Dvaccać hadoŭ tamu piaciora ukraincaŭ z moładzievaj arhanizacyi «Nacyjanalny aljans» vyrašyli padtrymać svaich biełaruskich pabracimaŭ i ŭziali ŭdzieł u «Čarnobylskim šlachu — 2005». Ihar Huź, adzin z udzielnikaŭ toj pajezdki, ciapier narodny deputat Ukrainy. U artykule, napisanym dla «Našaj Nivy», jon adnaŭlaje chranałohiju tych padziej. Uspaminy jon pryśviaciŭ udzielniku toj vyłazki, svajmu siabru Sašku Mašłaju «Hotu», jaki zahinuŭ na rasijska-ŭkrainskaj vajnie.
Ad redaktara
Siaredzina nulavych hadoŭ, pra jakija pojdzie havorka va ŭspaminach, što drukujucca nižej — vielmi supiarečlivy dla biełaruskaha demakratyčnaha ruchu pieryjad. U im było miesca jak ramantyzmu, tak i sutyknieńniu z surovymi realijami, jak nadziejam, tak i rasčaravańniam.
Pryjšoŭšy da ŭłady ŭ vyniku demakratyčnych vybaraŭ u 1994 hodzie, Alaksandr Łukašenka adrazu dziejničaŭ maksimalna chutka i rašuča dla dasiahnieńnia svajoj klučavoj mety — złamańnia demakratyčnych miechanizmaŭ i kancentracyi ŭ svaich rukach absalutnaj ułady. I heta jamu bliskuča ŭdałosia: choć častka hramadstva sprabavała akazvać supraciŭ, siłaŭ dla taho, kab pieraškodzić skočvańniu krainy ŭ aŭtarytaryzm, nie chapiła.
I kali ŭ pieršyja dva hady apazicyi jašče možna było sprabavać supraćstajać Łukašenku z vykarystańniem parłamienckich formaŭ zmahańnia, to paśla kanstytucyjnaha pieravarotu listapada 1996 hoda parłamient u Biełarusi staŭ tolki butaforyjaj. Apazicyi dla taho, kab niejak upłyvać na situacyju, zastavałasia tolki vulica, ale i tut mahčymaści ŭsio bolš źmianšalisia — Łukašenka paśladoŭna vystrojvaŭ svaju sistemu ŭsieahulnaha kantrolu nad hramadskaj aktyŭnaściu, abkatvajučy jaje na praktycy i pry patrebie ŭdaskanalvajučy, vypraŭlajučy niedachopy i zatykajučy dzirki. Usio, što mahło patencyjna pahražać asnovam režymu, imknulisia ci źniščyć jašče ŭ zarodku, ci ŭziać pad nahlad i kantrol: toj samy «previentyŭny aŭtarytaryzm», pra jaki šmat pisaŭ zaŭčasna pamierły palitołah Vital Silicki.
Da siaredziny nulavych uvieś toj biazdušny i biaźlitasny miechanizm zadušeńnia narodnych pratestaŭ, jaki va ŭsioj krasie raskryŭsia ŭ 2020‑m i nastupnych hadach, byŭ užo całkam sfarmavany, adładžany i hatovy da vykarystańnia.
Inšaja reč — što razhortvać jaho na poŭnuju moc u toj čas nie było patreby, pakolki narodnyja pratesty nie mieli toj mocy, jakaja pahražała b samomu isnavańniu režymu. Vuličnyja pratesty rehularna ładzilisia hrupami samaachviarnych aktyvistaŭ, ale byli, jak praviła, niešmatludnymi.
Heta nie aznačała, što ŭsie biełarusy byli za Łukašenku i jahonuju palityku. Adnak sama atmaśfiera ŭ krainie hramadskaj aktyŭnaści nie spryjała, bo navat u mnohich pryncypovych apanientaŭ režymu nie było adčuvańnia, što vuličnymi akcyjami možna choć niešta va ŭžo zacemientavanaj sistemie źmianić. Zdabyć ža prablemy možna było jašče i jak.
Dla masavych pratestaŭ na sacyjalnaj hlebie čas taksama tady nie pryjšoŭ, bo nulavyja hady — akurat toj pieryjad, kali napoŭnicu pracavała łukašenkaŭskaja stratehija ŭ adnosinach z Rasijaj pad vobraznaj nazvaj «nafta ŭ abmien na pacałunki».
U toj ža čas padziei, jakija adbyvalisia ŭ śviecie, nadavali biełaruskaj apazicyi aptymizmu, bo akurat pieršaja pałova nulavych adznačyłasia šeraham paśpiachovych narodnych vystupleńniaŭ suprać aŭtarytarnych ci schilnych da aŭtarytaryzmu režymaŭ na postsavieckaj prastory, jakija stali ŭmoŭna nazyvać «kalarovymi revalucyjami». U 2000 hodzie ŭ Sierbii zrynuli Słabadana Miłošaviča. U listapadzie 2003 hoda adbyłasia «Revalucyja ruž» u Hruzii. U listapadzie 2004 — studzieni 2005‑ha «Aranžavaja revalucyja» pieramahła va Ukrainie, a ŭ sakaviku 2005‑ha «Ciulpanavaja revalucyja» adbyłasia ŭ Kyrhyzstanie.
Biełarusy, jakija maryli pra źmieny va ŭłasnaj krainie, nie tolki ŭvažliva sačyli za hetymi padziejami, ale taksama im supieražyvali — jašče, naturalna, nie viedajučy, što hetyja narodnyja vystupleńni ŭ budučyni stanuć krynicaj nie tolki vielizarnaha natchnieńnia, ale i pryviaduć navat ich niepasrednych udzielnikaŭ da vialikaha rasčaravańnia.
Ale tady zdavałasia, što kali takaja revalucyjnaja chvala pa rehijonie ŭžo pajšła i nibyta nabyła takuju moc, što jaje nie spynić i nie strymać, to Biełaruś jana taksama nie abminie. Tym bolš što ŭsie hetyja paśpiachovyja źmieny ŭłady praz narodnyja vystupleńni, pačynajučy z «Buldoziernaj revalucyi» ŭ Juhasłavii, jakaja zrynuła režym Słabadana Miłošaviča jašče ŭ 2000 hodzie, zaradžalisia na fonie pratestaŭ suprać sprobaŭ falsifikacyi miascovymi režymami vynikaŭ vybaraŭ, a ŭ Biełarusi akurat na 2006 hod płanavałasia prezidenckaja vybarčaja kampanija.
Na fonie hetych mižnarodnych padziej i ŭ pradčuvańni chutkaha startu šmatabiacalnaj elektaralnaj kampanii vuličnaja aktyŭnaść biełaruskaj apazicyi aktyvizavałasia. U jaje avanhardzie išoŭ stvorany ŭ 1997 hodzie Małady Front, u jakim akurat tady stała vychodzić na pieršyja roli novaja hienieracyja lidaraŭ, u tym liku charyzmatyčny Źmicier Daškievič.
Vieryli tady ŭ pierśpiektyvy chutkaj biełaruskaj revalucyi nie tolki biełarusy, ale i ich idejnyja adnadumcy ŭ inšych krainach. I nie tolki vieryli dy padtrymlivali maralna, ale i pryjazdžali padtrymać u baraćbie asabista. Pra adzin z takich epizodaŭ sa svajoj maładości akurat i zhadvaje va ŭspaminach, jakija drukujucca nižej, ukrainski palityk, deputat Viarchoŭnaj Rady i sustaršynia deputackaj hrupy «Za demakratyčnuju Biełaruś!» Ihar Huź.
Redaktar
Ihar Huź. Aranžavy rejd, abo Jak ukraincy jeździli ŭ Minsk zdymać Łukašenku
Pa-pieršaje, treba viarnuć čytača ŭ atmaśfieru pačatku 2005 hoda. Pieramahła Aranžavaja revalucyja, Viktar Juščanka tolki raspačaŭ vykanańnie abaviazkaŭ prezidenta Ukrainy. U pavietry — duch svabody i pieramohi. U hramadskim i palityčnym žyćci stvarajucca dziasiatki novych arhanizacyj i instytutaŭ.
Adna ź ich — usieŭkrainskaja moładzievaja hramadskaja arhanizacyja «Nacyjanalny aljans», zasnavanaja ŭ Dzień Hierojaŭ Krut 29 studzienia 2005 hoda.
Adnym z kirunkaŭ dziejnaści arhanizacyi była abrana biełaruskaja linija: dapamoha apazicyjnym strukturam u pieramozie nad režymam Łukašenki. Klučavym inicyjataram hetaha pracesu byŭ člen arhanizacyi, biełarus Ihar Ščakarevič «Siabar», jaki apynuŭsia va Ukrainie paśla palityčna matyvavanaha kryminalnaha pieraśledu na radzimie.
Rychtujučysia da pajezdki, my ŭžo viedali pra papiaredni dośvied ukraincaŭ z UNSA ŭ padziejach 1996 hoda, kali padčas taho ž «Čarnobylskaha šlachu» našy suajčyńniki dałučylisia da najbolšaj na toj čas pratestavaj akcyi z kolkaściu bolš za 50 tysiač čałaviek. Mienavita na 1996 hod pryjšoŭsia pik supracivu Łukašenku. Na žal, častka UNSAŭcaŭ atrymała realnyja terminy źniavoleńnia.
A ja sam mieŭ dośvied 2003 hoda, kali razam ź lidarami UNSA Rusłanam Zajčankam i Iharam Mazuram naviedaŭ źjezd najbolšaj apazicyjnaj biełaruskaj moładzievaj arhanizacyi «Małady Front».
U Minsk pajechali piaciora: ja, «Hot» Alaksandr Mašłaj z Roŭna, «Hremlin» Andrej Hrymaluk ź Ivana-Frankoŭska i dvoje łučan — «Ramea» Alaksiej Panasiuk i «Bojka» Andrej Bokač. Šosty kaleha, na toj čas kiraŭnik kijeŭskaha adździaleńnia Nacyjanalnaha aljansu «Chakier» Alaksiej Płotnikaŭ, nie paśpieŭ na ciahnik i zastaŭsia ŭ Kijevie.
Pajezdka ciahnikom prajšła biez pryhod, i ŭžo ŭ Minsku nas sustreli siabry z «Maładoha Frontu». Adnym z našych zadańniaŭ byŭ padpisańnie pahadnieńnia ab supracoŭnictvie pamiž «Nacyjanalnym aljansam» i «Maładym Frontam». Heta zdaryłasia na nastupny dzień u ofisie adnoj ź biełaruskich apazicyjnych partyj, paśla čaho dla miascovych ŚMI była arhanizavanaja pres-kanfierencyja.
Na nastupny dzień my ŭžo byli siarod udzielnikaŭ «Čarnobylskaha šlachu». Treba adznačyć, što, akramia biełarusaŭ, my kaardynavalisia z rasijskim apazicyjnym moładzievym abjadnańniem «Abarona», siarod lidaraŭ jakoha byli Aleh Kazłoŭski i Ilja Jašyn. Apošni ŭ 2024 hodzie staŭ udzielnikam viadomaha palityčnaha abmienu pamiž amierykancami i rasijanami.
Akcyja pratestu sabrała kala 500 udzielnikaŭ. Možna paraŭnać hetuju ličbu z 50 000 u 1996 hodzie. Siarod udzielnikaŭ pieravažna była moładź, choć pryjšli i pradstaŭniki apazicyi starejšaha ŭzrostu. Jak zaŭsiody, akcyju ŭłada zabaraniła, a rajon praviadzieńnia akružyli roznyja padraździaleńni milicyi, pierš za ŭsio AMAP.
Paśla vystupaŭ arhanizataraŭ, siarod jakich vyłučaŭsia lidar «Maładoha Frontu» Źmicier Daškievič, słova dali mnie i pradstaŭnikam «Abarony». Dalej my vynuli śpiecyjalna pryviezienyja z Kijeva žoŭta-błakitnyja i aranžavyja ściahi i pasprabavali arhanizavać šeście centralnym praśpiektam Minska.
Ale praź niekalki chvilin AMAP žorstka razahnaŭ pracesiju, a najbolš aktyŭnych udzielnikaŭ zahnali ŭ aŭtobusy. Na maju sprobu pačać dyskusiju pra demakratyčnyja normy, pradstaviŭšysia deputatam Łuckaj haradskoj rady, atrymaŭ udar nahoj u hałavu. Raźbili hubu, pajšła kroŭ. Toje ž samaje adbyłosia i ź inšymi chłopcami. Najbolš paciarpieŭ Źmicier, jaki ŭžo ŭ aŭtobusie čyniŭ surjozny supraciŭ, adbivajučysia ad milicyjantaŭ.
Nas pryvieźli ŭ rajonny adździeł milicyi. Usio jak va Ukrainie (a ja mieŭ dośvied udziełu ŭ akcyi «Ukraina biez Kučmy» 9 sakavika 2001 hoda ŭ Kijevie): vobšuk, paboi, kanfiskacyja rečaŭ, pahrozy i cisk. Dalej nas pavieźli ŭ viadomaje na ŭsiu krainu «Akreścina»— kompleks miescaŭ pazbaŭleńnia voli ŭ Minsku, što składaŭsia z pryjomnika-raździalalnika dla niepaŭnaletnich (dom № 38), časovaha izalatara (№ 36a) i centru ŭtrymańnia parušalnikaŭ (№ 36).
Cikava, što čatyroch ukraincaŭ zatrymali na płoščy, a piaty, Alaksiej Panasiuk, adyšoŭ zašyć parvanyja štany, i pra jahony los my nie viedali. Na naša ździŭleńnie, u kamiery, kudy nas kinuli, užo čakaŭ druža «Ramea» i jašče adzin vypadkovy čałaviek z vulicy, jakoha taksama zatrymali «dla kampanii».
Dalej sud. My vyrašyli admovicca havaryć pa-rusku i patrabavać pierakładčyka. Farmalna my mieli racyju, a biełaruski sud da hetaha nie byŭ hatovy. Pierakładčyka šukali niekalki hadzin. Paśla doŭhich pierapałak adzin z nas atrymaŭ 9 sutak, try pa dziesiać, a Andrej Bokač — piatnaccać (byŭ najbolš vostrym na jazyk padčas pasiadžeńnia).
Paśla prysudu nas paasobku vyklikali na «sumoŭje» z pradstaŭnikami biełaruskaha KDB. Tam my daviedalisia, što spravu chacieli pierakvalifikavać na kryminalnuju. Tolki paśla viartańnia ŭ Kijeŭ my ŭbačyli niekalki videarepartažaŭ na biełaruskim dziaržaŭnym TB, dzie nas raŭniali z unsaŭcami i pakazvali nibyta kanfiskavanuju zbroju. Łukašenka sprabavaŭ izalavać biełarusaŭ ad palityčnaha ŭpłyvu ŭkraincaŭ — udzielnikaŭ Aranžavaj revalucyi.
U kamiery my damovilisia trymać haładoŭku na vadzie. I sapraŭdy, na praciahu ŭsiaho terminu ŭ Akreścina nichto z nas nie źjeŭ i łyžki ježy — pili tolki soki i vadu. U pieršyja dni było vielmi choładna: kaniec krasavika, Vialikdzień, a my apynulisia za kratami ŭ lohkim adzieńni. Zamiarzali, pakul u Minsk nie pryjechaŭ emisar «Nacyjanalnaha aljansu» druža «Poŭnač» Uładzimir Antaniuk i nie pieradaŭ spalniki i knihi. Jak zaraz pamiataju, tam pračytaŭ zbornik prac Jarasłava Stećka «Kijeŭ suprać Maskvy».
Kožny dzień pačynali z himna Ukrainy. Naš śpieŭ čuli ŭsie navokał. Nie śpiavali, a kryčali. Uspaminajecca, jak ukrainski konsuł Vasil Siardeha prynios nam košyk aśviečanych łasunkaŭ, ale my admovilisia i pieradali jaho našym biełaruskim bratam. Adnamu z našych, «Hremlinu», stała drenna z-za jazvy straŭnika, ale na prapanovu spynić haładoŭku jon adkazaŭ admovaj i tryvaŭ da kanca.
U hety čas našyja pabracimy va Ukrainie pačali rašučyja dziejańni. Arhanizavali akcyju «Błakada»: faktyčna paralizavali pracu pasolstva Biełarusi ŭ Kijevie, abharnuli jaho terytoryju kalučym drotam, raźbili kruhłasutačnaje namiotavaje miastečka, štodnia pravodzili mitynhi, pryciahvajučy sajuźnikaŭ z hramadskaha i palityčnaha asiarodździa.
Treba addać naležnaje ŭkrainskamu MZS, jakim tady kiravaŭ Barys Tarasiuk. Jany ŭklučylisia ŭ naša vyratavańnie. Asabliva na našu padtrymku nieadnarazova vystupaŭ u miedyja Valancin Nalivajčanka, jaki ŭ toj čas vykazvaŭ aficyjnuju pazicyju viedamstva. MZS Ukrainy nakiravaŭ u Minsk try noty. Pierałomnaj stała publičnaja zajava Viktara Juščanki, jaki zaklikaŭ Łukašenku vyzvalić nas. I heta padziejničała.
Cikava, što rasijan vypuścili litaralna za niekalki dzion. Nas vyzvalili paśla dziesiaci dzion za kratami, a Alaksieja Panasiuka — paśla dzieviaci. Pavieźli da miažy na mikraaŭtobusie ŭkrainskaha pasolstva. Padčas ruchu nas supravadžali aŭtamabili śpiecsłužbaŭ, jakija pastavili ultymatum, kab my nie pravodzili pres-kanfierencyj u Biełarusi.
Kali ja trapiŭ u vannu ŭžo ŭ Kijevie — sam siabie nie paznaŭ: skura i kości. Nas instruktavali, jak pravilna vychodzić z haładoŭki: lohkija supy, minimum ježy. Ale my, maładyja i haračyja, u pieršy ž viečar kupili vialiki tort i niekalki pałačak kaŭbasy. Jak u nas nie staŭ straŭnik paśla hetaha — zahadka.
Paśla vyzvaleńnia my praviali pres-kanfierencyju kala ścien pasolstva Biełarusi, a taksama sustrelisia z Barysam Tarasiukom u MZS. Minuła dzieviać hadoŭ — i ja ŭžo pracavaŭ ź im plačo ŭ plačo ŭ kamitecie pa zamiežnych spravach parłamienta.
Kožnamu ŭdzielniku biełaruskaha vajažu byŭ zabaronieny ŭjezd u Biełaruś na piać hadoŭ. A ŭ 2016 hodzie mnie jašče raz zabaranili ŭjezd — užo jak narodnamu deputatu.
Paśla hetaha «Nacyjanalny aljans» maksimalna ŭciahnuŭsia ŭ «biełaruskaje pytańnie»: dziasiatki akcyj, vyškałaŭ, supracoŭnictva z sotniami apazicyjnych aktyvistaŭ. U 2006 hodzie padčas «Płoščy» zatrymlivali našych aktyvistaŭ. A ŭžo ŭ 2013 hodzie ŭ Biełarusi pad cisk trapiła maładziejšaje pakaleńnie arhanizacyi. Taksama my sadziejničali stvareńniu atrada biełaruskich dobraachvotnikaŭ «Pahonia» u 2014 hodzie i padtrymlivali razhortvańnie Pałka Kalinoŭskaha ŭžo ŭ 2022-m.
Dva ŭdzielniki toj pajezdki brali ŭdzieł u rasijska-ukrainskaj vajnie — Andrej Hrymaluk i Alaksandr Mašłaj. Na žal, Saško zahinuŭ…
I chacia režym Łukašenki praciahvaje pić kroŭ biełaruskaha naroda, ja liču ŭsie našy dziejańni na padtrymku biełaruskaha apazicyjnaha ruchu nie daremnymi i apraŭdanymi.
Ukrainski deputat, jaki apiekavaŭsia biełarusami-dobraachvotnikami, tryumfalna pieraabraŭsia ŭ Radu
«Maładomu frontu» — 27 hadoŭ. Što rabiła i kaho vychavała apazicyjnaja «kuźnia kadraŭ»
Historyja biełaruski, jakaja zakachałasia va ŭkrainskaha vajskoŭca i jeździć da jaho na front
Žonka zahinułaha va Ukrainie biełarusa-dobraachvotnika Vasila Parfiankova pajšła na vajskovuju słužbu
Z Pałka Kalinoŭskaha vyklučyli Mikołu Dziemidzienku, adnaho ź jaho zasnavalnikaŭ? Raskazvajem usio, što viadoma
Kamientary
Usie paviedamleńni pa adnoj schiemie:
1. Paśpieć uleźci pieršym kamientataram.
2. Niejak pryviazać k temie artykuła. Kali łohika pry hetym zdochnie, niavažna.
3. "Adpracavać" śpis palityčnych dziejačaŭ na dyskredytacyju. Možna całkam roznych. Kali čytač pahadzicca z krytykaj 1-2 sa śpisu, moža pahadzicca i pa astatnich.
4. Vyłupiŭšy mutnyja vočy, prahałasić niešta typa zmaharskaje pra "narod". Vaš narod nasamreč - jość čekiscki narod, jon zalivaje za kaŭnier zaraz.