«Чыстая выпадковасць»: фільм пра помсту палітзняволеных атрымаў Залатую пальмавую галіну ў Канах
Што рабіць з людзьмі, якія катавалі, здзекаваліся, прыніжалі? Ці ёсць права на помсту? Гэтыя пытанні ўздымае прэм'ера палітычнага трылера іранскага рэжысёра Джафара Панахі, што адбылася на Канскім кінафестывалі. 24 мая стала вядома, што гэты фільм атрымаў Залатую пальмавую галіну гэтага прэстыжнага фестывалю.
Джафар Панахі — адзін з самых вядомых іранскіх рэжысёраў, чыя біяграфія стала сімвалам барацьбы за свабоду творчасці. Яго фільмы неаднаразова забаранялі ў Іране, а самога яго ў 2010 годзе арыштавалі і асудзілі да турэмнага зняволення. Яму таксама на 20 гадоў забаранілі здымаць кіно, выязджаць з краіны і даваць інтэрв’ю. Тым не менш, ён працягваў працаваць у падпольных умовах. Адзін з сваіх самых знакамітых фільмаў, «Таксі», ён, каб абысці забарону на здымкі камерай, зняў на відэарэгістратар аўтамабіля.
Панахі — лаўрэат галоўных узнагарод вядучых сусветных кінафестываляў. Яго дэбютны поўнаметражны фільм «Белы шар» (1995) атрымаў «Залатую камеру» на Канскім фестывалі.
У 1997 годзе фільм «Люстэрка» адзначаны прызам «Залаты леапард» у Лакарна.
У 2000 годзе стужка «Кола» заваявала «Залатога льва» на Венецыянскім фестывалі.
А фільм «Таксі» ў 2015 годзе атрымала «Залаты мядзведзь» Берлінале. Гэта быў фільм аўтабіяграфічны, у ім рэжысёр выступае ў ролі таксіста і вядзе гутаркі з пасажырамі.
Свой новы фільм — «Чыстая выпадковасць» — у Канах Панахі прэзентаваў асабіста — упершыню з 2010 года.
Паводле слоў кінакрытыка Антона Доліна, «Чыстая выпадковасць» — «у палітычным сэнсе яшчэ і самая правакацыйная, адкрытая і глыбокая карціна Панахі».
Пра што фільм
Увечары па пустыннай дарозе едзе аўтамабіль: бацька, цяжарная маці, маленькая дачка. На момант пераключыўшы ўвагу з дарогі на магнітолу, мужчына збівае сабаку. Дзяўчынка ў шоку, бацька нервуецца. Машына раптам глохне, і кіроўца вымушаны звярнуцца па дапамогу да выпадковага аўтамеханіка.
У гэты момант з'яўляецца іншы персанаж — Вахід. Ён уважліва глядзіць на бацьку сямейства, запамінае яго твар і нумар машыны.
На наступны дзень кіроўца машыны (Экбаль) аказваецца выкрадзеным і звязаным у фургоне. Пазней гледачы даведаюцца прычыну. Вахід — былы палітвязень, які перажыў у турме катаванні, а пасля яе — самазабойства каханай і страту працы. Ён упэўнены, што Экбаль — той самы афіцэр спецслужбаў з мянушкай Калека, які здзекаваўся з вязняў і выбіваў прызнанні. У Вахіда адбітыя ныркі, ён ходзіць з цяжкасцю. Экбаля ён пазнаў па скрыпе пратэза: той страціў нагу падчас вайны ў Сірыі.
Вахід прывозіць выкрадзенага ў пустыню і пачынае капаць яму магілу. Але той крычаць, што гэта памылка, што ён не той, за каго Вахід яго прымае.
Сумнеў — ключавы элемент фільма. Былы палітзняволены пачынае думаць: ці сапраўды ён пазнаў ката? Ці гнеў і боль не зацямнілі яму змыслаў?
Каб пацвердзіць асобу палоннага, Вахід звяртаецца да іншых, хто выжыў, — былых ахвяр: фотажурналісткі, лекара, кнігара. Ва ўсіх іх у памяці застаўся боль, але ніхто не бачыў твару ката — на іх былі павязкі. Цяпер павязка — сімвалічна — апынаецца на вачах у палоннага.
У імправізаваным лагеры ў пустыні разгортваецца абмеркаванне: што рабіць з чалавекам, які, магчыма, і ёсць той самы Калека?
Долін адзначае: «Панахі — гуманіст, які цураецца любой павучальнасці, уцякае ад маніфестаў і лозунгаў. Вечную праблему адказу на гвалт — становішся ці ты сам злом, калі змагаешся з ім яго метадамі? — ён пераносіць у выключна практычную плоскасць, абыходзячыся без пампезнасці і маралізатарства. Надзеі на адкрыты фінал няма».
Структура фільма закальцаваная: гісторыя пачынаецца і заканчваецца ў адным месцы, праз суткі. Усё нібыта патрабуе, каб героі паставілі кропку — але ці змогуць яны?
Чаму гэты фільм важны для беларусаў
«Чыстая выпадковасць» гучыць як прамы зварот да беларускай траўмы 2020 года. За апошнія гады тысячы беларусаў прайшлі праз камеры і катаванні, сотні былі пакалечаныя, некаторыя загінулі ў зняволенні. Але галоўнае — мы ведаем тых, хто катаваў. Іхнія прозвішчы, фота, пасады — вядомыя дзякуючы расследаванням і публікацыям.
Пытанні, якія Панахі ставіць у фільме, — гэта пытанні, што ўзнікаюць у многіх беларусаў: што рабіць, калі ты сустрэнеш таго, хто цябе збіваў? Ці можа помста стаць формай справядлівасці — ці толькі памножыць зло? Ці здольны ты дараваць? А ці патрэбна гэта?
Панахі не маралізуе, але робіць галоўнае: паказвае, як цяжка заставацца чалавекам у нечалавечых абставінах. І наколькі небяспечная мяжа паміж справядлівасцю і помстай.
Каментары