Sustrakajcie novyja «Vusy»: biez Skaryny, kocikaŭ i nie pra biełaruskuju historyju

«Biełsat»: Čamu prahrama nazyvajecca «Sarmacki vus»?

Cimoch Akudovič: My chacieli zrabić adsyłku da pieradačy «Vusy Skaryny», pry hetym kab nazva była źviazana z Polščaj. Lohkim pieraboram atrymałasia, što samaja vidavočnaja asacyjacyja z vusami ŭ Polščy — heta sarmackaja kultura. My pra jaje rabili pieradaču i vyrašyli, što «Sarmacki vus» dobra hučyć i dobra pieradaje toje, pra što my chočam raskazać.

— Ci razhladali niejkija inšyja alternatyŭnyja nazvy?

— Jašče vusy byli ŭ Piłsudskaha, u Lecha Valensy, ale paličyli, što heta ŭžo bolš sučasnaja historyja. Praŭda, my płanujem zakranać XX stahodździe, ale chaciełasia, kab asnoŭnaja adsyłka była da bolš staražytnaha pieryjadu, tamu vyrašyli spynicca na sarmatach.

— Ale «Sarmacki vus» vychodzić jak asobny cykł?

— Heta taki ekśpierymient ź dzieviaci vydańniaŭ. My pačynali «Vusy Skaryny» niečakana dla siabie ŭ 2022 hodzie z cykłu pra historyju Ukrainy, zaraz pryjšoŭ čas dla asobnaha cykłu pa historyi Polščy.

— Čamu mienavita Polščy?

— My žyviem u Polščy, šmat biełarusaŭ žyvie ŭ Polščy. My padumali, što heta budzie pravilna i šmat kamu cikava, jak raz krychu bolš daviedacca pra historyju Polščy, pra suviazi Biełarusi z hetaj krainaj.

Biełarusy ŭ zamiežžy šmat pajeździli pa Polščy, bačyli jaje harady, ale viedy pra historyju Polščy, jaje kantekst u jeŭrapiejskaj historyi, suviaź ź Vialikim kniastvam Litoŭskim i Biełaruśsiu nie zaŭsiody mohuć złavić samastojna. My pasprabujem pabudavać hetyja mastki. 

— Ale prahramu «Vusy Skaryny» najpierš hladzieli biełarusy ŭ Biełarusi. Ci nie baiciesia zhubić svaju aŭdytoryju?

— My ekśpierymientujem, šukajem novyja farmaty. Na žal, my nie možam pajechać pa Biełarusi zaraz. Tamu vyrašyli pasprabavać takim čynam. Heta ekśpierymient, my razumiejem, ale ŭsia našaja pieradača budzie zaviazanaja na pošuk suviaziaŭ Biełarusi i Polščy. Pryčym dosyć niestandartny. My amal nie budziem čapać typovych temaŭ, a pasprabujem zakranuć hłybiej. Pasprabujem pakazać, što Biełaruś i Polšča — heta krainy adnaho rehijonu, i što historyja ŭ hetym rehijonie vielmi pieraplatałasia. Ja spadziajusia, što našym navat stałym hledačam budzie cikava pra heta daviedacca. Praz historyju Polščy my bolš hłyboka zrazumiejem historyju Biełarusi.

— Tym bolš, što historyja Polščy zaŭsiody prysutničaje ŭ padručniku pa historyju Biełarusi. Jakija, naprykład, temy vy źbirajeciesia ŭźniać?

— My vyrašyli pačać ad samaha pačatku historyi Polščy, vybrali adnu takuju postać jak Balasłaŭ Chrabry. Jon źviazany ŭ tym liku z našymi ziemlami, navat vielmi paŭpłyvaŭ na našyja ziemli, ale my pra heta mała viedajem. Tamu vyrašyli pajechać u Poznań i Hniezna, raspavieści pra pačatak Polščy i pra toje, jak čałaviek z tak dalokaj dla terytoryi Biełarusi ziamli paŭpłyvaŭ na našuju historyju i historyju Ukrainy. Tamu my adrazu try zadačy vykanali.

 — Heta toj, chto svoj karanacyjny mieč paśla zachopu Kijeva zdabyŭ?

— Tak, heta toj, chto dajšoŭ da Kijeva, chto pryvioz pieršaha katalickaha śviatara na terytoryju Biełarusi — u Turaŭ. Pieršy čałaviek, jaki paznajomiŭ nas, možna skazać, z zachodniaj kulturaj. Heta niby adzin drobny epizod, ale dla sučasnych biełarusaŭ u Biełarusi raskryvajecca šyrej. Biełarusam u Polščy heta daje mahčymaść inakš pahladzieć na Poznań i Hniezna, dzie mahčyma jany ŭžo pabyvali ŭ jakaści turystaŭ, ale nie da kanca zrazumieli fakturu.

Taksama źjeździm u «Prusy», na ziemli prusaŭ, pachodzim pa Hdańsku i tam znojdziem adsyłki da historyi Biełarusi. Šmat pahulajem pa Lublinu, miescy ŭnii Litvy i Polščy.

Pavialičyć

— Zvyčajna biełarusy bolš asacyjujuć svaju historyju z historyjaj Rasiei. Navat u padručnikach dajecca pa «Suśvietnaj historyi» šmat pra historyju Rasiei, a pra Polšču bolš daviedvajemsia jakraz z padručnikaŭ pa historyi Biełarusi. Čym asabliva dla vas zachaplalnaja historyja našaj zachodniaj susiedki, čamu my možam pavučycca ŭ palakaŭ?

— Historyja Polščy čym cikavaja… što jana vielmi padobnaja na našuju historyju, jak naprykład staradaŭnija polskija kniazi vielmi padobnyja na staražytnaruskich kniazioŭ ci litoŭskich konunhaŭ. Usio ž u nas adzin rehijon. Ale ŭ toj ža čas vielmi šmat što inšaje, tamu što bližej Niamieččyna, i atrymlivajecca ŭžo inšaja faktura. I prosta cikava nazirać, jak pa-inšamu raźvivajucca adnosiny.

U polskaj historyi bolš uražvaje, jak raźvivałasia samaśviadomaść siaredniaj šlachty, nakolki bolšaje značeńnie mieła mahdeburhskaje prava dla samakiravańnia haradoŭ. Mnie padajecca, što heta toje, čaho nie chapała našym ziemlam, dzie bolš była aliharchičnaja forma kiravańnia. Heta vielmi cikava nazirać u Polščy — dzie ludzi zmahli vyjści na bolš vysokuju formu samaarhanizacyi.

— Ź jakoj kolkaści vydańniaŭ budzie składacca novy histaryčny cykł?

— Da novaha hodu zapłanavany dzieviać vydańniaŭ, naprykład, pra vytoki Polščy, pra Hdańsk, pra ziemli prusaŭ…

 — Heta pra tych, jakija potym na terytoryju Biełarusi ad kryžakoŭ źbiehli?

— U tym liku. My tut pra ŭsie mahčymyja sensy słova «Prusija» raskazali. Što ŭ hetym i sens błytaniny. Kali ty kažaš «Prusy», čałaviek pačynaje ŭdakładniać. Dla kahości — heta Bismark i kaŭbaski, bolš abaznanyja ludzi ŭzhadvajuć plemia prusaŭ, a chtości i pra prusakoŭ skaža.

— U čymści heta padobna na nazvy «Biełaruś» i «Litva».

— Tak, heta nazva, jakaja byccam by i ad Biełarusi lažyć daloka. Ale prusy raśsialilisia paabapał Niomana i historyja hetaha plemieni źviazanaja z historyjaj Biełarusi i Litvy, adčuvaŭsia mocny ŭpłyŭ. Proćma biełarusaŭ padarožničaje pa hetych terytoryjach, katajecca na katamaranach na Mazurach i całkam nie razumieje, nakolki hetaja ziamla źviazanaja ź Biełaruśsiu. My źbirajemsia pra heta raskazać.

 — A što z katami?

— Katoŭ my pakul adpravili ŭ adpačynak, padarožničajem my bieź ich. U nas źjaŭlajucca inšyja piersanažy z animacyi, ale pakul nie budu raskazvać, jakija. Možacie pahladzieć, ale ni katoŭ, tym bolš «Vusoŭ Skaryny» my nie kidajem. My prosta ich adkładajem, kab paekśpierymientavać z novym farmatam. A da katoŭ vierniemsia.

— Novaja prahrama byccam by stvarajecca ŭ suśviecie «Vusoŭ Skaryny»?

— Mulcisuśviet (śmiajecca). Mahčyma jano ŭsio tak i składziecca.

— Vychodzić, što da cykłu pra Ukrainu ciapier dapasoŭvajecca cykł pra Polšču, i tearetyčna, kaliści Litva źjavicca.

— Tak, my pradumvali taki farmat.

 — Što b vy ciapier paraili hledačam… sprava ŭ tym, što «Vusy Skaryny» hladzieli ŭ tym liku baćki sa svaimi dziećmi. Ci atrymajecca heta z novaj prahramaj?

— Davajcie praviarać. «Dziciačy» efiekt ad «Vusoŭ Skaryny» atrymaŭsia sam pa sabie — my jaho nie płanavali. Pry tym, što zaraz nad prahramaj pracuje taja ž kamanda, tamu ja miarkuju, što pahladzim, mahčyma, niejkimi inšymi mietadami atrymajecca začapić i dziaciej: budzie animacyja, buduć novyja žanry ŭ pieradačy, moža im i spadabajecca.

— Vychodzić, što vy pakidajecie farmat studyi i źjaŭlajeciesia ŭ novym, svojeasablivym «turystyčnym»?

— Tak, u hetym byŭ sens ekśpierymientu — vyjści za miežy studyi i pasprabavać «ala-trevał» farmat. My jeździm, padarožničajem, hladzim, zachodzim u muziei, padymajemsia na viežy, biehajem pa haradziščach i t.d. Zusim novy dla nas suśviet.

 — Heta značyć, što vy stvaryli svojeasablivy daviednik dla biełarusaŭ pra Polšču, dzie možna dakranucca i da historyi Biełarusi?

— Daviednik — heta moža za hučna hučyć, ale my dakładna viedali tyja miaściny, u jakich biełarusam varta pabyvać i jany ŭ Polščy adnyja z samych pryhožych, i ŭ kožnaj ź ich jość da čaho dakranucca ŭ suviazi z historyjaj Biełarusi.

 — Praca nad jakim sa zroblenych vydańniaŭ vam najbolš spadabałasia?

— Usie jany cudoŭna raskrylisia. Voś my niadaŭna ź Lublinu viarnulisia i vialikaje zadavalnieńnie atrymali. I horad tam pryjemny, i histaryčny centr, niachaj i nievialički, ale vielmi dušeŭny. Nam tam usiudy išli nasustrač. I muziej adkryli, i kaplicu, i artefakty staradaŭnija, tamu ź vielmi pryjemnymi ŭražańniami ź Lublinu viarnulisia.

Ale i z Hdańsku ciažka viarnucca z drennymi ŭražańniami. I Poznań vielmi cudoŭny horad. Tamu napeŭna składana vyznačyć niešta adno.

— Jak samyja palaki stavilisia da vašaj pracy?

— Ludzi ŭśmichalisia, a tyja, da kaho źviartalisia pa dapamohu — zaŭsiody išli nasustrač. Niekatoryja navat viedali pra «Biełsat», tamu ŭsio było pazityŭna.

 — Ci temy z najnoŭšaj historyi Polščy płanujecie pakazać?

— Chočam začapić temu pra Piłsudskaha, jaki dumaŭ pra Biełaruś, jak toje nie kruci.

 — Niekatoryja navat kažuć, što Juzaf Piłsudski ledź nie biełarusam byŭ.

— U lubym vypadku jość, što raskazać, tym bolš tut jaho rehijon — jość i što pakazać. I dla biełarusaŭ raskryć hetuju kontraviersijnuju postać. Dalej za pieršuju pałovu XX stahodździa nie paleziem. Byli dumki pra «Salidarnaść».

 — Što vy možacie paraić hledačam pierad prahladam prahramy «Sarmacki vus»?

— Hledačoŭ chočacca paprasić pavieryć, što historyja Polščy pašyraje razumieńnie historyi Biełarusi, kali navat spačatku padajecca, što heta zusim čužaja historyja. Jana pašyraje razumieńnie historyi ŭsiaho rehijonu, u tym liku historyi Biełarusi. 

— Tym bolš, što šmat vychadcaŭ ź Biełarusi zrabili ŭniosak u historyju Polščy, a šmat vychadcaŭ z Polščy paŭpłyvali na historyju Biełarusi.

— Tak, usio pierapleciena.

Pavialičyć

«Až uvieś zdryhanuŭsia i strapianuŭsia ad uzrušeńnia, niby spatkaŭšysia z daŭno niabačanym ziemlakom»

Pra svoj udzieł u novym histaryčnym prajekcie raspavioŭ i Viktar Šukiełovič, jakoha hledačy «Biełsatu» dobra viedajuć pa takich prajektach jak «Viaskoŭcy», «Mova nanova» i, kaniešnie ž, «Vusy Skaryny».

— «Biełsat»: U čym vašaja rola ŭ novaj prahramie «Sarmacki vus» i ci adroźnivajecca jana ad rolaŭ u «Vusach Skaryny?

Viktar Šukiełovič: U mianie vielmi adkaznaja rola ŭ prajekcie. Ja hraju supiarečlivaha, składanaha i pravakacyjnaha apanienta Cimocha Akudoviča — viadoŭcy i hałoŭnaha aŭtara prahramy. Praz našaje supraćstajańnie ŭźnikaje kanflikt, jaki, na maju dumku, robić prahramu bolš cikavaj i pryŭnosić u jaje elemient niepradkazalnaści. Ja ŭ niekatoraj stupieni zastajusia šałaputnym i sarkastyčnym hierojem scenak z «Vusaŭ Skaryny», ale biaru na siabie taksama funkcyju kałarytnych kocikaŭ — zadavać niazručnyja, a časam dziŭnyja i niesurjoznyja pytańni, jakija ŭsio ž akazvajucca važnymi dla hłybiejšaha razumieńnia kantekstu.

— Što karysnaha ŭłasna dla siabie vy vynieśli z novaj prahramy?

— Paśla padziejaŭ 2020-ha hoda šmat biełarusaŭ akazałasia ŭ Polščy, tamu, jak padajecca, prahrama adkazvaje na aktualnaje zapatrabavańnie biełaruskich emihrantaŭ bolš daviedacca pra krainu, jakaja hetak haścinna ich pryniała. A jak najlepš zrazumieć krainu? Viadoma ž, praź jaje historyju! Da ŭsiaho minuŭščyna Biełarusi i Polščy ciesna pieraplecienyja, nas jadnaje šmatviakovy supolny los i bahataja ahulnaja spadčyna, tamu daśledujučy historyju Polščy, my ŭ bolšaj stupieni spaznajem samich siabie. Maju nadzieju, što prahrama «Sarmacki vus» zaachvocić pa padarožžaŭ pa histaryčnych miaścinach Polščy, a taksama da adkryvańnia svaich karanioŭ i spaznavańnia ŭłasnaha kulturnaha kodu.

— Što najbolš zapomniłasia padčas zdymak, pa-sapraŭdnamu ŭzrušyła?

— Mahu padzialicca dušeŭnym momantam, pad uražańniem ad jakoha ja zastajusia dahetul. Moj rod pa kudzieli — babula i dziadula z boku maci — pachodziać z-pad Kreva, miesca ź niezvyčajnaj enierhietykaj, aviejanaha sivymi lehiendami. Mienavita z Kreŭskaj unii i pačaŭsia adlik supolnaj biełaruska-polskaj historyi. U svoj čas Krevam vałodaŭ vialiki kniaź litoŭski Jahajła. Kali ž ja zavitaŭ padčas zdymak u zamkavuju kaplicu Śviatoj Trojcy ŭ Lublinie i pabačyŭ vyjavu Jahajły na frescy, to až uvieś zdryhanuŭsia i strapianuŭsia ad uzrušeńnia, niby spatkaŭšysia z daŭno niabačanym ziemlakom. Ciažka apisać adčuvańnie, ale pa ciele nibyta prajšła chvala ciepłyni i radaści, jak padčas sustrečy z sardečnym pryjacielem ci blizkim rodzičam. Dumaju, što treba abaviazkova naviedacca da Jahajły ŭ Lublin jašče raz.

Prahrama «Sarmacki vus» budzie vychodzić na kanale «Biełsat» kožny druhi paniadziełak miesiaca, pačynajučy ad 8 vieraśnia, a taksama na Youtube-kanale «Biełsat History».

• 9
• 2
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0