Як беларусы чыталі і вымаўлялі царкоўнаславянскія словы ў XVIII стагоддзі? Ёсць магчымасць гэта высветліць
Ці можна даведацца, як чыталі і вымаўлялі царкоўнаславянскія тэксты ў сярэдзіне XVIII стагоддзя, напрыклад, дзе-небудзь пад Мінскам? Гэта прыблізна можна ўявіць, калі святар для зручнасці вырашаў занатаваць для сябе царкоўнаславянскі тэкст больш звыклай для яго ў XVIII стагоддзі лацінскай графікай, піша ў фэйсбуку гісторык Дзяніс Лісейчыкаў.
Бачым, што «г» заўсёды фрыкатыўны (Hospodi, twoieho, błaho), «р», «ч» і «т» заўсёды цвёрдыя (Caru, Woskresenie, żywotworaszczy, czudo, tyran, uczytel, otec, tebe). «ѣ» вымаўлялася як «і», а не як «е» (Diwy Maryi, Pobidonosca, czełowik, nini y prysno i wo wiki wikom).
У выпадку з некаторымі словамі, як з Błahosti, бачым, што «т» тут як быццам мяккае. Але далей святар пры напісанні просталюдзінскіх імёнаў сваіх парафіян, дзе ён не быў абмежаваны царкоўнаславяншчынай, паказвае, як ён у такіх выпадках вымаўляе гэтае «sti» — як у імені Nieścier, то-бок тут мяккае «сьць».
Натаванне ж імёнаў увогуле падарунак для таго, хто хацеў бы пачуць асаблівасці маўлення таго часу.
У сярэдзіне XVIII стагоддзя як на падбор і аканне з яканнем, і дзеканне з цеканнем, а «w» у імёнах Awłas i Pawluk, можна не сумнявацца, вымаўлялася як «ў»:
Achrem, Ahapon, Ahiey, Alisiey, Anań, Aniśka, Apanas, Astap, Awłas, Chalimon, Chama, Chwiedar, Cimoch, Cit, Daniła, Harasim, Hryszka, Illa, Jarmak, Jaśka, Jawchim, Jawsiey, Kaciaryna, Kastuś, Konan, Maćwiey, Maysiey, Mikita, Naściucha, Pawluk, Piatrok, Pilip, Prachor, Raman, Sawaściey, Siamion, Supron, Tacjana, Wasil.
Прыблізна гэтак жа чыталі і вымаўлялі словы з рускамоўных дакументаў XVI-XVII стагоддзяў, копіі якіх (фундушы, падараванні, судовыя працэсы) знаходзіліся ў архіве бадай кожнай царквы.
Цяпер чытаюць
Крутога айцішніка, які вярнуўся з Грузіі, асудзілі па чатырох палітычных артыкулах2
Каментары
1. Гэта вымаўленне ў ваколіцах Менска, у іншых рэгіёнах было б інакш.
2. Словы "otec, tebe" гэта наўрацці "отэц, тэбе" хутчэй за ўсе проста "отец, тебе". Бо фанетычны пераход "дь/ть" у звышмяккую форму "дзь, ць" не заўседы заўважны, беларусы самі не заўважаюць што дзекаюць і цекаюць. + ёсць дыялекты дзе гэтая з’ява амаль не выражана
3. Дыфтонг "ѣ" можа і спросціўся да "і" менавіта ў дыялекце гэтага аўтара, але ж ён вымаўляецца па старажытнаму як "іе" і да сіх пор у паўдневых дыялектах. Або альтэрнатыўна як "еі", "ей". Беларуская мова відаць адзіная якая яго захавала.
4. Заўважце адсутнасць такога паўсямеснага акання як у сучаснай норме: Hospodi, twoieho, błaho (не госпАді, твАего, благА). (Што лагічна для паўдневаменскай дыялектыкі)
5. "што «г» заўсёды фрыкатыўны". Фрыкатывізацыя гэтага гука сапраўды вельмі старажытная з’ява (прычым агульналінгвістычная а не толькі славянская), яшчэ Карскі пра тое пісаў. Але ёсць звесткі пра выкарыстанне рэліктавага вострага G ці то папераменна G/H ва ўсходніх крывічаў у 19-20 ст. То бо чаргаванне G/H з паступовым змяшчэннем у польш "папулярны ў тыя часы" фрыкатыўны H адбывалася цягам тысячагоддзя ці не больш.
Не згодзен. Беларуская мова захоўвае амаль што ўсе характэрысткі стараславянскай фанетыкі. Проста глядзець трэба на меньшыя старэйшыя (нават хоць і рэліктавыя) дыялекты, а не на большасць.
А вось адмаўляць беларускай мове ў сувязі са старажытнасцю - вось дзе ганьба! Усю стараславянскасць маскалю аддалі.