Гісторыя88

Як беларусы чыталі і вымаўлялі царкоўнаславянскія словы ў XVIII стагоддзі? Ёсць магчымасць гэта высветліць

Ці можна даведацца, як чыталі і вымаўлялі царкоўнаславянскія тэксты ў сярэдзіне XVIII стагоддзя, напрыклад, дзе-небудзь пад Мінскам? Гэта прыблізна можна ўявіць, калі святар для зручнасці вырашаў занатаваць для сябе царкоўнаславянскі тэкст больш звыклай для яго ў XVIII стагоддзі лацінскай графікай, піша ў фэйсбуку гісторык Дзяніс Лісейчыкаў.

Фота: facebook.com/dzianis.liseichykau

Бачым, што «г» заўсёды фрыкатыўны (Hospodi, twoieho, błaho), «р», «ч» і «т» заўсёды цвёрдыя (Caru, Woskresenie, żywotworaszczy, czudo, tyran, uczytel, otec, tebe). «ѣ» вымаўлялася як «і», а не як «е» (Diwy Maryi, Pobidonosca, czełowik, nini y prysno i wo wiki wikom).

У выпадку з некаторымі словамі, як з Błahosti, бачым, што «т» тут як быццам мяккае. Але далей святар пры напісанні просталюдзінскіх імёнаў сваіх парафіян, дзе ён не быў абмежаваны царкоўнаславяншчынай, паказвае, як ён у такіх выпадках вымаўляе гэтае «sti» — як у імені Nieścier, то-бок тут мяккае «сьць».

Натаванне ж імёнаў увогуле падарунак для таго, хто хацеў бы пачуць асаблівасці маўлення таго часу.

У сярэдзіне XVIII стагоддзя як на падбор і аканне з яканнем, і дзеканне з цеканнем, а «w» у імёнах Awłas i Pawluk, можна не сумнявацца, вымаўлялася як «ў»:

Achrem, Ahapon, Ahiey, Alisiey, Anań, Aniśka, Apanas, Astap, Awłas, Chalimon, Chama, Chwiedar, Cimoch, Cit, Daniła, Harasim, Hryszka, Illa, Jarmak, Jaśka, Jawchim, Jawsiey, Kaciaryna, Kastuś, Konan, Maćwiey, Maysiey, Mikita, Naściucha, Pawluk, Piatrok, Pilip, Prachor, Raman, Sawaściey, Siamion, Supron, Tacjana, Wasil.

Прыблізна гэтак жа чыталі і вымаўлялі словы з рускамоўных дакументаў XVI-XVII стагоддзяў, копіі якіх (фундушы, падараванні, судовыя працэсы) знаходзіліся ў архіве бадай кожнай царквы.

Каментары8

  • Ліцвін
    16.07.2025
    А нам якая справа да гэтай муці? Чужая мова, чужая рэлігія, чужыя імёны, а мы нашчадкі старажытнай балцкай Літвы.
  • Лінгвій
    16.07.2025
    Тут важна падкрэсліць:
    1. Гэта вымаўленне ў ваколіцах Менска, у іншых рэгіёнах было б інакш.
    2. Словы "otec, tebe" гэта наўрацці "отэц, тэбе" хутчэй за ўсе проста "отец, тебе". Бо фанетычны пераход "дь/ть" у звышмяккую форму "дзь, ць" не заўседы заўважны, беларусы самі не заўважаюць што дзекаюць і цекаюць. + ёсць дыялекты дзе гэтая з’ява амаль не выражана
    3. Дыфтонг "ѣ" можа і спросціўся да "і" менавіта ў дыялекце гэтага аўтара, але ж ён вымаўляецца па старажытнаму як "іе" і да сіх пор у паўдневых дыялектах. Або альтэрнатыўна як "еі", "ей". Беларуская мова відаць адзіная якая яго захавала.
    4. Заўважце адсутнасць такога паўсямеснага акання як у сучаснай норме: Hospodi, twoieho, błaho (не госпАді, твАего, благА). (Што лагічна для паўдневаменскай дыялектыкі)
    5. "што «г» заўсёды фрыкатыўны". Фрыкатывізацыя гэтага гука сапраўды вельмі старажытная з’ява (прычым агульналінгвістычная а не толькі славянская), яшчэ Карскі пра тое пісаў. Але ёсць звесткі пра выкарыстанне рэліктавага вострага G ці то папераменна G/H ва ўсходніх крывічаў у 19-20 ст. То бо чаргаванне G/H з паступовым змяшчэннем у польш "папулярны ў тыя часы" фрыкатыўны H адбывалася цягам тысячагоддзя ці не больш.
  • Лінгвій
    16.07.2025
    Ну-ну , "Бо яна мёртвая і актуальнай вымовы ня мае. Адкрывальнік. Ганьба."

    Не згодзен. Беларуская мова захоўвае амаль што ўсе характэрысткі стараславянскай фанетыкі. Проста глядзець трэба на меньшыя старэйшыя (нават хоць і рэліктавыя) дыялекты, а не на большасць.

    А вось адмаўляць беларускай мове ў сувязі са старажытнасцю - вось дзе ганьба! Усю стараславянскасць маскалю аддалі.

Цяпер чытаюць

Крутога айцішніка, які вярнуўся з Грузіі, асудзілі па чатырох палітычных артыкулах2

Крутога айцішніка, які вярнуўся з Грузіі, асудзілі па чатырох палітычных артыкулах

Усе навіны →
Усе навіны

Гэтай мінчанцы 17 гадоў, а яна ўваходзіць у топ-10 найлепшых хэндлераў Еўропы3

Кожныя два метры — пераход. Сюрпрыз для веласіпедыстаў у Мінску1

Сырскі папрасіў Трампа дапамагчы Украіне перанесці вайну на тэрыторыю Расіі7

Ва ўкраінскі палон трапіў 58-гадовы беларус, што ваяваў на баку Расіі8

А цяпер так можна? Як гісторык трапіў у Wargaming, замацаваўся ў ІТ і ўжо не баіцца ні крызісаў, ні ШІ2

«Як дабівацца праўды?» Пасля смерці школьніцы ў бальніцы Ельска бацькам не даюць ніякай інфармацыі пра расследаванне11

Кляшчы пакусалі 2000 беларусаў у адной толькі вобласці5

Беларус збірае мільёны праглядаў, паказваючы, як навучае пенсіянераў карыстацца смартфонамі3

Зяленскі падпарадкаваў антыкарупцыйныя ведамствы пракуратуры — людзі выйшлі на пратэсты13

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Крутога айцішніка, які вярнуўся з Грузіі, асудзілі па чатырох палітычных артыкулах2

Крутога айцішніка, які вярнуўся з Грузіі, асудзілі па чатырох палітычных артыкулах

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць