«Межы сціраюцца». Беларуска расказала, як і навошта стала вывучаць эсперанта на радзіме яго заснавальніка
Беларуска Марыя (імя змененае) знайшла незвычайны спосаб адаптавацца ў эміграцыі — пачала вывучаць эсперанта. Гэта штучная мова, створаная Людвікам Лазарам Заменгофам, вядомым акулістам і лінгвістам з Беластока. Менавіта ў гэтым польскім горадзе ўжо тры гады жыве Марыя. Выданне Most даведалася ў яе, як загаварыць на эсперанта за паўгода, навошта ведаць «нежывую» мову і дзе знайсці іншых эсперантыстаў.
«Ты можаш быць творцам»
Марыя ўспамінае: як і ўсе эмігранты, у першы час пасля пераезду была разгубленая.
«Заменгоф быў для мяне асобай, якая злучае Гродна і Беласток, — расказвае гродзенка. — Я ўжо валодала інфармацыяй, чаго дасягнуў Заменгоф у Гродне, і мне было цікава, наколькі памяць пра яго моцная тут, у Беластоку».
Людвік Лазар Заменгоф нарадзіўся ў Беластоку, але ў 1880-х пераехаў у Гродна і пражыў там чатыры гады. Ён працаваў лекарам — лячыў дзяцей ад небяспечнага інфекцыйнага захворвання вачэй. А лінгвістычныя здольнасці Заменгофу перадаліся ад бацькі — ён быў настаўнікам замежных моў. Заменгоф ведаў польскую, рускую, нямецкую, англійскую, латынь. І імкнуўся стварыць мову, якая была б зразумелая абсалютна ўсім.
У Беластоку Марыя знайшла бясплатныя курсы эсперанта і пачала вывучаць мову. Але мэты вывучыць яго дасканала не было, таму і заняткі яна нярэдка прапускала. Зрэшты, іх хапіла, каб зразумець сутнасць эсперанта і логіку стварэння слоў.
«Мова вельмі лёгкая! І нават тыя людзі, якія яе вывучаюць самі, авалодваюць ёй за некалькі тыдняў. Трэба ўсяго паўгода, каб на ёй спакойна мець зносіны. А я пакуль смакую тое, што мне дадзена! — усміхаючыся, расказвае беларуска. — Я не стаўлю мэту ўсё ведаць. Але тыя людзі, якія са мной пачыналі і такую мэту ставілі, ужо гавораць на гэтай мове».
Простасць мовы, кажа беларуска, хаваецца ў яе сістэме.
Заменгоф спадзяваўся, што дзякуючы эсперанта людзі розных нацыянальнасцяў і культур змогуць свабодна мець зносіны. Ужо да 19 гадоў у яго быў гатовы чарнавы варыянт штучнай мовы. А праз дзевяць гадоў, у 1887 годзе, ён выдаў кнігу «Міжнародная мова эсперанта». Спачатку яна выйшла на рускай мове, а потым на англійскай, французскай і польскай.
Заменгоф прапанаваў зрабіць сістэму словаўтварэння адкрытай, каб яе вывучалі, дапаўнялі і змянялі. Аснова эсперанта — рамана-германскія і славянскія мовы, а далей дзейнічаюць базавыя правілы.
«Дзесяць хвілін — і вы зразумееце, што гэта зусім нескладана! — пераконвае Марыя і прапануе паспрабаваць. — Гэтая мова хоць і штучная, але жыве па правілах жывой. З веданнем некаторых нормаў ты можаш быць творцам, а гэта пачуццё натхняе!
Спосаб прыдумляння слоў у эсперанта адзін — злепліванне. Да асновы слова неабходна дадаць патрэбныя канчаткі, суфіксы і прыстаўкі. Іх не так шмат, як у іншых мовах. Напрыклад, усе назоўнікі заканчваюцца толькі на «o», прыметнікі — на «a». А для множнага ліку канчатак будзе ўсюды «j».
У мове эсперанта няма роду, а склонаў усяго два — назоўны і вінавальны. Усё — што трэба ведаць пра дзеясловы, — хто робіць дзеянне або на што яно накіравана», — тлумачыць сутнасць эсперанта Марыя.
Мова, якую прапаноўвалі вучыць у школах
У нейкі момант навукоўцы нават прапаноўвалі выкарыстоўваць эсперанта ў школах для дзяцей, якія толькі пачынаюць вывучаць замежную мову.
«Усё таму, што эсперанта дае добрую платформу для наступнага вывучэння іншых замежных моў. Давайце параўнаем мовы з домам. Мы ўсе ведаем, што такое дом. Гэты будынак, усярэдзіне якога ёсць пакоі, але іх размяшчэнне можа быць розным. Ёсць вокны, каб глядзець на свет. Ёсць дзверы, у якія можна ўваходзіць і выходзіць. Ёсць кухня, дзе мы будзем гатаваць, а ёсць гасцёўня для сустрэч з гасцямі. Ведаючы пра яго галоўнае, вы ўваходзіце ў гэты дом і вывучаеце яго ўжо больш дасканала. І менавіта эсперанта дае разуменне замежнай мовы як дома. Ведаючы яго, нашмат прасцей вывучаць мовы іншыя».
У Беластоку Марыя сустрэла іншых эсперантыстаў. Сюды прыязджаюць валанцёры з Францыі, Германіі і іншых краін. Як правіла, гэта тыя, хто вывучыў мову за паўгода і ўдасканальвае яе ў зносінах.
«Тут па вечарах праводзяць настольныя гульні на эсперанта. У Беластоку вельмі моцная група людзей, якія вывучалі мову Заменгофа ў 1980-1990-я гады. Цяпер гэтыя людзі блізкія да ўзросту пенсійнага, а ўзровень іх зносін паміж сабой, узровень іх жадання падарожнічаць і наведваць кангрэсы проста здзіўляе!» — захопленая Марыя.
«Ты заведама ў роўнай пазіцыі з суразмоўцам»
У снежні ў Беластоку праходзяць дні Заменгофа. На іх прыязджаюць эсперантысты з розных краін. Марыя пакуль толькі «спее» да ідэі паўдзельнічаць у падобным мерапрыемстве.
«Ёсць спецыяльная праграма для эсперантыстаў, — расказвае яна. — Ты можаш паехаць у любую краіну, знайсці групу эсперантыстаў. Як правіла, яны гасцінна сустракаюць, ты знаёмішся з імі, маеш зносіны, вывучаеш мову. Такім чынам, усе межы сціраюцца!»
Да таго ж Марыя адзначае простасць зносін на эсперанта з людзьмі розных нацыянальнасцяў.
«Кажуць, што размаўляць па-англійску з чалавекам, які вывучае англійскую, значна лягчэй, чым з носьбітам. А калі ты гаворыш на эсперанта, ты заведама знаходзішся ў роўнай пазіцыі са сваім суразмоўцам. Бо ні для каго з вас гэтая мова не з'яўляецца роднай. І гэтая роўнасць, безумоўна, падкупляе! А калі ўлічыць, што мову можна вывучыць за пару месяцаў, то як да гэтага можна не імкнуцца?»
Цяпер чытаюць
Беспілотнік, які ўпаў у Мінску, прыляцеў з боку Барысава — шматлікія сведчанні10
Каментары