«Adnavili hramadski paradak, nie sastupiŭšy patrabavańniam novych vybaraŭ». Što piša Hrokipiedyja pra pratesty, Łukašenku, movu i jak dzielić spadčynu VKŁ

My praanalizavali šerah artykułaŭ pra Biełaruś — ad palityčnych da kulturnych i histaryčnych — i paraŭnali ich z adpaviednymi materyjałami ŭ Vikipiedyi. Asabliva nas cikavili apisańni palityčnaha kryzisu 2020‑ch hadoŭ, klučavych padziej i postaciaŭ, a taksama toje, nakolki dakładna i ź jakich krynic Hrokipiedyja atrymlivaje infarmacyju.

Ciapierašniaja viersija prajekta (v0.1) isnuje tolki na anhlijskaj movie i pakul istotna sastupaje Vikipiedyi pa maštabie: kala 885 tysiač artykułaŭ suprać bolš čym siami miljonaŭ u anhłamoŭnaj Vikipiedyi. Vierahodna, kolkaść budzie raści, ale pakul u Hrokipiedyi pradstaŭleny tolki asnoŭnyja temy — niama artykułaŭ pra mienš važnyja temy, jak biełaruskija rajonnyja centry, małyja reki i miascovyja pomniki.

Vizualna sajt vyhladaje vielmi askietyčna. Artykuły majuć minimalistyčnaje afarmleńnie bieź ilustracyj, šabłonaŭ i ŭnutranych hipierspasyłak, tamu zvykłaj encykłapiedyčnaj navihacyi niama. Znoski adkryvajucca adrazu pry kliku, ale jany kiepska źviazanyja sa śpisam krynic u kancy artykuła i vyhladajuć jak niefarmatavanyja spasyłki.

Pavialičyć

Pryncypovaja roźnica ŭ tym, što Hrokipiedyja karystajecca tolki adkrytymi anłajn-krynicami, u toj čas jak Vikipiedyja šyroka źviartajecca taksama da knih i drukavanych navukovych vydańniaŭ, jakich moža nie być u volnym dostupie.

Śledam za anhłamoŭnaj Vikipiedyjaj u Hrokipiedyi biełaruskija taponimy padajucca ŭ tranślitaracyi z ruskich varyjantaŭ nazvaŭ — Grodno, Novogrudok, Mogilev, Polotsk. Heta nie adzinaje padabienstva: šmat artykułaŭ faktyčna skapiravanyja ź Vikipiedyi.

Jak i ŭ vypadku z rasijskaj Ruviki, novy prajekt Maska vykarystoŭvaje teksty Vikipiedyi jak asnovu svajoj bazy. Takija artykuły paznačanyja jak «adaptavanyja ź Vikipiedyi», choć u bolšaści vypadkaŭ jany całkam dublujuć źmiest aryhinału. Asabliva heta zaŭvažna ŭ niepalityčnych temach — naprykład, u materyjałach pra Mirski i Niaśvižski zamki abo stadyjon «Dynama». Časam u tekście zastajucca niedavyčyščanyja reštki viki-raźmietki i frahmienty spasyłak na ilustracyi.

Zusim inšy padychod bačny ŭ artykułach na «palityčnyja» temy. Ich u Hrokipiedyi značna bolš, čym možna było b čakać. Heta nie tolki artykuły pra aktualnyja palityčnyja padziei i dziejačaŭ, ale i materyjały pra dalokuju minuŭščynu, vydańni i navat harady.

Štučny intelekt stvaraje vielmi vialikija teksty, časta ŭ niekalki razoŭ abjomniejšyja za vikipiedyjnyja, strukturuje ich na raździeły i padraździeły, amal kožny frahmient supravadžaje spasyłkami. Ale časam u tekście źjaŭlajucca ŭłasnyja abahulnieńni i vysnovy madeli — biez ukazanych krynic.

Łukašenka

Pavialičyć

Artykuł pra Łukašenku ŭ Hrokipiedyi vyhladaje abjomnym i strukturavanym, ale jaho ton zaŭvažna nabližany da aficyjnaj viersii.

Užo ŭ pieršych radkach Łukašenka padajecca jak kiraŭnik, jaki «adnaŭlaŭ hramadski paradak praz baraćbu z arhanizavanaj złačynnaściu», «padtrymlivaŭ nizkaje biespracoŭje dziakujučy dziaržaŭnaj ekanomicy» i «pahłyblaŭ intehracyju z Rasijaj».

Pratesty 2020 hoda i nastupnyja represii apisvajucca ŭsiaho jak adzin z «kanfliktaŭ», biez akcentu na maštab parušeńniaŭ pravoŭ čałavieka. Asobnyja raździeły z nazvami kštałtu «Dasiahnieńni ŭ śfiery suvierenitetu i paradku» i «Sacyjalny dabrabyt i stabilnaść» padkreślivajuć pazityŭny, amal aficyjny ton artykuła.

U častcy pra «hramadskuju padtrymku» spačatku padajucca aficyjnyja ličby pra 87,6% hałasoŭ na vybarach 2025 hoda, a tolki potym — dadzienyja daśledavańnia Chatham House, dzie realnaja padtrymka aceńvajecca ŭ 27%. Taki paradak padśviadoma ŭzmacniaje aficyjnuju viersiju.

Vikipiedyja naadvarot pačynaje z charaktarystyki Łukašenki jak «aŭtarytarnaha kiraŭnika» i «apošniaha dyktatara Jeŭropy». Viki-artykuł adrazu adznačaje, što «vybary nie byli volnymi i spraviadlivymi» i što «pieraabrańnie 2025 hoda było imitacyjaj».

Taksama detalova padajucca źviestki pra masavyja zatrymańni, hvałt i sankcyi z boku ES i ZŠA, z ukazańniem krynic i pazicyj mižnarodnych naziralnikaŭ.

U vyniku Hrokipiedyja vyhladaje bolš spakojnaj i «ŭraŭnavažanaj», ale hetaja niejtralnaść iluzornaja — tekst łahodna pierakazvaje rytoryku ŭłady pad vyhladam abjektyŭnaha vykładu.

I heta nie vypadkovaść, artykuł u Hrokipiedyi bolš za 70 razoŭ spasyłajecca na aficyjnyja dziaržaŭnyja resursy typu BiełTA, sajtaŭ viedamstvaŭ i aficyjnaha sajta Łukašenki.

Cichanoŭskaja

Pavialičyć

Artykuł pra Śviatłanu Cichanoŭskuju ŭ Hrokipiedyi taksama vyhladaje vialikim i detalovym, ale jaho apovied pabudavany tak, što ŭvaha pastupova źmiaščajecca z sutnaści pratestu i represij na prablemy i słabaści apazicyi. 

Paśla davoli niejtralnaha pačatku, dzie Cichanoŭskaja pradstaŭlajecca jak «prademakratyčnaja aktyvistka» i kandydatka na vybarach 2020 hoda, tekst pierachodzić da raździełaŭ z charakternymi nazvami — «Vykliki lehitymnaści», «Unutranyja padzieły apazicyi», «Efiektyŭnaść i stratehičnyja niedachopy» i «Napružańnie z uradami krain, jakija prymajuć».

U hetych častkach padrabiazna apisvajucca skandały ŭ emihracyjnych strukturach, «asłableńnie adzinaha frontu», «zaležnaść ad zachodniaj padtrymki» i źnižeńnie jaje palityčnaha ŭpłyvu.

Taki paradak padačy faktaŭ farmuje ŭražańnie, što asnoŭnaja rola Cichanoŭskaj nie ŭ tym, što jana stała simvałam supracivu dyktatury, a ŭ tym, što apazicyja «nie zdoleła pieramahčy».

Padkreślivajucca i asabistyja detali — źnižeńnie achovy ŭ Litvie, siamiejnyja kanflikty, krytyka z boku ŭłasnych paplečnikaŭ — što moža pasialić u čytačy lohki niedavier da asoby.

U Vikipiedyi, naadvarot, hałoŭnaja ramka zadajecca adrazu: vybary 2020 hoda byli pryznanyja niedemakratyčnymi, a Cichanoŭskaja — apazicyjnaja lidarka i hałoŭnaja apanientka Łukašenki, vymušanaja pakinuć krainu i stvaryć alternatyŭnyja struktury. Vikipiedyjny tekst źmiaščaje mienš acenak, a śćviardžeńni padmacavanyja krynicami.

Pratesty

Pavialičyć

Što da apisańnia pratestaŭ 2020—2021 hadoŭ, to abodva artykuły — u Hrokipiedyi i Vikipiedyi — vyhladajuć hruntoŭna i ŭ cełym niejtralna. Jany nie supiarečać adno adnamu, ale adroźnivajucca optykaj i sposabam padačy padziej.

Artykuł na Hrokipiedyi, stvorany štučnym intelektam, maje vyrazna analityčny charaktar. Jon vybudoŭvaje apovied ad masavych vuličnych vystupaŭ da sistemnych pryčyn, čamu jany nie pryviali da źmieny ŭłady.

Asnoŭnaja ŭvaha ŭ Hrokipiedyi nadajecca tamu, jak režym Łukašenki ŭtrymaŭsia: praz łajalnaść siłavikoŭ, padtrymku Rasii i zdolnaść ułady adaptavacca da sankcyj — pieraaryjentavać ekanomiku na ŭschod i zachavać bazavuju stabilnaść. Tekst uražvaje razmacham i detalovaściu, ale jaho fokus pastupova źmiaščajecca ad hvałtu i katavańniaŭ da hieapalityki i ekanamičnych miechanizmaŭ.

Vikipiedyja, naadvarot, bolš dakumientalnaja. Pratesty ŭ joj pakazanyja praz čałaviečy dośvied: śmierci, katavańni, zabaronienyja simvały, represii i zakryćcio miedyja. Hałoŭny akcent zrobleny na maralnym i jurydyčnym vymiareńni — na pytańniach adkaznaści i parušeńnia pravoŭ čałavieka.

Biełaruskaja mova

Ź biełaruskaj movaj u Hrokipiedyi i Vikipiedyi situacyja padobnaja — teksty vielmi blizkija pa faktach, ale roznyja pa fokusie.

Vikipiedyja apisvaje biełaruskuju movu ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim jak movu spravavodstva i kultury, a Hrokipiedyja — jak palityčny instrumient dziaržaŭnaj, jaki dazvalaŭ nasielnictvu supraćpastaŭlać siabie Maskoŭskaj Rusi, ale paźniej straciŭ svoj status praź impierskuju rusifikacyju.

Vikipiedyja taksama padrabiazna raspaviadaje pra siońniašni stan movy, pra palityčny cisk i dyskryminacyju biełaruskamoŭnych u adukacyi, pra skaračeńnie ŭžytku ŭ miedyja i publičnaj śfiery.

Hrokipiedyja ž prapanuje šyrejšy, analityčny pohlad: biełaruskaja mova pakazvajecca jak častka bolšaj palityčnaj, ekanamičnaj i hieapalityčnaj sistemy. Tut tłumačycca, jak savieckaja i postsavieckaja rusifikacyja razam z ekanamičnaj zaležnaściu ad Rasii ŭmacavali daminavańnie ruskaj u dziaržaŭnym kiravańni, adukacyi i biźniesie.

Asobna ŭ Hrokipiedyi adznačajecca pierałom paśla 2020 hoda, kali biełaruskaja stała simvałam pratestaŭ i razam z nośbitami trapiła pad represii — praz zakryćcio biełaruskich ustanoŭ i vymušanuju emihracyju kulturnych dziejačaŭ, vykładčykaŭ i daśledčykaŭ.

Vialikaje Kniastva Litoŭskaje

Pavialičyć

Artykuły pra Vialikaje Kniastva Litoŭskaje ŭ Vikipiedyi i Hrokipiedyi istotna adroźnivajucca pa padychodzie, choć hruntujucca na adnych histaryčnych faktach. Vikipiedyja padaje historyju dziaržavy ŭ tradycyjnym akademičnym klučy — paśladoŭna i praz asnoŭnyja palityčnyja, kulturnyja i etnalihvistyčnyja viechi. Tekst imkniecca da niejtralnaści, ale schilajecca da pralitoŭskaha naratyvu, pakazvajučy evalucyju ad pahanskaha kniastva da jeŭrapiejskaj dziaržavy. Šmatetničnaść i rola biełaruskich i ŭkrainskich ziamiel choć i adznačajucca, ale razhladajucca ŭ kantekście raźvićcia litoŭskaj dziaržaŭnaści.

Hrokipiedyja, naadvarot, razhladaje VKŁ bolš praz prabiełaruskuju i ŭschodniesłavianskuju optyku. Tut dziaržava padajecca nie stolki jak litoŭskaja, kolki jak šmatetničnaja i šmatmoŭnaja palityčnaja sistema, dzie asnoŭnaja mova kiravańnia — rusinskaja, a palityčny i kulturny centr dziaržavy źmiaščajecca na ziemli sučasnaj Biełarusi i Ukrainy.

Tekst padkreślivaje administratyŭnuju, kulturnuju i demahrafičnuju vahu biełaruskich ziamiel i pakazvaje VKŁ jak dziaržaŭny prajekt, jaki abjadnaŭ litoŭskija i staražytnaruskija tradycyi.

Minsk

Niečakana, ale adnym z samych vyraznych idejnych vodapadziełaŭ pamiž Hrokipiedyjaj i Vikipiedyjaj stali artykuły pra Minsk u abiedźviuch viersijach. U Hrokipiedyi jon maje vyraznaje praŭładnaje adcieńnie, apisvaje horad jak simvał «paradku» i «dziaržaŭnaj ustojlivaści». 

U tekście šmat faktaŭ — pra vybary, sankcyi, demahrafiju, ale aŭtarytarnaje kiravańnie apisvajecca jak harantyja spakoju i prahmatyzmu.

Pavialičyć

Minsk, pavodle Hrokipiedyi, zachavaŭ «ustojlivuju stabilnaść pry centralizavanym kiravańni prezidenta Łukašenki», a represii 2020 hoda faktyčna padajucca jak miera, što «adnaviła hramadski paradak» — sa spasyłkaj na Al-Džaziru.

Navat u apisańni ekanamičnych nastupstvaŭ sankcyj pieravažaje mova apraŭdańnia: Biełaruś «prystasavałasia, a nie abrynułasia», «pieraaryjentavałasia na Rasiju», zachavała «doŭhaterminovuju pradkazalnaść u kiravańni».

Vikipiedyja padaje zusim pa-inšamu. Jana nie tłumačyć, čamu režym vystajaŭ, a pakazvaje, što adbyłosia: kolki ludziej było zatrymana, kaho katavali, kaho pryznali palitviaźniami, što skazali misii ABSIE i Amnesty International.

Kali Hrokipiedyja havoryć pra «zabieśpiačeńnie paradku» ŭ Minsku ŭ 2020 hodzie, Vikipiedyja piša pra «masavyja parušeńni pravoŭ čałavieka» i «palityčna matyvavanyja aryšty».

Tramp

Pavialičyć

U artykule pra Donalda Trampa ŭ Hrokipiedyi bačna toje ž, što i ŭ vypadkach z artykułam pra Łukašenku — imknieńnie vyhladać niejtralna, ale pry hetym interpretavać padziei z peŭnych palityčnych pazicyj. Tekst vielmi padrabiazny, faktahrafična nasyčany i napisany ŭ analityčnym klučy, ale jaho «niejtralnaść» maje vyrazny ŭchił u bok uschvaleńnia Trampa i krytyki dziaržaŭnaj sistemy ZŠA.

U adroźnieńnie ad Vikipiedyi, jakaja buduje apovied praz paśladoŭnaść faktaŭ, jurydyčnyja farmuloŭki i spasyłki na krynicy, Hrokipiedyja prapanuje viersiju, dzie Tramp — nie tolki palityk, ale simvał kanfliktu pamiž «narodam» i «elitaj», dzie sudovyja spravy — heta prajavy «pravavoj vajny», vybary — adkaz na «miedyjny i instytucyjny pierakos», a viartańnie Trampa da ŭłady — vynik «antysistemnaha zapytu».

U vyniku atrymlivajecca tekst, jaki vyhladaje ŭzvažana i łahična, ale faktyčna pierakazvaje kansiervatyŭnuju viersiju padziej pad vyhladam analizu. Kali Vikipiedyja pakidaje čytaču mahčymaść zrabić vysnovy samastojna, to Hrokipiedyja prapanuje ŭžo hatovuju karcinu.

Hrokipiedyja padaje materyjały ŭ analityčnaj, navukovapadobnaj i nibyta niejtralnaj formie, ale nasamreč — ź dziaržaŭna-racyjanalnaha abo kansiervatyŭnaha punktu hledžańnia. Jana nie admaŭlaje faktaŭ, ale tłumačyć ich praz pryzmu dziaržaŭnaj metazhodnaści. Vikipiedyja ž, naadvarot, padaje fakty i cytuje acenki z roznych krynic, nie apraŭdvajučy dziejańni ŭłady i pakidajučy vysnovy čytaču.

Hrokipiedyja vs. Vikipiedyja

My źviarnulisia da biełaruskich vikipiedystaŭ, kab jany vykazali svajo mierkavańnie pra Hrokipiedyju, jakaja byccam by musić zamianić Vikipiedyju.

Pavialičyć

«Pieršaja viersija Hrokipiedyi vyhladaje mienavita tak, jak my i čakali. Heta hienieratyŭnyja artykuły bieź miedyjafajłaŭ, vidać, praz abmiežavańni aŭtarskaha prava. Spasyłki tolki na anłajn-krynicy, a mahčymaści samastojna vypravić pamyłki niama. Maksimum, što možna zrabić, heta dasłać paviedamleńnie pra pamyłku. Ale jak heta pracuje, chto praviaraje — redaktary ci madel — niezrazumieła», — tłumačyć adzin ź biełaruskich redaktaraŭ.

Pavodle biełaruskich vikipiedystaŭ, choć Hrokipiedyja pakul znachodzicca na vielmi rańniaj stadyi raźvićcia — heta tolki viersija v0.1, ale jaje techničnaja realizacyja ŭražvaje.

Jany adznačajuć, što prajekt nie stolki pahroza dla Vikipiedyi, kolki vyklik i matyvacyja dla jaje, kab chutčej ukaraniać technałohii štučnaha intelektu zamiest taho, kab supraćstajać im.

«Asabliva pierśpiektyŭnaj hetaja sistema moža być dla małych moŭnych raździełaŭ Vikipiedyi, dzie fizična niama resursaŭ abnaŭlać artykuły.

Nie dumaju, što biełaruskaja viersija Hrokipiedyi źjavicca ŭ blizkaj pierśpiektyvie. Minuli dziesiacihodździ, ale, niahledziačy na prośby i hatoŭnaść supolnaści pierakłaści interfiejs, biełaruskaja mova nie źjaviłasia navat u tvitary. Sam Hrok pakul havoryć kryvoj biełaruskaj movaj, najhoršaj siarod inšych moŭnych madelaŭ, krytyčna niedastatkovaj dla stvareńnia encykłapiedyi. Dyj Mask stvaraŭ hety prajekt, vidavočna, dla achopu ŭ pieršuju čarhu aŭdytoryi ZŠA».

Na dumku vikipiedystaŭ, dla biełarusaŭ prablemaj stanie toje, što Hrokipiedyja spasyłajecca vyklučna na anhłamoŭnyja anłajn-krynicy, bo pa biełaruskaj tematycy vybar budzie vielmi abmiežavany i śpiecyfičny.

Biełaruskija redaktary pierakananyja, što pa niekatorych temach Hrokipiedyja prosta nie zmoža napisać ničoha, kali nie skapiruje hatovy tekst ź Vikipiedyi. U inšych vypadkach naratyvy pra Biełaruś buduć farmiravacca pieravažna z hledzišča inšych nacyj — praź ich anhłamoŭnyja miedyja i daśledavańni.

«Jość anhlijskija viersii ŭ sajtaŭ «Biełsata» i «Radyjo Svabody», ale niama ŭ najbujniejšych niezaležnych vydańniaŭ kštałtu «Lusterka» ci «Našaj Nivy». Tamu dla Hrokipiedyi asnoŭnymi krynicami pry stvareńni artykułaŭ na biełaruskuju temu, chutčej za ŭsio, stanuć dziaržaŭnaja BiełTA abo zamiežnyja anhažavanyja miedyja jak Al-Džazira, jakija majuć anhłamoŭnyja viersii».

• 0
• 0
• 2
• 3
• 1
• 1
• 1
• 0