Ź biełaruskaj draŭniny pabudavanaja nie tolki Ryha, ale i pałacy ŭ Brytanii

Biełaruski navukoviec Maksim Jarmochin z Univiersiteta Bierna (Šviejcaryja) razam z historykam Marysam Zunde ź Instytuta historyi Łatvii pakazali ŭ artykule ŭ časopisie Dendrochronologia, što vialikaja častka draŭniny, viadomaj u Jeŭropie jak «ryžskaja sasna» abo «bałtyjski dub», pachodziła z terytoryi sučasnaj Biełarusi. 

Na publikacyju źviarnuŭ uvahu kanał «De facto. Biełaruskaja navuka».

Sasna — samy raspaŭsiudžany vid dreŭ na terytoryi Biełarusi. Lasy z daminavańniem hetaha vidu składajuć bolš za pałovu lasoŭ, što zrabiła jaje asnoŭnym budaŭničym materyjałam jašče z hłybokaj staražytnaści.

Pavialičyć

Pačynajučy z XIII stahodździa, draŭnina z terytoryi sučasnaj Biełarusi — nie tolki sasna, ale i dub — pačała traplać u Jeŭropu, časta pad nazvami «bałtyjski dub» abo «ryžskaja sasna» (Rigaholt). Takija paznaki mohuć uvodzić u zman, bo jany nie abaznačali miesca pachodžańnia draŭniny, a tolki maršrut jaje pastaŭki. Biełaruskaja draŭnina spłaŭlałasia pa bujnych rekach da Bałtyki: pa Niomanie — z zachodniaj častki krainy, pa Dźvinie — z poŭnačy i taksama z basiejna Dniapra, jaki achoplivaje paŭdniovyja i ŭschodnija rehijony Biełarusi, a častkova i z terytoryi sučasnych Rasii dy Ukrainy. Pa Dźvinie biełaruski les spłaŭlali ŭ Ryhu, adkul bolšaja jaho častka ekspartavałasia ŭ Zachodniuju Jeŭropu.

Było viadoma, što Biełaruś była važnym pastaŭščykom draŭniny ŭ port Ryhi, adnak u bolšaści daśledavańniaŭ hetaja tema amal nie raspracoŭvałasia: draŭninu zhadvali tolki miž inšymi tavarami, jakija transpartavali pa Dźvinie, biez ukazańnia parod, krynic, abjomaŭ i maršrutaŭ pastavak. 

Pavialičyć

«Ryžskaja sasna», značnaja častka jakoj pastupała ź Biełarusi, vysoka caniłasia jak mačtavy les — jana mieła vysokija, pramyja stvały, sfarmiravanyja pry śpiecyfičnych klimatyčnych umovach: vialiki śniežny pokryŭ uzimku i adnosna doŭhi viehietacyjny siezon. Šatłandski batanik Džon Kłodyus Łaŭdan (1783—1843) navat apisaŭ jaje jak asobnuju raznavidnaść sasny — var. rigensis (to-bok ryžskaja).

Pavodle histaryčnych krynic, jašče ŭ XIII-XIV stahodździach amal usia draŭnina pachodziła z terytoryi sučasnaj Łatvii. Ale z XV stahodździa ŭ Ryhu pačała traplać draŭnina ź Litvy i paŭnočnaj Biełarusi. Da XVI stahodździa draŭnina ź Biełarusi ŭžo ŭ značnaj kolkaści ekspartavałasia ŭ Ryhu. U druhoj pałovie stahodździa pajšła draŭnina z basiejna Dniapra. 

Naprykancy XVIII stahodździa draŭninu navat zdabyvali ŭ lasach za 1500 km ad Ryhi — u basiejnie Vołhi. Tym nie mienš roznyja histaryčnyja zapisy pakazvajuć, što na praciahu niekalkich stahodździaŭ bolšaść draŭniny, ekspartavanaj praz port Ryhi, pachodziła ź Biełarusi.

Pavialičyć

Śviedčańni pa biełaruskuju draŭninu zastalisia nie tolki ŭ dakumientach pa historyi handlu Ryhi, ale ŭ archieałahičnych znachodkach i ŭ kanstrukcyjnych elemientach histaryčnych abjektaŭ na terytoryi horada. U kancy XX stahodździa było praviedziena dendrachranałahičnaje datavańnie vialikich sasnovych pierakryćciaŭ u domie viadomaha hałandskaha handlara i karablebudaŭnika Ernsta Mecju fon Danienšterna ŭ Ryzie. Vyjaviłasia, što Danienštern rehularna nabyvaŭ i ekspartavaŭ les z majontkaŭ rodu Čartaryjskich, heta značyć, z terytoryi Rečy Paspalitaj. 

Navukoŭcy vykazali zdahadku, što draŭnina dla ryžskaha doma, pabudavanaha ŭ kancy XVII stahodździa, mahła być narychtavana ŭ biełaruskich lasach.

Pavialičyć

Pry hetym vyjaviłasia, što hadavyja kolcy draŭniny z doma Danienšterna vielmi dakładna supadali z kolcami draŭniny, jakaja vykarystoŭvałasia ŭ paładyjanskich anhlijskich pałacach siaredziny XVIII stahodździa — u Densan-chausie (Danson House) u łondanskim pryharadzie Bekśli i Litem-chole (Lytham Hall) na paŭnočna-zachodnim uźbiarežžy Anhlii — za bolš jak 2000 km ad Ryhi pa mory. Abodva budynki — pomniki 1‑j katehoryi ŭ brytanskim rejestry.

U apošnija dziesiacihodździ ŭ Biełarusi była raspracavanaja 831‑hadovaja dendrachranałohija dla sasny z paŭnočnaj Biełarusi, jakaja dazvoliła paćvierdzić raniejšyja zdahadki. Tak, rady hadavych kolcaŭ z doma Danienšterna vielmi padobnyja da tych, što byli vyjaŭleny ŭ Viciebsku i Smalensku. Dalejšyja daśledavańni pakazali, što prynamsi ŭ dvanaccaci značnych histaryčnych abjektach u Ryzie — cerkvach, damach, umacavańniach i nabiarežnych — draŭlanyja kanstrukcyi najbolš vierahodna zrobleny ź biełaruskaj draŭniny.

Kab palepšyć dakładnaść, u biełaruskuju škału byli dadadzieny ŭzory z doma Danienšterna, paśla čaho vialikaje padabienstva vyjaviłasia i ź niekalkimi inšymi kanstrukcyjami ryžskich budynkaŭ kanca XVI — pačatku XVIII stahodździaŭ: reštki budynka na vulicy Miaśnijeku, učastki bierahoŭ Daŭhavy i Rydzene, źnikłaha rukava Daŭhavy, a taksama dźvie kanstrukcyi ŭ Ryžskim sabory.

Pavialičyć

Adna z najbolš rańnich kanstrukcyj z, vierahodna, biełaruskaj draŭniny datujecca 1397 hodam — palevaje zbudavańnie, vyjaŭlenaje na vulicy Anhlikaniu. Jašče dźvie, u tym liku ŭ kaściole Śviatoha Jakuba i va ŭmacavańniach bieraha Daŭhavy, datujucca kancom XV stahodździa. Kolkaść takich abjektaŭ pavialičvajecca ŭ nastupnym stahodździ, dasiahnuŭšy piku ŭ XVI—XVII stahodździach: siem — XVI stahodździe, vosiem — XVII stahodździe. Z kanca XVI stahodździa supadzieńnie ŭzoraŭ ryžskaj draŭniny maksimalna supadaje ź biełaruskaj dendrachranałahičnaj škałoj. 

Takoje ž supadzieńnie pakazvajuć i ŭzory z brytanskich arystakratyčnych siadzib siaredziny XVIII stahodździa, što paćviardžaje hipotezu, što draŭninu da ich pryvieźli z paŭnočnaj abo paŭnočna-ŭschodniaj Biełarusi.

Pavialičyć

Hety pik supadaje sa źviestkami histaryčnym krynic. Naprykancy XVIII stahodździa ekspart byŭ nastolki značny, što ŭ Biełarusi pabudavali try sistemy kanałaŭ dla złučeńnia basiejna Dniapra z rekami, jakija ŭpadajuć u Bałtyku: Dniaproŭska-Buhski (1786), jaki złučyŭ Prypiać i Buh; Ahinski (1783), jaki złučyŭ Prypiać i Nioman, i Biarezinski (1805), jaki złučyŭ Biarezinu i Dźvinu. Adnak u siaredzinie XIX st. ekspart draŭniny pa kanałach rezka skaraciŭsia praz vyčarpańnie vysokajakasnych lasoŭ, i sistemy pačali zaniepadać. 

Biełaruś stahodździami była adnoj z hałoŭnych krynic budaŭničaha lesu dla Ryhi, a praź jaje — dla haradoŭ Zachodniaj Jeŭropy. Ciapier, kali ŭ rukach daśledčykaŭ jość doŭhaja chranałohija hadavych kolcaŭ, navukoŭcy nie prosta mohuć pakazvać na kirunki handlu ŭ minułyja stahodździ, a źviazvać kankretnyja pomniki z kankretnymi miascovaściami, dzie zdabyvalisia budaŭničyja materyjały. Heta ŭklučaje Biełaruś u histaryčny kantekst jeŭrapiejskaha handlu i adkryvaje novyja napramki daśledavańniaŭ.

• 11
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0