Padrychtoŭka Zboru pomnikaŭ historyi i kultury Biełarusi, aficyjnaha śpisu nieruchomych kaštoŭnaściej, uziatych savieckaj dziaržavaj pad achovu, pačałasia jašče ŭ kancy 1960-ch hadoŭ, ale sam jon pabačyŭ śviet tolki ŭ druhoj pałovie 1980-ch. Ale mnohija pomniki, uklučanyja ŭ jaho navukoŭcami, nie dačakalisia aficyjnaha vydańnia.
Pra svaju pracu nad Zboram pryhadała na staroncy ŭ fejsbuku Tamara Habruś.
Biełaruski historyk architektury Tamara Habruś siońnia znanaja i pavažanaja doktarka mastactvaznaŭstva, kandydatka architektury i člen-karespandent Biełaruskaj akademii architektury. A ŭ čas, kali ŭ Biełarusi začynałasia šyrokaja dziaržaŭnaja achova pomnikaŭ, jana tolki vypuściłasia ź instytuta.
Budučy aśpirantkaj Instytuta mastactvaznaŭstva, etnahrafii i falkłoru AN BSSR, jana z kalehami abjeździła ŭsiu krainu, fiksujučy i abmiarajučy pomniki biełaruskaha dojlidstva, kab uziać ich pad achovu. Ale los mnohich ź ich skłaŭsia trahična jašče da vychadu ŭ śviet Zboru pomnikaŭ historyi i kultury Biełarusi.
«U 1960-ch hadach pomniki kultavaj (jak tady vyznačali) architektury znachodzilisia ŭ nadzvyčaj zaniadbanym stanie z pryčyny tahačasnaj ahulnadziaržaŭnaj ateistyčnaj ideałohii. Darečy, jak i mnohija inšyja pomniki historyi, archieałohii i hramadzianskaj architektury, siadzibna-parkavaha mastactva i hetak dalej.
U vyniku šyrokaha hramadskaha ruchu ŭ abaronu historyka-kulturnaj spadčyny ŭ 1969 hodzie była pryniata dziaržaŭnaja prahrama pa stvareńni poŭnaha zboru pomnikaŭ historyi i kultury narodaŭ SSSR. U Akademii navuk BSSR z hetymi navukovymi metami pry Instytucie mastactvaznaŭstva byŭ stvorany asobny siektar «Zboru pomnikaŭ historyi i kultury Biełarusi». Volaj losu ja stała pieršaj jaho aśpirantkaj-architektaram.
Navukova-ekśpiedycyjnaja dziejnaść pačałasia ŭ 1970 hodzie z Bresckaj vobłaści. Maimi pieršymi rajonami stali Drahičynski i Ivanaŭski, paźniej — Hancavicki, Lachavicki, Łuniniecki, Pinski i Stolinski rajony.
Znajomstva ź Biełaruskim Paleśsiem na ŭsio žyćcio ŭraziła mianie pyšnaściu i pryhažościu pryrody, jakoj ja, minčanka i vydatnica, nikoli nie bačyła. A draŭlanyja chramy! A narodnaje tkactva i pieśni! A jašče maładość i siabry!
U vyjaŭleńni, fiksacyi, abmierach i apisańni pomnikaŭ supracoŭnikam siektara aktyŭna dapamahali entuzijasty ź instytutaŭ fiziki i matematyki našaj Akademii navuk. Usie patomki siamji Chadykaŭ tut udzielničali: Jura, Łarysa i ja. Razam ź dźviuma pamočnicami ja zajmałasia abmierami draŭlanych cerkvaŭ. Zrabiła padviešanuju za šyju došku dla zamalovak i zapisaŭ, jakaja krychu mulała, ale ničoha.
Pracavali chutka: adzin dzień — adzin chram, i zrabili mnoha. Užo ŭ 1972 hodzie byŭ padrychtavany makiet toma Zboru pa Bresckaj vobłaści. Adbyłasia ŭsiesajuznaja navukovaja kanfierencyja, u jakoj aktyŭna ŭdzielničaŭ Uładzimir Karatkievič.
Ale dalejšaja padrychtoŭka vydańnia zaciahnułasia da 1980-ch. I mnohija daśledavanyja nami pomniki draŭlanaha chramabudaŭnictva nie dažyli da hetaha času. Častka ź ich była źniščana miascovymi ŭładami, raściahnuta traktarami, spalena z-za niadbajnaści», — dzielicca Habruś.
Ziołaŭski chram
Adnoj z takich kaštoŭnych, ale stračanych nazaŭsiody draŭlanych cerkvaŭ, była Troickaja carkva ŭ vioscy Ziołava Drahičynskaha rajona, jakaja była pabudavana ŭ 1842 hodzie. Tamara Habruś znajšła fotazdymki i zamaloŭki hetaha chrama ŭ svaim archivie 55-hadovaj daŭniny.
«Heta byŭ vieličny ŭzor poźniaha kłasicyzmu ŭ draŭlanym chramabudaŭnictvie. Malaŭničy ansambl carkvy i zvanicy raźmiaščaŭsia na ŭskrajku vioski na ŭčastku, abharodžanym u vyhladzie avała. Budynak carkvy składaŭsia z 5 zrubaŭ, jakija stvarali abjomna-prastoravuju kampazicyju z płanam u vyhladzie roŭnakancovaha hrečaskaha kryža. Bolš vysoki centralny dvuchśvietłavy zrub viančaŭsia samknionym paŭśfieryčnym kupałam. Čatyry viežy z hałoŭkami na vuhłach centralnaha zruba stvarali kananičnaje pravasłaŭnaje piacihałoŭje i simvalizavali čatyroch jevanhielistaŭ. Budynak mieŭ tradycyjnuju dla biełaruskaha draŭlanaha dojlidstva viertykalnuju ašaloŭku z naščylnikami, hzymsy na fihurnych kranštejnach, prafilavanyja lištvy, azdoblenyja raźboj uvachodnyja dźviery.
Rysy kłasicyzmu mieła taksama trochjarusnaja zvanica, uviančanaja kupałam. Hety vydatny pomnik dojlidstva źniščany ŭ 1970-ja», — uspaminaje daśledčyca.
Ziołava dobra viadomaje mastactvaznaŭcam pa postaci tak zvanaha Ziołaŭskaha majstra, jaskravaha ikanapisca druhoj pałovy XVIII stahodździa, čyja tvorčaja spadčyna ŭ adnym šerahu z Małaryckim majstram daje padstavy mierkavać pra isnavańnie asobnaj Zachodniepaleskaj ikanapisnaj škoły.
Siońnia ŭ paleskaj vioscy nie zastałosia ničoha z kaliści bahataj jaho mastackaj spadčyny: chram źniščyli, a abrazy zachoŭvajucca ŭ kalekcyi Nacyjanalnaha mastackaha muzieja Biełarusi.
Los pomnikaŭ
Zbor pomnikaŭ historyi i kultury Biełarusi byŭ aficyjnym dakumientam, jaki ŭklučaŭ pomniki, uziatyja abo prapanavanyja dla ŭziaćcia savieckaj dziaržavaj pad achovu. Vydańnie tamoŭ pa abłaściach Biełarusi i horadzie Minsku praciahvałasia z 1984 pa 1988 hady, u 1990 hodzie vyjšaŭ dapracavany i dapoŭnieny tom «Zboru» na Bresckaj vobłaści na ruskaj movie.
U Zbory było bolš za 14 tysiač artykułaŭ pra nieruchomyja pomniki, ale pa fakcie ich było jašče bolej, bo artykuł uklučaŭ taksama takija kompleksnyja pomniki, jak zabudova vulic ci kompleksy siadzib.
Nielha nie zaŭvažyć, što siońniašni Dziaržaŭny śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściej Biełarusi źmiaščaje značna mienš abjektaŭ — usiaho 5688. Navat z ulikam tych abjektaŭ, jakija ŭvachodziać u kompleksnyja historyka-kulturnyja kaštoŭnaści, takija jak histaryčnyja centry haradoŭ, ich naličvajecca tolki 8038 — amal udvaja mienš, čym za poźniesavieckim časam.
Pryčynaj takoha skaračeńnia stała toje, što pry farmiravańni novaha śpisu pomnikaŭ padavać pra ich źviestki dazvolili miascovym orhanam, jakija prosta vykidali ŭsio, što nie chacieli achoŭvać.
U vyniku ŭ niekatorych rajonach u Dziaržaŭny śpis trapili tolki brackija mahiły i haradziščy, ale nie trapiła nivodnaha chrama, siadziby ci staroj kamianicy. Mnohija cerkvy Paleśsia taksama byli vykinuty z novaha śpisu.
Ciapier, kab viarnuć hetym abjektam achoŭny status (a mnohija ź ich byli źniščany za apošnija try dziesiacihodździ) treba padrychtavać cełuju navukovuju pracu z histaryčnaj daviedkaj, fiksacyjaj i mastackaj apracoŭkaj, na jakuju miascovy saviet moža dać karotkuju admovu — «nie bačym nieabchodnaści».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆViciebski muziej papoŭniŭ svaje zbory pry dapamozie mytnikaŭ
Abrynulisia ruiny papularnaj u turystaŭ siadziby. Raniej čynoŭniki admovilisia jaje vyratoŭvać — pryčyna moža ździvić
Na Brestčynie zamiest adnaŭleńnia kaścioła ŭ majontku Ažeškaŭ šukajuć tych, chto dapamoža pazbavić jaho achoŭnaha statusu
U Kleckim rajonie razvaliŭsia staradaŭni viatrak, jaki znachodziŭsia pad achovaj dziaržavy
Ciapier čytajuć
«Paśla Novaha hoda možam apynucca na vulicy». Naviedalisia ŭ šełtar, jaki daje dach nad hałavoj palitviaźniam, vymušanym pakinuć Biełaruś9
«Paśla Novaha hoda možam apynucca na vulicy». Naviedalisia ŭ šełtar, jaki daje dach nad hałavoj palitviaźniam, vymušanym pakinuć Biełaruś
Źnikły Anatol Kotaŭ byŭ partnioram samaha vysokapastaŭlenaha biełaruskaha raźviedčyka, jaki pierajechaŭ u Polšču. Tut moža być kluč da razhadki jaho źniknieńnia7777
Źnikły Anatol Kotaŭ byŭ partnioram samaha vysokapastaŭlenaha biełaruskaha raźviedčyka, jaki pierajechaŭ u Polšču. Tut moža być kluč da razhadki jaho źniknieńnia77
Biełaruski psichijatr: Palihraf z 100 chłusaŭ nie vyjavić dvuch. A siemiarych tych, chto kaža praŭdu, abvinavacić u chłuśni — i heta pa aptymistyčnych acenkach1313
Kamientary