Karabach biez armian: Tramp zakančvaje vojny, jakija zakančvajucca sami

Apošnim časam vielmi šmat havorać pra vostraje žadańnie prezidenta ZŠA Donalda Trampa atrymać Nobieleŭskuju premiju miru. I heta nie prosta čutki — jon sam hetaj svajoj mary asabliva nie chavaje, dy i Bieły dom aficyjna jaho vyłučaje. I dziela jaje ŭvasableńnia ŭ žyćcio robić sapraŭdy šmat, imknučysia pahrecca ŭ pramianiach słavy «miratvorca» ledź nie ŭ kožnym kanflikcie, jaki ciapier isnuje na płaniecie.

Sam amierykanski lidar niadaŭna z honaram skazaŭ, što ŭsiaho za krychu bolš čym pałovu hoda jon załahodziŭ užo 6 vajennych kanfliktaŭ, a čarhovy (pamiž Rasijaj i Ukrainaj) u pracesie. Kamu ž tady i davać Nobiela, kali nie takomu čałavieku?

Varta, adnak, adznačyć, što niekalki tych vojnaŭ, spynieńniem jakich tak hanarycca Tramp, byli prosta abvastreńniami vielmi daŭnich viała ciakučych ciaham dziesiacihodździaŭ kanfliktaŭ. I paśla kupiravańnia abvastreńniaŭ na rańniaj stadyi sami kanflikty zusim nie pierastali isnavać i ŭ pierśpiektyvie vielmi mahčymyja novyja abvastreńni. Niekatoryja «spynienyja vojny» byli znoŭ taki daŭnimi kanfliktami, jakija ŭ pryncypie niasuć u sabie vybuchovy patencyjał dla eskałacyi, ale da realnaha viadzieńnia vajennych dziejańniaŭ tam usio ž apošnim časam nie dachodziła. Adnak ža kali staić zadača ŭrazić usich pryhožymi ličbami, to ŭ ahulny kacioł možna skidać i takoje.

Adnak ža treba pryznać, što siarod spynienych vojnaŭ, jakija Tramp stavić sabie ŭ aktyŭ, sapraŭdy jość prynamsi adzin miždziaržaŭny i mižnacyjanalny kanflikt, jaki niekalki dziesiacihodździaŭ zdavaŭsia bieznadziejnym i nievyrašalnym — kanflikt pamiž Azierbajdžanam i Armienijaj za Nahorny Karabach.

Dekłaracyju ab poŭnym spynieńni bajavych dziejańniaŭ lidary hetych krain Ilcham Alijeŭ i Nikoł Pašynian padpisali 8 žniŭnia ŭ kabiniecie Trampa i pry jahonaj asabistaj prysutnaści. I navat tranzitny maršrut praz Paŭdniovy Kaŭkaz, jaki ciapier maje być prakładzieny, nazvany ŭ honar padkaha na liślivaść amierykanskaha prezidenta: «Maršrut Trampa dziela mižnarodnaha miru i roskvitu».

Nu to, moža, prynamsi za spynieńnie adnoj hetaj vajny Tramp sapraŭdy zasłuhoŭvaje Nobieleŭskaj premii miru? Bo z taho času, jak śviet uvohule daviedaŭsia pra hety kanflikt u kancy 1980-ch, u Amierycy pamianiałasia siem prezidentaŭ, i nikomu jon byŭ nie pa zubach, u tym liku i Trampu padčas pieršaha terminu. A ciapier mienavita jon usiaho za paŭhoda ździejśniŭ cud z-za ŭłasnaj hienijalnaści?

Adnak ža, kali adkinuć bravurnyja chvałaśpievy i hlanuć na hetu prablemu krytyčna, možna pierakanacca, što nasamreč prezident ZŠA dla ŭłasnaha prasłaŭleńnia prosta ŭmieła skarystaŭsia z najaŭnaj kanjunktury. Sam ža chod padziej, jaki pryvioŭ da pazityŭnaha — prynamsi, na hetym etapie, — vyniku, raźvivaŭsia bieź jaho ŭdziełu.

Padmurak dla ŭźniknieńnia ŭ budučyni prablemy Nahornaha Karabacha zakłała savieckaja ŭłada ŭ pačatku 1920-ch hadoŭ, kali terytoryja, nasielenaja ŭ pieravažnaj bolšaści armianami (pa roznych acenkach 90-95%) stała častkaj Azierbajdžanskaj SSR u statusie aŭtanomnaj vobłaści. Uvieś saviecki pieryjad napružańnie pamiž dźviuma nacyjanalnymi supolnaściami, jakoje mieła siarod inšaha i histaryčnuju asnovu, tryvała, ale tatalitarnaja savieckaja sistema nie davała jamu vyplesnucca vonki. Ale kali hetaja sistema ŭ 1980-ja hady asłabła, akazałasia, što nijakaj prapahandavanaj savieckimi ideałohami družby narodaŭ prynamsi ŭ adnosinach pamiž azierbajdžancami i armianami niama ani blizka.

Urešcie heta vyliłasia ŭ vialikuju vajnu, u chodzie jakoj armianam udałosia ŭstalavać kantrol nie tolki nad terytoryjaj byłoj Nahorna-Karabachskaj aŭtanomnaj vobłaści, ale i nad prylehłymi azierbajdžanskimi terytoryjami, akupavaŭšy ŭ ahulnym liku kala 20% mižnarodna pryznanaj terytoryi Azierbajdžana. Azierbajdžanskaje nasielnictva musiła całkam pakinuć hetyja terytoryi. Bolš taho — mižnacyjanalny kanflikt u brutalnaj formie zakranuŭ nie tolki hetyja ziemli, i ŭ vyniku ŭzajemna praktykavanych prajaŭ hvałtu na kantralavanaj Baku terytoryi Azierbajdžana praktyčna nie zastałosia armian, a ŭ Armienii — azierbajdžancaŭ.

Paśla zakančeńnia Pieršaj Karabachskaj vajny ŭ 1994 hodzie u terytaryjalnym płanie ŭ rehijonie čverć stahodździa zachoŭvaŭsia status-kvo. Mižnarodnaja supolnaść nie mieła nijakich dziejsnych miechanizmaŭ, kab jaho źmianić. Nivodzin z bakoŭ nie byŭ hatovy admovicca ad Nahornaha Karabacha, i nijakaja dypłamatyja nie mahła heta źmianić.

Patencyjna macniejšy pa ŭsich paramietrach Azierbajdžan, adnak, moh sabie dazvolić pastajanna naroščvać vajskovuju moc, čakajučy tolki zručnaha momantu, kab vyrašyć pytańnie siłavym šlacham. Armienija ž, sama vałodajučy nieparaŭnalna mienšymi resursami, uraŭnavažvała situacyju, ustupiŭšy ŭ sajuźnickija adnosiny z Rasijaj i abapirajučysia na jaje. Za śpinaj Azierbajdžana taksama byŭ mocny sajuźnik u vyhladzie Turcyi, ale i jana paźbiahała ŭstupleńnia ŭ adkryty vajskovy kanflikt pry niespryjalnaj dla hetaha kanjunktury.

Kanflikt zdavaŭsia viečnym i nievyrašalnym, pakolki niepryjaznaść pamiž dvuma narodami isnavała nie tolki na ŭzroŭni uradaŭ. Simvaličnym uvasableńniem vyklučnaj napružanaści azierbajdžana-armianskich adnosin staŭ vypadak, kali ŭ 2004 hodzie azierbajdžanski aficer Ramil Safaraŭ, znachodziačysia na arhanizavanych NATA mižnarodnych vajskovych kursach u Vienhryi, zasiek siakieraj svajho armianskaha kalehu Rubiena Marharana ŭ toj čas, kali jon spaŭ. Asudžany vienhierskim sudom da pažyćciovaha źniavoleńnia, Safaraŭ, adnak, u 2012-m hodzie byŭ pieradadzieny Azierbajdžanu, dzie jaho sustreli jak nacyjanalnaha hieroja.

Mirnaje sužyćcio azierbajdžancaŭ i armian u ramkach adnoj dziaržavy vyhladała pry takoj situacyi niemahčymym, i tamu lubyja prajekty ŭrehulavańnia situacyi, jakija praduhledžvali adnaŭleńnie kantrolu Azierbajdžana nad Nahornym Karabacham pry zachavańni tam armianskaha nasielnictva, vyhladali ŭtapičnymi.

Nichto z tych, chto mieŭ ujaŭleńnie pra realnuju situacyju, a pieradusim sami karabachskija armianie, nie vieryŭ, što abiacańni azierbajdžancaŭ zabiaśpiečvać im pravy i svabody buduć niečym bolšym, čym prosta dekłaracyjaj.

Rašeńnie ž ab mižnarodnym pryznańni niezaležnaści Nahornaha Karabacha, a tym bolš ab dałučeńni jaho da Armienii było zanadta niebiaśpiečnym, kab na jaho pajści.

U vyniku najlepšym raźviazańniem dla mižnarodnaj supolnaści vyhladała zamarozka situacyi da taho času, pakul źmiena ahulnaj kanjunktury sama nie pradyktuje jakoje-niebudź rašeńnie.

U vyniku tak i adbyłosia. Kanjunktura sapraŭdy ŭ peŭny momant pamianiałasia, i zorki syšlisia na karyść Azierbajdžana i Turcyi.

Prablema Nahornaha Karabacha straciła status nievyrašalnaj adrazu paśla taho, jak u vyniku nastupalnych apieracyj u 2020 i 2023 hadach azierbajdžanskaj armii spačatku častkova, a paśla i całkam udałosia ŭziać dziesiacihodździami kantralavanyja armianami terytoryi pad svoj poŭny kantrol, a armianskaje nasielnictva było vymušanaje praktyčna ŭ poŭnym składzie pakinuć rodnyja miaściny.

Paśla takoj raźviazki zastavałasia varyjantnaść raźvićcia padziej, jakaja zaležała ad pazicyi, zaniataj pieradusim kiraŭnictvam abiedźviuch krain. Azierbajdžan moh na kuražy raźvivać pośpiech, pieranosiačy bajavyja dziejańni na mižnarodna pryznanuju terytoryju Armienii i prabivajučy sabie siłaj prachod praz Zanhiezurski kalidor da Nachičevanskaha ekskłava — całkam mahčyma, što čysta vajskovaj mocy dla hetaha jamu chapiła b.

U Armienii ž mahli nie pryznavać rečaisnaść i rabić viartańnie Arcacha (armianskaja nazva Nahornaha Karabacha), u jakim užo niama armian, a adpaviedna niama na kaho abapiercisia, nacyjanalnaj idejaj, usiu enierhiju nacyi i ŭsie jaje srodki kirujučy nasupierak zdarovamu sensu na ŭvasableńnie ŭ žyćcio hetaj utopii.

Na ščaście, tak nie adbyłosia, i ŭ kiraŭnictva abodvuch narodaŭ prynamsi na hetym etapie zdarovy sens pieramoh.

Azierbajdžanski dyktatar Ilcham Alijeŭ — jak i turecki lidar Redžep Taip Erdahan, dumka jakoha dla kiraŭnictva Azierbajdžana niesumnienna maje značeńnie, — vidavočna ŭśviedamlaje, što pry sprobach vyrašeńnia prablemy Zanhiezurskaha kalidora hrubaj siłaj jon zahonić svaju krainu — a heta značyć, samoha siabie i svaich spadkajemcaŭ va ŭładzie, — u tuju ž pastku, u jakoj raniej znachodziłasia Armienija i jakaja ŭrešcie daviała jaje da skryšalnaj parazy.

U sučasnym śviecie, jak i ŭ śvietach raniejšych, pry najaŭnaści mocnaha vajskovaha patencyjału čužyja ziemli nie tak ciažka zachapić. Ale zatoje vielmi ciažka, amal niemahčyma naležnym čynam svoj zdabytak lehalizavać, atrymać dla jaho aficyjnaje mižnarodnaje pryznańnie. A heta značyć — jon visić na tabie ciažkim hruzam, źviazvaje ruki i abmiažoŭvaje mahčymaści dla manieŭraŭ, vypampoŭvaje na ŭtrymańnie status-kvo kałasalnyja resursy i hetak dalej.

Viadoma, na heta ŭsio možna plavać, pakul ty mocny, bahaty i ahulnaja mižnarodnaja kanjunktura ŭ cełym dźmie ŭ tvaje vietrazi. Ale heta ŭsio z časam moža mocna źmianiacca, i tady hetaja bomba zapavolenaha dziejańnia niepaźbiežna vybuchnie ŭ samy nieadpaviedny momant. To navošta jaje ŭvohule zakładać, kali na siońniašni dzień jość cudoŭnaja mahčymaść atrymać faktyčna toj samy vynik, ale całkam zakonna, z pryznanymi śvietam adpaviednymi dakumientami, jakija ŭ lubych abstavinach ciažka pastavić pad sumnieŭ?

Łohika armianskaha kiraŭnictva taksama zrazumiełaja. Lubomu prytomnamu čałavieku zrazumieła, što pra baraćbu za Nahorny Karabach takoj krainie, jak Armienija, možna było surjozna havaryć tolki tady, pakul u im žyli armianie i byli tam u pieravažnaj bolšaści. Ciapier ža Azierbajdžan ziemli, adkul vyhnali armian, zasielić azierbajdžancami i ŭmacuje podstupy da ich tak, što pra toje, kab viarnuć terytoryi siłaj, zastaniecca tolki maryć. Tym bolš u situacyi, kali ŭ ciabie niama nijakich pravoŭ na hetyja ziemli z punktu hledžańnia mižnarodnaha prava.

Prytym Armienija — kraina, jakaja sama vałodaje vielmi abmiežavanymi resursami, znachodzicca ŭ vyklučna niavyhadnym hieahrafičnym stanoviščy, a Rasija, na jakuju armianie dziesiacihodździami abapiralisia, u vyrašalny momant ich nie padtrymała.

Ź inšaha boku, u armian jość unikalny resurs — vializnaja i ŭpłyvovaja dyjaspara va ŭsim śviecie, u tym liku ŭ zachodnim. Jana maje ciesnyja suviazi z histaryčnaj radzimaj i ŭ vypadku, kali Armienija robić kančatkovy hieapalityčny vybar na karyść Zachadu, u jaje budzie mocnaje łobi i padtrymka.

Voś tolki prablema Nahornaha Karabacha nie davała mahčymaści hety vybar zrabić, viazała ruki i pryviazvała da Rasii. A kali heta prablema narešcie vyrašyłasia, chaj i takim trahičnym čynam — ruki raźviazvajucca. Armienija vychodzić z pastki i nabyvaje toje, čaho nie mieła bolš za try dziesiacihodździa paśla adnaŭleńnia niezaležnaści — svabodu manieŭru.

Charakterna, što poŭnaja vajennaja paraza ŭ Nahornym Karabachu nie vyklikała navat źmieny ŭłady ŭ Armienii. Niejkija pratestnyja vystupleńni ŭ abvinavačańniami ŭrada Nikoła Pašyniana tam adbyvalisia, ale až nadta šyrokaha maštabu jany nie nabyli. Prytym što Armienija — kraina adnosna demakratyčnaja, hramadzianskaja supolnaść tam u bieton nie zakatanaja i palityčnaja kankurentnaść daščentu nie źniščanaja.

Adnak ža navat takaja «zdrada» Pašynianu z ruk syšła. Možna mierkavać, pieradusim pa toj pryčynie, što nasamreč i ŭ hramadstvie, i siarod palityčnych elit prynamsi ŭ hłybini dušy sfarmavałasia razumieńnie bieśpierśpiektyŭnaści i tupikovaści zmahańnia za Arcach, adpaviedna i da takoha raźviazańnia prablemy hramadstva maralna ŭžo było hatovaje.

Takim čynam, paśla 2023 hoda skłałasia situacyja, kali faktyčna ŭ dalejšym praciahvańni supraćstajańnia ŭ rehijonie niepasredna zacikaŭlenych nie zastałosia:

Azierbajdžan i Turcyja mohuć atrymać svajo biez vajny, Armienija realistyčna aceńvaje situacyju i źmiryłasia ź joj, a Rasija, zahruzšy va Ukrainie, ryčahi ŭpłyvu na situacyju ŭ rehijonie zbolšaha straciła. A pry takim raskładzie prablemu sapraŭdy možna kančatkova vyrašyć zaklučeńniem «ździełki», ukłaŭšy ŭ rehijon hrošy i prapanavaŭšy ŭzajemnavyhadnaje supracoŭnictva. To-bok heta situacyja, idealnaja dla «miratvorcaŭ» kštałtu Donalda Trampa.

Pry hetym varta jašče raz padkreślić — Donald Tramp sam nijak nie stvaraŭ hetuju situacyju, jon atrymaŭ jaje ŭ spadčynu. Kantakty i pieramovy na roznych uzroŭniach pamiž Azierbajdžanam i Armienijaj pry ŭdziele Turcyi pačalisia jašče tady, kali Tramp nie byŭ nie tolki dziejnym prezidentam, ale navat abranym. Pra pieramovy dy mahčymuju sustreču dvuch lidaraŭ stali havaryć jašče navat da poŭnaha vyhnańnia armian z Nahornaha Karabacha — kali armianskaje kiraŭnictva całkam uśviadomiła, što pry biahučaj situacyi jaho sprava prajhranaja i šancaŭ tam utrymacca pry siłavym varyjancie ŭ Armienii niama.

Paśla taho ž, jak z Nahornym Karabacham usio było skončana, baki abmiarkoŭvali, prytym nie imitacyjna, a ŭ dziełavym paradku, pytańni demarkacyi i delimitacyi miažy, źmienaŭ u armianskuju Kanstytucyju, taho ž Zanhiezurskaha kalidora, idučy adzin druhomu na sastupki. I tendencyja była takaja, što rana ci pozna hetyja pieramovy tak ci inakš pryviali b da pazityŭnaha vyniku, bo ŭ abodvuch bakoŭ było realnaje žadańnie parazumiecca i narešcie raźviazać hety vuzieł. Prynamsi, Nikoł Pašynian zajaŭlaŭ pra hatoŭnaść nieadkładna padpisać mirnuju damovu z Azierbajdžanam jašče ŭ vieraśni 2024 hoda.

Možna mierkavać, što zaanhažavańnie ŭ praces administracyi Donalda Trampa i prapanavanyja joj dadatkovyja bonusy ŭ vyhladzie ekanamičnych vyhodaŭ praces krychu paskoryli. Ale nie inicyjavali jaho i navat nie raspačali.

Nielha admović Trampu ŭ vyklučnym umieńni prapijarycca i sabrać viarški z taho, u čym jahonaja ŭłasnaja zasłuha nasamreč nie takaja ŭžo i vialikaja i ŭ kožnym vypadku nie vyznačalnaja. Mała sumniajusia, što kali b paŭstancy ŭ Siryi krychu pramarudzili i źnieśli režym Bašara Asada nie ŭ śniežni 2024 hoda, padčas kiravańnia ŭ ZŠA «ni na što nie zdatnaha» Džo Bajdena, a prynamsi ŭ lutym 2025-ha, kali na pasadu zastupiŭ užo suśvietny «miratvorac» Donald Tramp, to i heta jon prypisaŭ by svajmu hieniju. I papoŭniŭ by hetym kiejsam hanarovy śpis zasłuh dla atrymańnia Nobieleŭskaj premii.

A voś z sapraŭdy haračymi kanfliktami, u jakich ni ahresar nie źbirajecca spyniacca, ni achviara ahresii nie choča kapitulavać, tak prosta ŭ «miratvorca» nie atrymlivajecca. Bo ŭ hetym vypadku havorka z abodvuch bakoŭ idzie zusim nie pra hrošy. A značyć, i «ździełkami» takija vojny nie vyrašajucca. Kolki ni rasściłaj čyrvonyja dyvany pierad ich raspalščykami.

• 2
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0