitaju, čto my sdiełali vsie pravilno. Vsie było riešieno diemokratično.

Pa mierkavańni byłoha ministra, ułady nie dazvolili raspalić mižnacyjanalnuju varožaść u armii, a BZV išło suprać intaresaŭ biełaruskaj dziaržavy.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0