Гісторыя88

Як беларусы чыталі і вымаўлялі царкоўнаславянскія словы ў XVIII стагоддзі? Ёсць магчымасць гэта высветліць

Ці можна даведацца, як чыталі і вымаўлялі царкоўнаславянскія тэксты ў сярэдзіне XVIII стагоддзя, напрыклад, дзе-небудзь пад Мінскам? Гэта прыблізна можна ўявіць, калі святар для зручнасці вырашаў занатаваць для сябе царкоўнаславянскі тэкст больш звыклай для яго ў XVIII стагоддзі лацінскай графікай, піша ў фэйсбуку гісторык Дзяніс Лісейчыкаў.

Фота: facebook.com/dzianis.liseichykau

Бачым, што «г» заўсёды фрыкатыўны (Hospodi, twoieho, błaho), «р», «ч» і «т» заўсёды цвёрдыя (Caru, Woskresenie, żywotworaszczy, czudo, tyran, uczytel, otec, tebe). «ѣ» вымаўлялася як «і», а не як «е» (Diwy Maryi, Pobidonosca, czełowik, nini y prysno i wo wiki wikom).

У выпадку з некаторымі словамі, як з Błahosti, бачым, што «т» тут як быццам мяккае. Але далей святар пры напісанні просталюдзінскіх імёнаў сваіх парафіян, дзе ён не быў абмежаваны царкоўнаславяншчынай, паказвае, як ён у такіх выпадках вымаўляе гэтае «sti» — як у імені Nieścier, то-бок тут мяккае «сьць».

Натаванне ж імёнаў увогуле падарунак для таго, хто хацеў бы пачуць асаблівасці маўлення таго часу.

У сярэдзіне XVIII стагоддзя як на падбор і аканне з яканнем, і дзеканне з цеканнем, а «w» у імёнах Awłas i Pawluk, можна не сумнявацца, вымаўлялася як «ў»:

Achrem, Ahapon, Ahiey, Alisiey, Anań, Aniśka, Apanas, Astap, Awłas, Chalimon, Chama, Chwiedar, Cimoch, Cit, Daniła, Harasim, Hryszka, Illa, Jarmak, Jaśka, Jawchim, Jawsiey, Kaciaryna, Kastuś, Konan, Maćwiey, Maysiey, Mikita, Naściucha, Pawluk, Piatrok, Pilip, Prachor, Raman, Sawaściey, Siamion, Supron, Tacjana, Wasil.

Прыблізна гэтак жа чыталі і вымаўлялі словы з рускамоўных дакументаў XVI-XVII стагоддзяў, копіі якіх (фундушы, падараванні, судовыя працэсы) знаходзіліся ў архіве бадай кожнай царквы.

Каментары8

  • Ліцвін
    16.07.2025
    А нам якая справа да гэтай муці? Чужая мова, чужая рэлігія, чужыя імёны, а мы нашчадкі старажытнай балцкай Літвы.
  • Лінгвій
    16.07.2025
    Тут важна падкрэсліць:
    1. Гэта вымаўленне ў ваколіцах Менска, у іншых рэгіёнах было б інакш.
    2. Словы "otec, tebe" гэта наўрацці "отэц, тэбе" хутчэй за ўсе проста "отец, тебе". Бо фанетычны пераход "дь/ть" у звышмяккую форму "дзь, ць" не заўседы заўважны, беларусы самі не заўважаюць што дзекаюць і цекаюць. + ёсць дыялекты дзе гэтая з’ява амаль не выражана
    3. Дыфтонг "ѣ" можа і спросціўся да "і" менавіта ў дыялекце гэтага аўтара, але ж ён вымаўляецца па старажытнаму як "іе" і да сіх пор у паўдневых дыялектах. Або альтэрнатыўна як "еі", "ей". Беларуская мова відаць адзіная якая яго захавала.
    4. Заўважце адсутнасць такога паўсямеснага акання як у сучаснай норме: Hospodi, twoieho, błaho (не госпАді, твАего, благА). (Што лагічна для паўдневаменскай дыялектыкі)
    5. "што «г» заўсёды фрыкатыўны". Фрыкатывізацыя гэтага гука сапраўды вельмі старажытная з’ява (прычым агульналінгвістычная а не толькі славянская), яшчэ Карскі пра тое пісаў. Але ёсць звесткі пра выкарыстанне рэліктавага вострага G ці то папераменна G/H ва ўсходніх крывічаў у 19-20 ст. То бо чаргаванне G/H з паступовым змяшчэннем у польш "папулярны ў тыя часы" фрыкатыўны H адбывалася цягам тысячагоддзя ці не больш.
  • Лінгвій
    16.07.2025
    Ну-ну , "Бо яна мёртвая і актуальнай вымовы ня мае. Адкрывальнік. Ганьба."

    Не згодзен. Беларуская мова захоўвае амаль што ўсе характэрысткі стараславянскай фанетыкі. Проста глядзець трэба на меньшыя старэйшыя (нават хоць і рэліктавыя) дыялекты, а не на большасць.

    А вось адмаўляць беларускай мове ў сувязі са старажытнасцю - вось дзе ганьба! Усю стараславянскасць маскалю аддалі.

Цяпер чытаюць

Стала вядома пра арышт папулярнай мастачкі Аксаны Шаляпінай6

Стала вядома пра арышт папулярнай мастачкі Аксаны Шаляпінай

Усе навіны →
Усе навіны

«Ніхто не мае права забараніць мне абняць дзіця». Мінчанка здзівілася строгім правілам у дзіцячым летніку5

АМАП затрымлівае мінчукоў на месцы падзення беспілотніка ў двары на Матусевіча26

Беларускі бізнэсмен, якога шукае Інтэрпал, адкрыў рэстаран у Варшаве. Цяпер з ім судзяцца былыя падначаленыя9

«Не спалі ўсю ноч». Што адбываецца ў двары ў Мінску, дзе збілі дрон8

Мядзведзеў прыгразіў ЗША вайной пасля таго, як Трамп скараціў тэрмін ультыматуму Пуціну7

Гомельскія міліцыянеры выпадкова дадалі «экстрэміста» ў свой унутраны чат — што ён там убачыў5

Чаму здараюцца трагедыі з былымі беларускімі ваярамі ў мірным жыцці? Пра самагубства добраахвотніка ў Гданьску і не толькі8

Ратавальнікі цэлы вечар шукалі рыбака-тапельца ў Мядзельскім раёне. На наступны дзень ён вярнуўся па лодку

У элітным квартале ў цэнтры Мінска прапанавалі яшчэ партыю кватэр. Цана квадрата ўражвае6

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Стала вядома пра арышт папулярнай мастачкі Аксаны Шаляпінай6

Стала вядома пра арышт папулярнай мастачкі Аксаны Шаляпінай

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць