«Ja ŭsio roŭna budu vajavać za Ukrainu». Historyja 18‑hadovaha svajaka Cichanoŭskaj, jakoha zatrymali za sprobu ŭstupić va USU
Alaksiej Kaplič — były palitviazień. 30 sakavika jamu spoŭniłasia 18 hadoŭ, a 31 sakavika jaho zatrymali ŭ mienskim aeraporcie: jon lacieŭ u Hruziju, adkul źbiraŭsia pierabracca va Ukrainu i vajavać u składzie USU. Junaka asudzili na dva hady kałonii pavodle artykułu ab zamachu na ŭdzieł u zbrojnym kanflikcie na terytoryi zamiežnaj dziaržavy. 13 śniežnia jon vyjšaŭ na volu i byŭ vypravadžany na terytoryju Ukrainy.
«Biełsat» pahavaryŭ z Alaksiejem pra zatrymańnie, katavańni, kałonii, rodnasnyja suviazi sa Śviatłanaj Cichanoŭskaj i pra toje, ci źmianilisia jahonyja płany.
— Ja ź Bieraściejskaj vobłaści, Łuninieckaha rajona, vioski Sinkievičy. Vučyŭsia ŭ zvyčajnaj škole. Zachaplaŭsia strajkbołam. Kali pačałasia vajna Rasiei suprać Ukrainy, ja vučyŭsia ŭ dziaviatym kłasie.
— Ty pamiataješ pačatak vajny?
— Tak. A čaćviortaj ranicy, jak i bolšaść ukraincaŭ, ja pračnuŭsia ad hukaŭ rasiejskaj avijacyi. Ja žyŭ pobač z vajskovym aeradromam — adtul uźlatała avijacyja, prylatali transpartnyja samaloty Ił-76. Ja adrazu vyrašyŭ, što nie mahu zastavacca ŭbaku, kali ŭsio heta adbyvajecca. Mnie było soramna za toje, što ź biełaruskaha boku laciać rakiety i zabivajuć mirnych ukraincaŭ.
— I ty vyrašyŭ adpravicca na vajnu?
— Tak. Čakaŭ, pakul mnie spoŭnicca 18 hadoŭ. Da hetaha vioŭ pieramovy z ukrainskim bokam, mnie kazali, što mianie hatovyja ŭziać u treciuju šturmavuju bryhadu, ale dla hetaha treba było pryjechać va Ukrainu. 30 sakavika mnie spoŭniłasia 18 hadoŭ, a 31 sakavika ja ŭžo byŭ hatovy vylecieć u Hruziju. Adtul dabracca va Ukrainu i adpravicca na front. Ale mianie zatrymali.
— Tvaje rodnyja viedali pra tvaje płany?
— Nie. Im ja skazaŭ, što pajedu na zarobki ŭ Polšču.
«Rabiŭ niekalki nadrezaŭ u adnym miescy, ustaŭlaŭ tudy lazo i prakručvaŭ»
— Jak ciabie zatrymali?
— Pry prachodžańni pašpartnaha kantrolu padyšoŭ pamiežnik i paprasiŭ ź im prajści — maŭlaŭ, chadziem pahladzim u inšuju kamieru, hetaja vas drenna sčytvaje. Ale mianie adviali nie da inšaj kamiery, a zaviali ŭ kabiniet — i ja zrazumieŭ: usio, ciapier mianie zatrymajuć. Mianie adrazu ž zakavali ŭ kajdanki, nadzieli miašok na hałavu i advałakli ŭ busik. U KDB ja jechaŭ, ležačy na padłozie, naha adnaho supracoŭnika stajała ŭ mianie na hałavie, druhoha — na nahach.
— Jak ciabie vyličyli?
— Kali vykazvacca na movie režymu, to ja byŭ u «ekstremisckich čatach» — «Biełarusy ŭ Varšavie», «Biełarusy ŭ Kijevie». Jašče na pačatku vajny ja napisaŭ, što chaču pajści vajavać. Mabyć, paśla hetaha mianie ŭziali na ałovak, a paśla zatrymańnia pierakanalisia ŭ maich namierach.
— Što było dalej?
— Pieršy dopyt byŭ u toj ža dzień, da čatyroch ranicy. Mnie kazali, što addaduć mianie ŭ Rasieju, što tam «Rusičy» adrežuć mnie hałavu i adpraviać videa hetaha pakarańnia maim rodnym.
Potym źniali z zaviedzienych nazad ruk kajdanki, pierakavali ruki pierad saboj. Adzin ź ich trymaŭ kajdanki za łancužok, druhi dastaŭ lazo i pačaŭ rezać ruku. Rabiŭ niekalki nadrezaŭ u adnym miescy, ustaŭlaŭ tudy lazo i prakručvaŭ.
— Čamu ciabie katavali?
— Jany chacieli daviedacca adrasy i kantakty maich znajomych, jakija vajujuć na baku ZSU, u jakich bryhadach, dzie prachodzili padrychtoŭku. Ale ja jašče raniej razumieŭ, što mianie mohuć zatrymać, i śpiecyjalna trymaŭ siabie ŭ infarmacyjnaj izalacyi. Tak što ad mianie jany ničoha daviedacca nie zmahli.
— Kali tvaje rodnyja daviedalisia pra zatrymańnie?
— Praz 12 dzion. Mama, tata, brat — usie byli ŭ šoku.
— Kali pačaŭsia sud?
— Praź piać miesiacaŭ. Sudzili ŭ haradskim sudzie Miensku. Dali dva hady.
Za «Hierojam słava» — ŠIZA
— Ty ŭvieś čas byŭ u SIZA KDB?
— Spačatku SIZA KDB, potym SIZA № 1 u Kaladzičach. Paśla sudu mianie adpravili ŭ PK № 17 u Škłovie.
— Jak da ciabie staviłasia administracyja?
— U kałonii ja pravioŭ usiaho dva miesiacy. Ź ich miesiac — u ŠIZA.
Načalnik kałonii vyklikaŭ mianie, my pahavaryli, i raptam jon zmoŭk siekundaŭ na dziesiać i skazaŭ: «Słava Ukrainie». Ja adkazaŭ: «Hierojam słava». Paśla hetaha ja adrazu atrymaŭ 15 sutak u ŠIZA. Potym — pa drobiaziach: u tumbačcy lažyć nie ručka, a ałovak — zabaroniena. Niešta nie tak z vopisam rečaŭ. I znoŭ ŠIZA.
Treba razumieć, što ŭ kałonii zusim inšaje staŭleńnie da «palityčnych». Da prykładu, u nas u atradzie byŭ čałaviek, jaki pieravoziŭ u bahažniku razabranuju žonku i raskidvaŭ pa roznych kutkach Miensku častki jaje cieła. Jon moh karystacca mašynkaj dla stryžki vałasoŭ, moh uziać pult i pieraklučyć televizar. Čałaviek, jaki sieŭ za kamientar u sacsietkach, hetaha rabić nie moh.
Palitviaźni, abo žaŭtabiračniki, nie mahli naviedvać spartzału, carkvu, biblijateku. Usio, što było dazvolena, — chadzić u kłub na lekcyi, u stałovuju i ŭ pramzonu.
— A jak składalisia stasunki ź inšymi viaźniami?
— Dobra. Padtrymlivali adzin adnaho.
«Ja dumaŭ, što heta raskrutka»
— Jak ty daviedaŭsia, što ciabie vyzvalajuć?
— Ja pracavaŭ na dobraŭparadkavańni terytoryi — hruziŭ piasok u miaški. Mianie vyklikali ŭ pakoj, dzie zachoŭvajucca rečy źniavolenych, mnie ŭručyli vopis i skazali źbiracca. Ja padumaŭ, što heta «raskrutka» — vierahodna, na mianie zaviali novuju kryminalnuju spravu abo pieravodziać u inšaje miesca źniavoleńnia. Ale kali ja ŭbačyŭ, što stali vyvodzić inšych palitviaźniaŭ, to tady milhanuła dumka, što, mahčyma, heta vyzvaleńnie.
Našu hrupu adviali ŭ karancin, i supracoŭniki kałonii stali padazrona vietlivymi: «Nie śpiašajsia, akuratna, aściarožniej». Nam niekalki razoŭ vydali pa niekalki pačkaŭ cyharetaŭ — heta było niejak ščodra ź ich boku, i ja ŭpeŭniŭsia, što nas usio ž vyzvalajuć.
Ale samaje śmiešnaje, što rečy mnie nie addali. Tamu na volu ja pajechaŭ u spartyŭnym kaściumie, krasoŭkach i kurtcy.
— Jak prachodziŭ praces tvajho vyvazu ź Biełarusi?
— Nas pahruzili ŭ adzin aŭtobus. Kajdanki, šapku naciahnuli na tvar, skavanyja kajdankami ruki prykavali da nahi, tak my i jechali piać hadzin u pozie «ziu». Potym u niejkim čystym poli pierasadzili ŭ inšy aŭtobus, kajdanki źniali, ale zamatali ruki skotčam.
— Było razumieńnie, kudy vas viazuć?
— My mierkavali, što ŭ Litvu. Ale kali my padjechali da prapusknoha punktu, to jon zdaŭsia mnie zanadta biaźludnym. Potym pačałasia raźbitaja daroha. A potym ja ŭbačyŭ tablički, što terytoryja zaminavanaja, i zrazumieŭ: usio, ja doma.
— Kali ty adčuŭ, što volny?
— Pry pierasiačeńni miažy.
«Maja dziaŭčyna — maja zmoŭnica»
— Ty kazaŭ, što tvajo vyzvaleńnie stała padarunkam dla tvajoj dziaŭčyny.
— Tak, u Dyjany dzień naradžeńnia 14 śniežnia. Kali my pryjechali ŭ Čarnihaŭ, heta było ŭ noč z 13‑ha na 14-ha, ja joj patelefanavaŭ. Jana adrazu pačała płakać. Płakała i śmiajałasia adnačasova.
— Jana ŭ Biełarusi?
— Nie, jana ŭkrainka, žyvie ŭ Kijevie. I jana prachodzić pavodle majoj kryminalnaj spravy majoj zmoŭnicaj. Na moj dzień naradžeńnia jana kupiła dla mianie broniekamizelku i razhruzku. Voś i prachodziła sa mnoj u adnoj spravie.
Ciapier ja čakaju jaje ŭ Vilni.
Uvieś hety čas jana była dla mianie vielizarnaj aporaj. Bieź jaje pieražyć hetyja dzieviać miesiacaŭ było b značna ciažej. Jana čakała, vieryła i nie advaročvałasia ad mianie, niahledziačy ni na što.
«Ja chaču słužyć»
— Ty chacieŭ vajavać va Ukrainie i apynuŭsia tam. Čamu ty nie zastaŭsia?
— Mnie skazali, što kali ja chaču zastacca, treba spačatku vyjechać u Jeŭropu, lehalizavacca, a potym možna viartacca.
— A čamu abraŭ Litvu?
— Tut praściej lehalizavacca, čym u Polščy.
— I tvaje płany nie źmianilisia?
— Nie. Ciapier ja zajmajusia svajoj lehalizacyjaj, atrymaju ŭsie nieabchodnyja dakumienty — i adpraŭlusia va Ukrainu, i budu za jaje vajavać. Pajdu słužyć, chaču prasoŭvacca ŭ ZSU na karjernaj leśvicy. Razumieju, što biełarusu va ŭkrainskim vojsku heta budzie niaprosta, ale prykładu ŭsie namahańni.
— Ty nie dumaŭ pra toje, kab atrymać vyšejšuju adukacyju, naprykład?
— Kali heta budzie vyšejšaja adukacyja ŭ vajskovaj śfiery.
— Dzieci nie pavinny vajavać.
— Vajna — sprava maładych [cytuje Coja].
«Vielmi dalokija rodnasnyja suviazi»
— Na pres-kanfierencyi byłych palitviaźniaŭ vyśvietliłasia, što ty daloki svajak Śviatłany Cichanoŭskaj…
— Pa tatavaj linii, praź dziadulu, potym praz druhoha dziadulu. Vielmi dalokija rodnasnyja suviazi, kali ščyra, navat składana rastłumačyć.
— Ty znaŭ jaje asabista?
— Nie. Što my dalokija svajaki, daviedaŭsia, apynuŭšysia ŭ Vilni. Navat chacieŭ da jaje padyści na sustrečy, pahavaryć pra svajakoŭ, ale pasaromieŭsia.
— Jakuju dapamohu vam tut akazvajuć?
— Nam naniali žyllo ŭ kalivinhu. Tam žyvuć čatyry čałavieki z našaj hrupy. Nam dapamahajuć usim: hrašyma, praduktami, adzieńniem, luboj miedyčnaj dapamohaj, vyrašajuć usie našy pytańni. Varta tolki niešta skazać — i ŭžo praź niekalki hadzin prablema vyrašana. Tamu my vielmi ŭdziačnyja Ofisu Śviatłany Cichanoŭskaj i vałancioram.
— Što ty zrabiŭ pierš za ŭsio ŭ Vilni?
— My kupili i zjeli picu. Šmat hulali pa horadzie. Prychodzim u siabie, niejak sprabujem usio ŭśviadomić. Ja adrazu ž znajšoŭ chłopcaŭ, ź jakimi mieŭ znosiny da zatrymańnia. Usie šalona rady majmu vyzvaleńniu. Usie chočuć chutčej sustrecca ŭ Kijevie.
— Što ty ciapier adčuvaješ?
— Akramia adčuvańnia svabody? Uva mnie šmat złości. Da ŭsich, chtomaje dačynieńnie da represijaŭ. Naprykład, u kałonii jany dumajuć, što mohuć złamać abo pieravychavać palitviaźniaŭ, ale heta nie tak — nasamreč heta naradžaje tolki nianaviść, jašče bolšuju złość i žadańnie tryumfu spraviadlivaści.
— Ty vieryš, što spraviadlivaść pieramoža?
— Biezumoŭna.
Ciapier čytajuć
ZŠA pieradali Łukašenku najnoŭšyja amierykanskija leki dla pachudzieńnia15
Kamientary