Jak lohka časam ludzi vymaŭlajuć u adkaz na pytańnie, čamu ŭ ich stomleny vyhlad abo niezadavoleny tvar: «Dy ŭ mianie stres!». A dalej pačynajecca, jak praviła, pieraličeńnie ŭsich ciažkaściaŭ — ad prablem sa zdaroŭjem da prablem u znosinach ź ludźmi. I zdajecca, što stresavy stan — heta štości zvyčajnaje, niepaźbiežnaje, jak drennaje nadvorje. Davajcie raźbiaromsia, ci tak heta.
Stres — achoŭnaja reakcyja arhanizma na toje, što pałochaje čałavieka, razdražniaje abo pahražaje jamu, na intensiŭnaje, niezvyčajnaje źniešniaje ŭździejańnie. Stres (biezumoŭna, nie nadta mocny) nieabchodny čałavieku, pakolki stymuluje dziejnaść niervovaj sistemy i rabotu ŭnutranych orhanaŭ. Čałaviek, jak lubaja žyvaja istota, tak ustrojeny, što ŭ vypadku niebiaśpieki, nieabchodnasci pieraadoleć raptam uznikłuju pieraškodu vypracoŭvaje harmony, jakija vykidvajucca ŭ kroŭ. Heta adrazu nadaje nam mocy, raskryvaje novyja zdolnasci — daje mahčymaść pieraadoleńnia hetych pieraškod, pavyšaje šancy na vyžyvańnie. Heta narmalnaja reakcyja arhanizma na stres. Ale žyćcio sučasnaha čałavieka niemahčymaje biez aŭrałaŭ na pracy, chvarobaŭ i strataŭ blizkich ludziej, razvodaŭ i da t.p. I kali takija niepryjemnyja padziei doŭžacca praciahły čas, nazapašvajucca, źjaŭlajecca ryzyka razvićcia chraničnaha stresu, jaki škodny i navat niebiaśpiečny, bo harmony, nakiravanyja na pieraadoleńnie pieraškod, nie rastračvajucca, a nazapašvajucca ŭ lišku i mohuć naniesci škodu zdaroŭju. Chraničny stres — vynik pastajannaha abo praciahłaha znachodžańnia ŭ stanoviščy, jakoje hniacie čałavieka. (Darečy, prajavy stresu znojduć u siabie mnohija: parušeńnie kancentracyi ŭvahi, znižeńnie pracazdolnasci, chutkaja stomlenaść, razdražnialnaść, ahresiŭnaść, biespadstaŭnyja tryvožnaść i strachi, pastajannaje hniatučaje adčuvańnie viny i h.d.).
Jak ža navučycca paźbiahać stresavych situacyj na pracy i doma? Dla hetaha nieabchodna:
pravilna raźmiarkoŭvać čas
pry deficycie času pieršaje praviła — nie zapuskać spravy;
chatniuju pracu rabić nie ad vypadku da vypadku, a namiačać zahadzia i vykonvać jaje rehularna;
pry najaŭnasci mnostva spraŭ nieabchodna pačynać z najbolš važnych, a zakančvać mienš važnymi.
dakładna arhanizavać pracu
padrychtavać pracoŭnaje miesca, prybrać usio lišniaje i zapascisia nieabchodnym;
pierad pačatkam pracy varta pakłapacicca, kab vašu ŭvahu nie adciahvali; uładzić usie lišnija spravy (naprykład, zahadzia zrabić nieabchodnyja telefonnyja zvanki).
umieć adpačyvać. Navat pry vialikaj zahružanasci ludziam, jakija ŭmiejuć arhanizavać svoj volny čas, nie strašny nijaki stres. Lepšy vid adpačynku — heta źmiena dziejnasci. Kali na praciahu pracoŭnaha dnia vy ničoha ciažejšaha, čym ručka, nie padymajecie, u vychadny varta zaniacca fizičnaj pracaj abo sportam. I naadvarot, paśla intensiŭnaha pracoŭnaha tydnia ź ciažkimi fizičnymi nahruzkami ŭ vychadnyja lepš rassłabicca. Karysnaja spakojnaja prahułka ŭ lesie, pachod u kino abo teatr. Takija mierapryjemstvy lepš płanavać zahadzia.
Navat pry vialikaj zahružanasci ludziam, jakija ŭmiejuć arhanizavać svoj volny čas, nie strašny nijaki stres. Lepšy vid adpačynku — heta źmiena dziejnasci. Kali na praciahu pracoŭnaha dnia vy ničoha ciažejšaha, čym ručka, nie padymajecie, u vychadny varta zaniacca fizičnaj pracaj abo sportam. I naadvarot, paśla intensiŭnaha pracoŭnaha tydnia ź ciažkimi fizičnymi nahruzkami ŭ vychadnyja lepš rassłabicca. Karysnaja spakojnaja prahułka ŭ lesie, pachod u kino abo teatr. Takija mierapryjemstvy lepš płanavać zahadzia.
I ŭsio ž samaje hałoŭnaje, ad čaho zaležyć, ci budzie ŭ čałavieka chraničny stres, — jaho emocyi, jaho staŭleńnie da niepryjemnaściaŭ i padziej, što adbyvajucca vakoł. Užo dakazana, što nastroj čałavieka akazvaje najmacniejšy ŭpłyŭ na jaho zdaroŭje. Usio, što adbyvajecca ŭ nas u hałavie, što my sabie ŭjaŭlajem, pra što dumajem, upłyvaje na naš stan, pryčym adbyvajecca heta nibyta samo pa sabie, aŭtamatyčna, pa‑za našaj śviadomaściu. Kali my ŭspaminajem dobryja padziei — źviedvajem radaść, pry drennych uspaminach — adčuvajem ciažar na dušy.
Uznikaje pytańnie: «A ci moža čałaviek kiravać svaimi emocyjami?». Tak, moža. I kali jon sapraŭdy kłapocicca pra siabie, to pavinien hetamu navučycca. Vučyciesia padaŭlać u sabie złosnyja pačucci — zajzdraść, niezadavalnieńnie saboj, navakolnymi, pracaj; nie razdražniacca pa pryčynie drobnych žyćciovych prablem. Nie pradjaŭlajcie praźmiernych patrabavańniaŭ da navakolnych, asabliva ŭ siam'i, nie imkniciesia pad siabie pierarabić žonku (muža), darosłych dziaciej. Prymajcie ludziej takimi, jakija jany jość. Darosłaha čałavieka pieravychavać składana, a pieravychavańnie vyklikaje razdražnieńnie ź jaho boku. Nie ŭpadajcie ŭ hnieŭ, kali štości abo chtości razdražniaje; nie reahujcie adrazu — nakolki heta mahčyma, paličycie ŭ dumkach, zrabicie dva‑try hłybokija ŭdychi. Padumajcie i pastarajciesia zrazumieć punkt hledžańnia hetaha «razdražnialnika», kali heta kankretny čałaviek. Pašukajcie spakojny i dalikatny sposab paŭpłyvać na jaho, vykarystajcie žart.
Pieraadoleć drenny emacyjny stan i źniać razdražnieńnie dapamohuć nastupnyja praktykavanni ŭschodniaj miedycyny:
skryžujcie ŭkazalnyja palcy ruk, pieraviadzicie ruki za hałavu, nohi pastaŭcie na šyryniu plačej, naski ŭ baki; robiačy ŭdych, złučycie nohi i zastyńcie ŭ hetym stanoviščy na 5 siekundaŭ; ciapier pastupova viarniciesia ŭ zychodnaje stanovišča, robiačy vydych (paŭtarycie 10 razoŭ);
ležačy na padłozie, abdymicie kaleni i jak maha ščylniej prycisniciesia da ich (vykonvać 2 chviliny).
Psichołahi rekamiendujuć dla hetych metaŭ i aŭtatreninhi. Jany dastupnyja i prostyja. Kab vyklikać u siabie stan unutranaha spakoju i kamfortu, vykanajcie praktykavańnie «schovišča». Vy ŭ dumkach stvarajecie sabie schovišča — miesca, dzie vas nichto nie patryvožyć i nie paturbuje, i ŭ dumkach znachodźciesia ŭ im niejki čas. Heta moža być što zaŭhodna — lubimy pakoj, bierah mora, šałaš u lesie, navat inšaja płanieta… Adzinaja ŭmova — kab vy adčuvali siabie spakojna, utulna. Supakoiŭšysia i adpačyŭšy, viartajciesia ŭ realny śviet. Dla hetaha dastatkova hłyboka ŭzdychnuć i raspluščyć vočy.
I jašče niekalki kankretnych parad pa vychadzie sa stresavych stanaŭ:
zabiaśpiečcie sabie dastatkovy son — heta lekavy srodak pry niervovym napružanni;
zrabicie masaž abo samamasaž, jaki palapšaje krovazvarot, pavyšaje myšačny tonus i vyklikaje adčuvańnie rassłablenasci;
naviedajcie łaźniu, jakaja aśviažyć nie tolki cieła, ale i dušu;
vykarystajcie muzykaterapiju: lubimaja miełodyja vyklikaje stanoŭčyja emocyi, dapamahaje zabycca na stomlenaść i pryčyny stresu, narmalizuje arteryjalny cisk i puls;
vaźmicie vodpusk, kali stres vyklikany niepryjemnaściami na pracy.
I samaje hałoŭnaje ŭ prafiłaktycy stresu: nieabchodna zaŭsiody pamiatać, što ź luboj žyćciovaj situacyi, losavyznačalnaj abo paŭsiadzionnaj, jość vyjście, a ŭ čałavieka jość prava źmianić siabie abo svajo staŭleńnie da taho, što jon ličyć niaščaściem, biadoj. Kiravać svaimi emocyjami nie tolki možna, ale i treba. Asnoŭnaje ŭ pieraadolenni žyćciovych pieraškod — dziejańnie (ruchi, učynki), a heta zaŭsiody lepš, čym pakornaść abstavinam.
Kamientary