Zvyčka da krataŭ. Były palitźniavoleny miedyk raskazaŭ, što turma robić ź viaźniami i ich nahladčykami
Były palitźniavoleny lekar u razmovie z «Radyjo Svaboda» raskazvaje pra samych zapatrabavanych śpiecyjalistaŭ u kałonii, prystojnych supracoŭnikaŭ administracyi i viaźniaŭ krytych turmaŭ, jakim patrebnaja psichałahičnaja dapamoha.
Miedyk Mikałaj (imia źmienienaje ŭ metach biaśpieki) byŭ uražany biełaruskimi padziejami leta i vosieni 2020 hoda, choć u krainie ŭ toj čas nie znachodziŭsia. Pisaŭ kamientary ŭ sacsietkach, udzielničaŭ u dyskusijach tam ža. Kali apynuŭsia ŭ Biełarusi ŭ 2021-m, jaho zatrymali, abvinavacili pa niekalkich kryminalnych artykułach (za źniavahu słužbovych asobaŭ, pahrozu ŭžyvańnia hvałtu ŭ dačynieńni da supracoŭnika orhanaŭ unutranych spraŭ). U vyniku Mikałaju prysudzili 4 hady pazbaŭleńnia voli. Jon całkam adbyŭ termin. Vyzvaliŭšysia, niekatory čas zastavaŭsia ŭ Biełarusi, ale nie adčuvaŭ siabie ŭ biaśpiecy. Niadaŭna vyjechaŭ z krainy. U razmovie z «Radyjo Svaboda» Mikałaj raskazvaje pra svaje «pryhody» za kratami.
Tabletačka «Dykłafienaka»
Mikałaj pačynaje razmovu z taho, što administracyja ŭstanoŭ, dzie jamu daviałosia pabyvać, viedała, što jon lekar i raniej taksama pracavaŭ u kałonii. Ale jaho adrazu papiaredzili, što svaje viedy pažadana nie demanstravać.
«Samaje kryŭdnaje było, kali ja bačyŭ, jak niekatoryja turemnyja miedyki, jak ślapyja kacianiaty, sprabavali zrazumieć, z čym prychodziać da ich asudžanyja. U ich nie chapała viedaŭ, a dla mianie hetyja zachvorvańni zdavalisia prostymi, drobnymi, ja moh dapamahčy! Ale mnie adrazu skazali (dasłoŭna): «Suniešsia ŭ miedčastku — tvajo makała abrubim pa samaje nie chaču». Ja bačyŭ, jak fielčar prosta atrymlivaŭ asałodu ad taho, što da jaho ŭ jakaści pacyjenta pryjšoŭ lekar. Kali ŭ mianie byŭ kavid, toj fielčar vysakamierna vymaviŭ: «Z ulikam taho, što vy doktar, vy raskrucili mianie na tabletačku dykłafienaka», — uzhadvaje Mikałaj.
Surazmoŭca raskazvaje, jak adnojčy pry sustrečy z hetym fielčaram jon biaskryŭdna pažartavaŭ.
«Na maju dumku, u žarcie nie było źniavahi, a fielčar pryhraziŭ: «Za takija žartački napišu na ciabie rapart i pajedzieš u ŠIZA». Ja źviarnuŭsia da jaho na «vy» i skazaŭ, što jak kaleha prosta chacieŭ uźniać jamu nastroj. Jon adkazaŭ: «Usie miedycynskija rabotniki albo za płotam, albo ŭ miedčastcy», — daŭšy zrazumieć, što jon mianie nie ŭsprymaje jak lekara. Chutčej za ŭsio, u jaho byŭ niejki kompleks niepaŭnavartaści. Mahčyma, zajzdraść, što nie atrymaŭ vyšejšuju miedadukacyju», — uzhadvaje Mikałaj svoj dośvied zvarotu da turemnych miedykaŭ.
«Vy nidzie nie zmožacie pracavać, akramia turmy»
Što da kantynhientu, jaki pracuje u miedčastkach kałonij i turmaŭ, to, na dumku Mikałaja, ludzi čaściakom čarśćviejuć, emacyjna vyharajuć.
«U miedykaŭ adbyvajecca prafiesijnaja defarmacyja, devijacyja, jany padśviadoma kapijujuć pavodziny asudžanych. Raniej ja zaŭvažaŭ, što jedu ź imi ŭ hramadskim transparcie, jany ŭ cyvilnym, ale źniešnie robiać uražańnie kryminalnikaŭ. Kapijujuć žestykulacyju, mimiku, žarhon, pavadki kryminalnikaŭ. Ludzi vyharajuć. Adnojčy namieśnik načalnika Departamientu vykanańnia pakarańniaŭ adnoj z abłaściej skazaŭ supracoŭnikam papraŭčych ustanoŭ: «Vy nidzie nie zmožacie pracavać, akramia turmy», — kaža surazmoŭca.
Na dumku Mikałaja, ludzi pryvykajuć da pracy za kratami, choć maładyja supracoŭniki sutykajucca z rasčaravańniami. U navučalnaj ustanovie kštałtu Akademii MUS vučać paniaćciam «dobleść, honar, hodnaść».
«A kali jany prychodziać pracavać, sutykajucca z advarotnym. Pajści nie daje abaviazalnictva vypłaty vialikich hrošaj za biaspłatnuju adukacyju, tamu ŭklučajecca zvarotnaja abarončaja reakcyja: čałaviek pačynaje čarśćvieć i razvažać: «A navošta ja budu dobrym i empatyčnym, kali ŭsie ludzi ačarśćvieli? Jaki sens mnie być empatyčnym? Mnie praściej być žorstkim, ćvierdałobym, toŭstaskurym», — i z časam jany pryzvyčajvajucca da hetaha i zastajucca takimi», — razvažaje surazmoŭca.
Kali b supracoŭnikaŭ orhanaŭ unutranych spraŭ nie ŭtrymlivali vialikimi vypłatami za biaspłatnuju adukacyju ŭ navučalnych ustanovach MUS (kala 20 tysiač dalaraŭ u ekvivalencie, kali ty nie adpracuješ pa kantrakcie), jany sychodzili b usie, miarkuje surazmoŭca.
Mikałaj raskazvaje, što raniej zarobak u turemnych miedykaŭ byŭ vyšejšym, čym u cyvilnych. Ale z časam jon uraŭniaŭsia z zarobkami ŭ cyvilnaj achovie zdaroŭja, tak što asobaha stymułu pracavać miedykam va ŭstanovach pienitencyjarnaj sistemy niama. Što da inšych supracoŭnikaŭ kałonij, to jany roznyja, dadaje surazmoŭca.
«Jość realnyja supracoŭniki — ja b ich nazvaŭ dobrasumlennyja «jabaćki» — heta maładyja aficery, što naradzilisia paśla 1994 hoda, jakija realnaść usprymajuć nieabjektyŭna. Ščyra vierać, što ŭ nas samaja ščaślivaja kraina, usio dobra i pravilna — jak u Paŭnočnaj Karei. Chacia jany nam kažuć, što nieabjektyŭna realnaść usprymajem jakraz my.
Jość prystojnyja aficery, jakija razumiejuć, u jakim bałocie jany žyvuć i pracujuć, — jany nie vykonvajuć złačynnyja zahady, vykonvajuć svaje abaviazki, nie parušajučy zakon. Na adnaho takoha aficera ja hladzieŭ sa ździŭleńniem — čamu jon jašče nie śpiŭsia? Mnie skazali, što jon zakadziravaŭsia. Tamu što albo śpivajucca, albo prymajuć antydepresanty, narmalnamu čałavieku tam pracavać nielha», — razvažaje Mikałaj.
Jon uzhadvaje, jak maładyja supracoŭniki pravodzili vychavaŭčuju rabotu, čytali lekcyi, pieravychoŭvali źniavolenych.
«U načalnika atrada — nibyta vyšejšaja adukacyja (ja b skazaŭ: «vierchniaja adukacyja»). Jon čytaŭ nam lekcyju pra invalidaŭ. Ujaŭlajecie, jon nie viedaje rymskija ličby: čytaje «invalid pieršaj hrupy i invalid adzinaccataj hrupy». Mnie zdajecca, što na ŭrokach historyi načalnik atrada nie prysutničaŭ. Jon pračytaŭ u tekście «pakt MałatOva-RybJentrapa».
Mnohija maładyja načalniki atradaŭ nie lubili razmaŭlać z palityčnymi, bo tyja — adekvatnyja, adukavanyja ludzi, na hałavu vyšejšyja za ich pa intelekcie. Supracoŭnikam chočacca padtrymać razmovu na prystojnym uzroŭni, ale bieź źviazki ź niecenzurnych słoŭ jany nie mohuć razmaŭlać.
Byli roznyja supracoŭniki: i prystojnyja, i «jabaćki», jakija nas ličyli «zabłudšymi aviečkami», a my ich ličyli «jabaćkami». Raniej ludziam možna było daravać — nie było internetu, nie było adkul čerpać infarmacyju, nu, a ciapier — heta tak dziŭna!» — razvažaje Mikałaj.
Samy zapatrabavany doktar u kałonii
Deficyt miedycynskich kadraŭ u kałonijach jość, ale Mikałaj miarkuje, što jon nie bolšy, čym u zvyčajnych paliklinikach i balnicach.
«U štacie jość niekamplekt, ale jon nie krytyčny. Zaŭsiody asudžanaha moža pryniać fielčar, ale jaki b jon ni byŭ dobry, jon nie zamienić lekara. Ale i doktar nie zaŭsiody moža «razrulić» situacyju, pakolki ŭ jaho moža być šmat viedaŭ, a pa fakcie miedykamientaŭ amal niama.
Miedykamienty tolki «patryjatyčnyja»: u niekatorych kałonijach zabaraniali atrymlivać impartnyja leki, tamu što byli biełaruskija. Usio ad administracyi zaležyć. Farmalna dapamohu akazvajuć, ale hetyja miedykamienty biez dakazanaj efiektyŭnaści.
Asablivych prablem trapić da terapieŭta niama. Mahčyma, jość prablemy z tym, što kali ty pracuješ u pramzonie, pry častych «adprošvańniach» da terapieŭta i na fizijapracedury heta moža adbicca na pracy i ty možaš mieć niepryjemnaści. Pryčynu znojduć», — kaža były palitviazień.
Pa słovach Mikałaja, samy zapatrabavany doktar u kałonii — stamatołah. Pa štacie va ŭsich miedčastkach pavinien być adzin stamatołah. Idealna, kab ich było 2 albo 3, ale takoje naŭrad ci mahčyma, razvažaje surazmoŭca.
«U adnoj kałonii ja nie dačakaŭsia čarhi da stamatołaha ciaham 5 miesiacaŭ, u druhoj čarha była nie bolš za 2 tydni. Ja nie čuŭ pra roznaje staŭleńnie lekaraŭ da palityčnych i niepalityčnych, nie sutykaŭsia, kab da palityčnych drenna stavilisia. Usio, moža, zaležyć ad taho, kolki čałaviek siadzić u kałonii i kolki lekaraŭ pracuje», — miarkuje doktar.
Ci mahčyma ŭ kałonijach daviadzieńnie viaźniaŭ da śmierci, jak było z palitźniavolenymi Vitoldam Ašurkam, Alesiem Puškinym dy inšymi? Lekar admoviŭsia heta kamientavać, bo nie viedaje ŭsich akaličnaściaŭ śmierciaŭ.
«Ja byŭ śviedkam, jak ledź nie pamierli dva niepalityčnyja — usio było źviazana z chałatnaściu miascovaha fielčara. Ja nie abaraniaju turemnych miedykaŭ i nie vinavaču ich. Treba viedać kankretnuju situacyju. Usio mahło zaležać ad nastroju ci chałatnaści kankretnaha miedrabotnika ŭ toj momant. Administracyja vielmi baicca skandałaŭ, kali jaje nichto nie prykryvaje. Budzie rabić usio, kab hetaha skandału nie było. Nie dumaju, što kahości buduć davodzić da śmierci — heta małavierahodna», — vykazaŭ mierkavańnie Mikałaj.
Što da miedabstalavańnia, to ŭ niekatorych kałonijach jano niadrennaje, na dumku miedyka.
«U adnoj z kałonij ja pabačyŭ takuju miedčastku — u Minsku nie va ŭsich paliklinikach jość takoje sučasnaje abstalavańnie, palikliniki rajcentraŭ tam i pobač nie stajali! U kałonii dla recydyvistaŭ daŭno byŭ zakupleny dobry pulmanałahičny aparat.
Ja dumaju, Departamient vykanańnia pakarańniaŭ nie škaduje na heta hrošaj, tamu što tańniej zrabić prafiłaktyku suchotaŭ, čym potym ich lačyć. Tak što fluarałahičnyja aparaty davoli prystojnyja.
U adnu ź miedčastak byŭ zakupleny dobry aparat UHV, byŭ i doktar, jaki moh pracavać na im, ale nie skłałasia. Byŭ zakupleny dobry aparat hastrafibraskapii — spačatku taksama byŭ śpiecyjalist, jaki moh pastavić «zond», ale chutka zvolniŭsia.
Tak što abstalavańnie jość. Pytańnie — jak i kamu jaho vykarystoŭvać?», — zadaje rytaryčnaje pytańnie miedyk.
Što da prafiesijnaha ŭzroŭniu: kali paraŭnoŭvać śpiecyjalista sielskaj ambułatoryi, učastkovaha terapieŭta sa zvyčajnaj palikliniki i lekara ź miedčastki kałonii, to jany ničym nie adroźnivajucca, miarkuje Mikałaj.
«U płanie charčavańnia nie tak usio strašna»
Kali pamiłavali Juryja Ziankoviča, Siarhieja Cichanoŭskaha, Ihara Karnieja, Andreja Kuźniečyka i niekatorych inšych palitźniavolenych, hramadskaść była ŭražanaja, jak jany schudnieli — stracili pa 20 kiłahramaŭ vahi. Cichanoŭski i Ziankovič navat kazali, što pierad vyzvaleńniem ich ciaham miesiaca ŭzmocniena «adkormlivali». Što adbyvajecca, niaŭžo ludzi za kratami sapraŭdy haładajuć?
«Maje słovy moža kahości šakujuć, ale ŭ płanie charčavańnia ŭ cełym nie tak usio strašna. 20 hadoŭ tamu sałdat u vojsku karmili značna horš, čym kormiać ciapier asudžanych.
Kali ja byŭ kursantam, nie było dnia, kab u mianie nie było piakotki. Za kratami ni razu nie było ni «piakotki», ni straŭnikava-kišečnych razładaŭ. Viadoma, charčavańnie zaležyć ad kałonii, čym mienš ludziej, tym charčavańnie jakaśniejšaje.
Dumaju, što znakavych palitźniavolenych sapraŭdy drenna karmili, kala jany ŭtrymlivalisia ŭ adzinočkach u PKT. Jašče ž mnohaje zaležyć ad asablivaściaŭ arhanizmu, ščytapadobnaj załozy, patałohij, abmienu rečyvaŭ. Možna charčavacca narmalna, ale z-za pastajannaj tryvožnaści, pahraničnaha stanu stračvać vahu. Chaleryk taksama chutčej tracić vahu, čym flehmatyk», — razvažaje lekar.
Palityčnyja — heta kantynhient, jaki maje tak zvany «10 prafulik». U PKT i ŠYZA «atavarka» zabaronienaja. Kali ludzi znachodziacca ŭ atradzie, atavarvacca ŭ turemnaj kramie im dazvolena na 2 bazavyja vieličyni (84 rubli) u miesiac.
«U kaho 2 bazavyja — toj ekanomić i razumna raźmiarkoŭvaje nievialikija hrošy, kuplaje tolki karysnaje. A ŭ kaho 5 ci 8 bazavych, toj tolki na kołu vydatkoŭvaje stolki ž. Mnie 2 bazavyja na «atavarku» chapała. Na voli ja važyŭ 95 kiłahramaŭ, byŭ lišak masy cieła. Maja idealnaja vaha 89-92 kiłahramaŭ, ja z takoj i vyjšaŭ na volu. Praŭda, paśla 6 miesiacaŭ PKT ja schudnieŭ. Porcyi byli maleńkija, ale jakasnyja, amal chatniaja ježa.
Kali b była «atavarka», ja b nie schudnieŭ. Za ŭvieś termin ja tolki dźvie pasyłki atrymaŭ. Pasyłku možna raściahnuć nadoŭha. Niekatoryja raździarbańvali pasyłku za 2 tydni. Nažrucca na noč, lažać, pahładžvajučy žyvot: ščaście ŭ žračcy», — kaža były palitviazień.
Pa jaho słovach, u kałonijach byli sučasnyja spartzały z krutymi trenažorami, jakimi karystalisia nabližanyja da administracyj i karysnyja dla jaje ludzi. Ale tudy «palityčnych» nie puskali.
«Praŭda, kab trapić u spartzału, prapanoŭvali vykanać umovy: pryznać vinu, pahasić pazoŭ i «stać na šlach vypraŭleńnia» — ty nie pavinien być «złośnikam» (złosnym parušalnikam režymu — RS). Ale bolšaść z «10-ha prafuliku» — «złośniki», tak što šlach da spartyŭnaj zały dla ich začynieny. Zredku možna było pahaniać miač na stadyjonie», — kaža Mikałaj.
«U PKT siadzieŭ ź nieadekvatam»
Na 6 miesiacaŭ u pamiaškańnie kamiernaha typu Mikałaj trapiŭ za toje, što nie zachacieŭ myć prybiralni. Administracyja kałonii cudoŭna viedała, što jon pracavaŭ u kryminalna-vykanaŭčaj sistemie i viedaje, da čaho pryviadzie prybirańnie tualetaŭ — heta panižeńnie statusu.
«Načalnik atrada kazaŭ, što statusaŭ ciapier niama, heta ŭsio nieaficyjna. I zahadaŭ, kab ja ŭ tłumačalnaj napisaŭ, što admoviŭsia prybirać va ŭmyvalniku. Ja admoviŭsia i tady na mianie skłali rapart, što ja nie vitajusia. Razyhrali šmatchadovačku, zładzili tanny śpiektakl. Kali ja trapiŭ u inšuju, bolš strohuju kałoniju, administracyja była ździŭlenaja: «Za što PKT na taki termin? A što, u vašaj kałonii niama apieratyŭnikaŭ?», — pytalisia ŭ mianie.
Mikałaj kaža, što šukaŭ pazityŭ u znachodžańni ŭ PKT, radavaŭsia tamu, što a 21-j jon kłaŭsia spać, a ŭ atradzie druhaja źmiena pracavała da 22-j. Nie było televizara, prahułka ŭ najlepšym vypadku raz na dzień, a to i radziej. Zdaralisia momanty, kali vychodziŭ na prahułku i ledź nie traciŭ prytomnaść ad śviežaha pavietra, kružyłasia hałava.
«Mianie pasadzili da nieadekvatnaha čałavieka, jakoha bolšuju častku terminu trymali ŭ PKT, bo ŭ žyłoj zonie ź im było b šmat prablem. Z ulikam taho, što ŭ hetaj kałonii jašče zastavalisia «złodziejskija tradycyi». U pieršyja dni kantralory pytalisia, ci ŭsio ŭ mianie ŭ paradku. Spačatku nie razumieŭ, u čym sprava, a potym zrazumieŭ, što mianie pasadzili ź nieadekvatam. U jaho byŭ dyjahnaz — emacyjna-łabilny razład asoby. Kantralory mnie navat spačuvali, ale ŭ mianie nie było vyjścia», — kaža Mikałaj.
Što adbyvajecca ŭ «krytych» turmach
Apošnija niekalki miesiacaŭ da skančeńnia terminu Mikałaj adbyvaŭ u krytaj turmie № 4 Mahilova — jak złosny parušalnik režymu.
Raniej, kab źniavolenaha z kałonii adpravić u krytuju turmu, treba być tak zvanym «błatnym», «šatać režym», «pastajanna badacca z administracyjaj», tłumačyć ź viedańniem spravy Mikałaj, jaki pracavaŭ u kałonii dla recydyvistaŭ u pačatku 2000-ch.
«Zvyčajna ludzi spačatku ŭ ŠIZA, potym u PKT, znoŭ u ŠIZA — im davali šaniec. Kab trapić u «krytku», treba było vielmi ciažkaje złačynstva ŭčynić: plunuć načalniku kałonii ŭ tvar, zładzić panažoŭščynu, pahrom. Ciapier inakš. Mabyć, jość admysłovy płan, albo «palityčny» znachodzicca pad prycełam. Byvaje, u čałavieka nie było ni PKT, ni ŠIZA — a na jaho abjaŭlajuć palavańnie. My sprabavali šukać łohiku — nie atrymałasia», — uzhadvaje Mikałaj.
U krytaj turmie «atavarka» na 1 bazavuju (42 rubli), prahułka 1 raz u dzień. Mnohaje zaležyć ad taho, z kim siadziš u kamiery, bo ŭ «krytcy» šmat emacyjna nieŭraŭnavažanych, śćviardžaje Mikałaj.
«Sa mnoj adnojčy siadzieli troje — usie z razładam asoby, ad jakich kałonii pazbaŭlalisia. Heta byli kryminalniki, jakija byli vychavanyja ŭ ciažkich umovach, u ich razmytyja ramki pavodzin. Miarkuju, što ŭ 60% siadzielcaŭ «krytak» — emacyjna-łabilny razład asoby, u ich usio žyćcio ŭ turmach. Dla psichijatraŭ u turmach niearanaje pole dla pracy», — pierakanany lekar.
Mikałaj pierajmaŭsia, što ŭ jaho taksama budzie 411 artykuł KK, jaki čaściakom «šyjuć» inšym palitviaźniam — niepadparadkavańnie administracyi kałonii, i termin mohuć praciahnuć. Jon pryznajecca, što navat rytm sardečny parušaŭsia.
«Maralna ciažka było adbyvać apošnija miesiacy, bo kab čałavieka «prybić», robicca heta ŭ kancy terminu. Ciažki psichalahičny ŭdar — «papić kroŭ», — kaža surazmoŭca.
Mikałaj pravioŭ u Biełarusi niekalki miesiacaŭ paśla vyzvaleńnia. Pryznajecca, što było ciažka, jon adčuvaŭ siabie, jak ścisnutaja spružyna.
«Paŭsiul čyrvona-zialonyja ściahi, płakaty, jak treba lubić milicyju i siłavyja struktury. U adnoj pieśni jość słovy: «Łahieria mienia vstriečajut, łahieria kolučiej provołokoj obnimut» — u mianie takoje adčuvańnie, što ŭsio nieba — heta adzin vialiki Łukašenka, jaki jaho abdymaje… Ja całkam prycisnuty, ja całkam biez pravoŭ. Zabivała jašče pasiŭnaść maładych ludziej.
Vyzvaliŭšysia z turmy, u Biełarusi ja pačaŭ zaŭvažać u siabie parušeńnie sardečnaha rytmu, niahledziačy na małady ŭzrost, z-za taho, što pastajanna znachodzišsia ŭ stanie paranoi i čakaješ, što mohuć znajści tvoj stary kamient i zabrać, choć termin dziejańnia artykuła skončyŭsia. Kali vyjechaŭ ź Biełarusi — serca pracuje jak šviejcarski hadzińnik. Pakul viartacca dakładna nie chočacca», — pryznajecca Mikałaj.
«Šynvize — končany sadyst». Adzin z adyjoznych načalnikaŭ kałonii Babrujska pierabraŭsia ŭ Hiermaniju
Radyjoviadučy raskazaŭ pra ŭnutranuju kuchniu ANT — i pra toje, jak pieratvaryŭsia ŭ palitviaźnia
Pravaabaroncy zafiksavali za piać hadoŭ bolš za 100 tysiač faktaŭ pieraśledu
Babaryka byŭ strašna ščaślivy, kali daviedaŭsia, što staŭ dziedam — jaho dačka naradziła ŭ Aŭstralii
Aryštavany dyrektar Pałaca Respubliki, adzin z arhanizataraŭ Marafona adzinstva9
Kamientary