Kožny biełaruski školnik viedaje vobraz Ciapinskaha: surovy mužčyna ŭ šyrakapołym kapielušy, z hustoj baradoj i praniklivym pozirkam. Mienavita takim znakamity aśvietnik i humanist XVI stahodździa pakazany na staronkach padručnikaŭ i takim uvasobleny ŭ pomnikach. Ale vypadkovaje adkryćcio dakazvaje, što viadomy vobraz — usiaho tolki mistyfikacyja pačatku XX stahodździa.
Znachodka była zroblena vypadkova architektaram i vikipiedystam Uładzisłavam Čachovičam u čas pracy nad adnym z artykułaŭ u Vikipiedyi — z kartki artykuła pra vybitnaha francuzskaha dojlida epochi Reniesansu Filibiera Dełorma (Philibert de l'Orme) hladzieŭ dobra znajomy tvar biełaruskaha humanista. Artykuł pra znachodku byŭ apublikavany ŭ materyjałach kruhłaha stała «Krajaznaŭčy ruch na Połaččynie: vopyt, dasiahnieńni i mahčymaści», zaŭvažyŭ telehram-kanał «De facto. Biełaruskaja navuka».
Jak dźvie kropli vady
Daśledčyk paraŭnaŭ kananičny «partret Ciapinskaha» z vyjavaj francuzskaha architektara Filibiera Dełorma, źmieščanaj u knizie «Architecture de Philibert de l'Orme», vydadzienaj u Paryžy ŭ 1626 hodzie. Padabienstva akazałasia amal poŭnym: identyčnyja rysy tvaru, forma vusoŭ i barady, pastava, zmorščyny i navat kolkaść huzikaŭ na adzieńni.
Adroźnivaŭsia tolki hałaŭny ŭbor: na aryhinalnaj francuzskaj hraviury Dełorm, jaki byŭ katalickim abatam, vyjaŭleny ŭ čatyrochvuholnaj duchoŭnaj šapcy (birecie). U «biełaruskaj» viersii hety ŭbor zamienieny na šyrakapoły plaskaty kapialuš. Heta była chitraja i pradumanaja adaptacyja: taki fason sapraŭdy nasili dziejačy Refarmacyi, jak, naprykład, Žan Kalvin i Ulrych Ćvinhli, što rabiła vobraz «Ciapinskaha» histaryčna pierakanaŭčym dla hledača.
«Falsifikat byŭ udała padabrany i adpaviadaje adlustravanaj eposie», — piša aŭtar.
Sprytny Ziamkievič
Jak ža francuzski architektar, budaŭnik znakamitaha pałaca Ciuilry, pieratvaryŭsia ŭ połackaha šlachcica-pratestanta? Ślady viaduć u 1919 hod.
Upieršyniu hety partret byŭ apublikavany na tytulnym arkušy vilenskaha časopisa «Biełaruskaje žyćcio» (№5) biełaruskim biblijafiłam Ramualdam Ziamkievičam — čałaviekam ź vielmi nieadnaznačnaj reputacyjaj.
U tekście artykuła Ziamkievič pryvioŭ pryhožuju lehiendu: nibyta partret Ciapinskaha jon znajšoŭ u 1915 hodzie ŭ biblijatecy Kanstancina Śviatapołk-Zavadskaha ŭ miastečku Krošyn. Hraviura, pavodle jaho słoŭ, była ŭklejena ŭ Bieraściejskuju Bibliju. Dalej — kłasičny chod mistyfikatara: Ziamkievič zajaviŭ, što ŭnikalnaja biblijateka zahinuła padčas vajny, a ŭ jaho na rukach zastałasia tolki zroblenaja im kopija, zroblenaja ałoŭkam na papiarosnaj papiery. Pravieryć hetuju viersiju tady było niemahčyma.
Chto aŭtar padrobki?
Ramuald Ziamkievič byŭ kałarytnaj fihuraj. Jon falsifikavaŭ ułasnuju bijahrafiju (prypisvaŭ sabie inšaje imia pa baćku i navučańnie va ŭniviersitetach, jakija nie zakančvaŭ), nasiŭ formu studenta Kijeŭskaha palitecha, nie budučy im, i navat mieŭ prablemy z zakonam praz kradziažy rarytetaŭ ź biblijatek.
Čachovič vykazvaje abhruntavanuju zdahadku, što aŭtaram mastackaj adaptacyi — zamieny katalickaj šapki na pratestancki kapialuš — mahła była žonka Ziamkieviča, prafiesijnaja mastačka Lavonija z rodu Dunin-Barkoŭskich. Falsifikat byŭ zrobleny talenavita i ź viedańniem histaryčnaha kantekstu: vobraz idealna pasavaŭ da epochi.
Ironija losu zaklučajecca jašče i ŭ tym, što navat partret samoha Dełorma moža być niearyhinalnym. Daśledčyk zaŭvažyŭ, što rysy tvaru francuzskaha architektara dziŭnym čynam supadajuć z partretam admirała Haspara de Kalińji.
Biezabličny hieroj
Sfalsifikavanaja vyjava pasłužyła krynicaj dla šmatlikich mastackich uvasableńniaŭ asoby humanista. Ź jaje lapiŭ biust Zair Azhur, jana ž lahła ŭ asnovu pomnika ŭ dvary BDU, jaje ž drukavali ŭ padručnikach i encykłapiedyjach.
Kampazicyja «Dysput: V. Ciapinski i S. Budny» va ŭnutranym dvoryku BDU. Skulptar I. Hołubieŭ, 2000 h.
Adnak strata vizualnaha vobraza nie prymianšaje značeńnia Vasila Ciapinskaha dla biełaruskaj kultury. Zamiest partreta jon pakinuŭ nam niešta bolš važnaje — «Jevanhielle» na rodnaj movie.
Połacki šlachcic, svajak mahnataŭ Słuškaŭ i ŭdzielnik Inflanckaj vajny, jon abraŭ niaprosty šlach aśvietnictva. U radavym majontku Ciapina Vasil zasnavaŭ drukarniu, dziela jakoj byŭ vymušany pradavać ułasnuju ziamlu.
Jaho znakamitaja pradmova da Jevanhiella — heta kryk dušy patryjota. Ciapinski z bolem pisaŭ pra zaniapad nacyjanalnaj kultury, pra toje, što pany i duchavienstva saromiejucca svajoj movy.
I navat ułasnyja svajaki nie razumieli jaho achviarnaści na karyść biełaruščyny. Žyćcio humanista skončyłasia trahična: sudovyja akty śviedčać na toje, što kala 1600 hoda jon byŭ zabity svaimi ž stryječnymi bratami.
Kamientary