Padčas raskopak staražytnych pasieliščaŭ vučonym davodzicca znachodzić tak zvanyja babki — kostki žyviołaŭ pamieram ź vialiki palec, jakija vykarystoŭvalisia padčas hulni. Ź ciaham času ludzi pačali numieravać babki z dapamohaj roznaj kolkaści kropak na ich bakach. Tak źjavilisia pieršyja hulniavyja kubiki.
Chutčej za ŭsio, pieršyja kubiki nie byli šaścihrannymi. Jany mieli dva vialikija baki z paznakami «tak» i «nie», i padkidvańnie takoha kubika mahło dapamahčy znajści adkaz na niejkaje pytańnie. U Jehipcie dla tych ža metaŭ vykarystoŭvali pałački, jakija taksama padkidvali ŭvierch, a na Blizkim Uschodzie — čatyrochbakovyja piramidki, piša VVS.
Nielha dakładna skazać, u jakich hulniach vykarystoŭvalisia pieršyja kubiki. Ale adnoj ź ich dakładna była hulnia ŭ 20 kvadrataŭ, padčas jakoj treba było pieranieści svaje fiški na inšy bok doški chutčej, čym heta zrobić supiernik. Užo ŭ 2500 hodzie da n. e. jaje viedali ŭ Miesapatamii pad nazvaj carskaja hulnia Ura. Prykładna ŭ toj ža čas jehipcianie hulali ŭ sieniet — hulniu taho ž typu, doški dla jakoj byli navat znojdzienyja ŭ pachavańniach faraonaŭ. I navukoŭcy śćviardžajuć, što nie tolki zamožnyja ludzi bavili čas takim čynam.
Jość i prykłady bolš staražytnych hulniaŭ. U Afrycy, arabskich krainach i na Blizkim Uschodzie znojdzienyja kamiani z doŭhimi šerahami dzirak. Ličycca, što jany źviazanyja z sučasnaj hulnioj pad nazvaj mankała, meta jakoj — pieranosić nasieńnie ci kamieńčyki pa dzirkach chutčej za supiernika. Takim čynam, za čas z 7000 da 2500 hadoŭ da n. e. hulni prajšli šlach ad pieranosu kamieńčykaŭ da nastolnych hulniaŭ, jakimi nie hrebavali ŭładary krain.
Samyja pieršyja hulni, u jakich nie vykarystoŭvalisia kubiki — heta kitajskaja hulnia Ho (kala 150 hadoŭ da n.e.) i šachmaty (6 viek n. e.). Z šachmatami źviazanaja novaja źjava ŭ hulni: fihury atrymali zdolnaść ruchacca ŭ roznych kirunkach. Napeŭna, ludziam spatrebiłasia stolki času, kab navučycca hulniam biez kubikaŭ, bo matematyčnych zdolnaściaŭ ludziej nie chapała dla abstraktnych hulniaŭ.
Da taho ž, u toj čas ludzi nie mahli ŭjavić sabie hulni, vynik jakich nie zaležyć ad vypadkovaści. U 1970-ja nabyła papularnaść ideja, što navat pradstaŭniki takoj blizkaj da nas cyvilizacyi, jak staražytnaja Hrecyja, vieryli: imi kiruje zvyšnaturalny ŭpłyŭ. Pieršyja varyjanty šachmatnych pravił, chutčej za ŭsio, taksama zaležali ad vypadkovaści.
Prafiesar amierykanskaha Dartmuckaha kaledža Mery Fłanahan śćviardžaje, što hulni źviazanyja z akultnymi i falkłornymi praktykami. I tam, i tam vykarystoŭvajucca adny i tyja ž pradmiety, naprykład doški z malunkami. Lohka pabačyć suviaź pamiž vypadkovymi vynikami hulni i rytuałami.
Takim čynam, stvareńnie faktara vypadkovaści było vielmi važnym dla taho, kab strukturavać praces hulni i dać žyćcio tym hulniam, jakija viedaje kožny z nas. Ale kali my navučylisia całkam prybirać hety faktar z pracesu hulni, my atrymali našmat bolš mahčymaściaŭ.
Ciapier čytajuć
Na mitynhu ŭ Vilni zatrymali pravakatara. A Cichanoŭski zajaviŭ pra namier dabivacca sustrečy ź Zialenskim19
Kamientary