«Mnie pahražali rasstrełam». Jak pieraśledujuć biełarusaŭ pa «spravie dvarovych čataŭ»
Vosieńniu 2024 hoda ŭ Biełarusi supracoŭniki KDB praviali rejd na aktyvistaŭ pa ŭsioj krainie. Jany zatrymlivali ludziej, jakija, na ich dumku, byli datyčnyja da «dvarovych čataŭ», jakija niezadoŭha da zatrymańniaŭ pryznali «ekstremisckim farmavańniem». U vyniku za kraty źmiaścili dziasiatki čałaviek u miežach kryminalnaj spravy za «zmovu z metaj zachopu ŭłady», a taksama za «ŭdzieł u ekstremisckim farmavańni». U lipieni hetaha hoda pačalisia masavyja sudy pa hetaj spravie. Bolšaść fihurantaŭ — žančyny. «Viasna» sabrała ŭsio, što viadoma pra pieraśled aktyvistaŭ, a taksama parazmaŭlała ź fihurantkaj spravy, u jakoj atrymałasia źbiehčy z krainy.

Kryminalnaja sprava i masavyja sudy
Naprykancy kastryčnika i ŭ pačatku listapada 2024 hoda pa ŭsich rehijonach Biełarusi prakaciłasia chvala zatrymańniaŭ pa «spravie dvarovych čataŭ», jakija nibyta «sprabavali abjadnacca ŭ arhanizacyju z metaj zachopu ŭłady». 29 kastryčnika 2024 hoda KDB pryznaŭ «ekstremisckim farmavańniem» dvarovuju kaalicyju «Orden», u jakuju ŭvachodziać dvarovyja čaty «Złyje kohtiki», «Sucharievo», «Sienica2.0», «Solidarnosť», «Volnyja vaŭki», «Navahrudskija partyzany», «VILIJA», «Skromnyje matrieški», «Sosiedi».
Pavodle viedamstva, dačynieńnie da hetych inicyjatyŭ majuć Iryna Jakaŭleva, Natalla Daronina, Dyjana Haŭryłava, hramadzianin Ukrainy Ivan Amialan, Volha Niachajčyk, Kastuś Kirylenka, Lizavieta Plitnik, Natalla Hužova, Iryna Smalarava, Stanisłaŭ Batvin, Natalla Łantuch.
Suprać dziasiatkaŭ ludziej zaviali kryminalnyja spravy pavodle č. 1 art. 357 KK (zmova ci inšyja dziejańni, učynienyja z metaj zachopu dziaržaŭnaj ułady), a taksama č. 1 i č. 3 art. 361-1 KK (stvareńnie ekstremisckaha farmavańnia abo ŭdzieł u im).
Niekatoryja fihuranty znachodziacca za miažoj, jašče niekalki dziasiatkaŭ čałaviek ciapier utrymlivajucca pad vartaj. Niekatorym spačatku vystavili abvinavačvańnie pavodle art. 357 KK, a paźniej pierakvalifikavali na art. 361-1 KK, niekatorych abvinavačvajuć adrazu pa dvuch artykułach.
U lipieni 2025 hoda ŭ Biełarusi pačalisia pieršyja masavyja sudy pa hetaj spravie. Tak, u Hrodnie pačaŭsia masavy sud nad piaćciu fihurantami. Taksama chutka pačnucca sudy nad hrupami ludziej z Vaŭkavyska i Navahrudka.
Historyja zatrymanaj minčanki pa «spravie čataŭ»
«Viasna» parazmaŭlała z žančynaj, jakuju taksama zatrymali padčas rejdu i vystavili abvinavačvańnie za «zmovu z metaj zachopu ŭłady».
Supracoŭniki KDB pryjšli da Taćciany padčas chvali zatrymańniaŭ pa ŭsioj Biełarusi pa spravie «dvarovych čataŭ» — 31 kastryčnika 2024 hoda. Žančyna adznačyła, što pierad zatrymańniem u jaje źnik internet, tamu jana nie zmahła papiaredzić svajakoŭ. Heta novaja stratehija, jakaja tady ŭpieršyniu vykarystoŭvałasia siłavikami. Z momantu zatrymańnia Taćciany jaje amal uvieś čas utrymlivali ŭ kajdankach.
«Prykładna a 6-j ranicy mnie pačali hrukać u dźviery. Prykładna hadzinu ja im nie adčyniała, bo razumieła, navošta pryjšli. A da hetaha mianie papiaredzili za niekalki dzion, što prachodziać zatrymańni i treba rychtavacca. Ja hetuju hadzinu ŭsio čyściła, chavała. Potym ja adčyniła dźviery, mianie pakłali tvaram na padłohu. Zajšli čatyry čałavieki: dva kedebešniki ŭ cyvilnym i dvoje paniatych ad ich. Praviali pieratrus, usiu chatu dahary nahami pieraviarnuli, usio skinuli na padłohu. Potym praviali pieratrus u mašynie. Zabrali niekalki fłešak i telefony. Mianie praviali ŭ busik na parkoŭcy, dzie niama kamier, tam jašče skančvali afarmlać dakumienty. Paśla hetaha pavieźli ŭ KDB».
Padčas dopytu supracoŭniki cikavilisia, adkul u žančyny litoŭskaja šenhienskaja viza, bo ź viasny 2023 hoda atrymać jaje mohuć tolki tyja, u kaho svajaki majuć hramadzianstva Litvy ci Jeŭrasajuza. Pa słovach Taćciany, zajaŭku na atrymańnie vizy jana padała za dva tydni da pryniaćcia hetaha zakona ŭ Litvie.
«Mnie pra maju aktyŭnaść raskazali ŭsio, što tolki mahčyma — i heta było praŭdaj. I toje, što ja dapamahaju palitviaźniam i ich siemjam, chłopčyku ź invalidnaściu i inšyja rečy. Potym była hulnia ŭ złoha i dobraha palicejskaha».
Dopyt ciahnuŭsia da piataj viečara. Za hety čas žančyna ničoha nie jeła i nie piła, u tualet jaje vyvieli tolki adnojčy, pry hetym — u mužčynski. Supracoŭniki taksama daskanała praviarali telefon Taćciany.
Ich cikavali pajezdki žančyny za miažu, z kim jana tam sustrakałasia, u jakich mierapryjemstvach udzielničała. Taksama supracoŭniki KDB sprabavali vyśvietlić, ci viedaje Taćciana štości pra dziejnaść dvarovych supołak, jakija niezadoŭha da zatrymańniaŭ byli pryznanyja «ekstremisckim farmavańniem».
U RUUSie pryšpilili kajdankami da łaŭki
Paśla zakančeńnia razmovy žančynie dali padpisać padpisku ab nierazhałošvańni i skazali, što jana nadalej zatrymanaja, i pieravieźli jaje ŭ RUUS.
Va ŭpraŭleńni Taćcianu pryšpilili kajdankami da łaŭki ŭ kalidory, bo ad prapanovy pačakać u pakoi biez voknaŭ jana admoviłasia. U kalidory jana niekalki hadzin čakała, pakul suprać jaje składuć pratakoł za «niepadparadkavańnie supracoŭniku milicyi» pavodle art. 24.3 KaAP. Na nastupny dzień zatrymanaj sud pryznačyŭ 10 sutak aryštu za toje, što taja nibyta «čaplałasia za vopratku milicyjanta». Administracyjny aryšt Taćciana adbyvała ŭ CIPie na Akreścina. Tam ža znachodzilisia i inšyja zatrymanyja pa «spravie dvarovych čataŭ».
Pa słovach byłoj aryštantki, padčas chapuna pa hetaj spravie było šmat zatrymanych pa viartańni ŭ Biełaruś: na niekatorych nadziavali kajdanki prosta na miažy, za inšymi prychodzili dadomu ciaham nastupnych dzion.
«Kazali, što buduć katavać i źbivać da paŭśmierci»
Padčas adbyćcia aryštu da Taćciany na Akreścina prychodzili supracoŭniki KDB:
«U mianie znoŭ pytalisia pra maju vizu, nazyvali mnie ludziej. Ale ja kazała, što nikoha i ničoha nie viedaju. Byŭ vielmi žorstki dopyt, jaki vielmi doŭha ciahnuŭsia. Pahražali mnie rasstrełam. Kazali, što buduć katavać i źbivać da paŭśmierci. Pahražali adpravić u karcar i nie davać spać. Naprykancy ja prosta admoviłasia śviedčyć suprać siabie (art. 27 Kanstytucyi). Jany adrazu zamoŭkli, a ŭ pratakole dopyta paznačyli vyklučna tolki pra maju admovu śviedčyć».
Paśla skančeńnia terminu supracoŭniki KDB znoŭ zabrali Taćcianu i pavieźli ŭ Śledčy kamitet.
«Mianie vieźli ŭ kajdankach. I ja ŭ ich tak išła pa vulicy. Ludzi išli, ja ŭ kajdankach…»
«Prymusili raspranucca dahała»
Pa słovach žančyny, taja infarmacyja, jakoj vałodali siłaviki, śviedčyła pra toje, što jaje chtości «zdaŭ».
«Spačatku mianie zaviali ŭ kabiniet i prymusili raspranucca dahała, a žančyna praviała ahlad. Potym supracoŭniki praviali apytańnie: ci viedaju ja lidaraŭ pratesnaha ruchu, ci sustrakałasia ja ź imi, što rabiła ŭ Litvie, ci chadziła na kancerty, u muziei, na hramadskija mierapryjemstvy, ci ŭdzielničała ŭ pratestach u 2020-m. Ja ad usiaho admaŭlałasia. U hetaj ankiecie było napeŭna pytańniaŭ z 40».
Detali abvinavačvańnia
U SK Taćcianu pieraviali ŭ status padazravanaj pa kryminalnaj spravie pavodle art. 357 KK i znoŭ pavieźli na Akreścina, ale hetym razam — u kamieru IČU, čakać vystaŭleńnia abvinavačvańnia. U dakumiencie ź infarmacyjaj pra zaviadzieńnie kryminalnaj spravy byli niekatoryja jaje padrabiaznaści:
«Tam byŭ pieralik proźviščaŭ. Nibyta prykładna z pačatku 2022 hoda aktyvisty, jakija źjechali za miažu, adkryli arhanizacyju «Pačatak», jany źbirali supołki biełaruskija ŭnutry krainy i nibyta pravodzili navučańnie, raźmiarkoŭvali roli na vypadak, kali adbudziecca pieravarot ci revalucyja, i hetyja ludzi musili zaniać peŭnyja pasady. I tam była paznaka, što na hety momant jany viedajuć pra 17 supołak i kiraŭnictva ich. I nibyta jany płanujuć dziaržaŭny pieravarot».
U IČU da Taćciany prychodziŭ śledčy i taksama cikaviŭsia jaje aktyŭnaściu ŭ Litvie, raspytvaŭ pra peŭnych ludziej. Žančyna ŭzhadvaje, što niekatorym zatrymanym pa hetaj spravie na momant jaje znachodžańnia ŭ IČU vystavili abvinavačvańni pavodle art. 357 KK i pieraviali ŭ SIZA.
«Ja taksama čakała, što mianie tudy adpraviać. Ale pa zakančeńni 10 sutak mianie vyklikali da śledčaha i jašče niejkich dvuch mužčyn. Mnie skazali, što mianie vypuskajuć damoŭ z padpiskaj ab niavyjeździe. Jany skazali, što supracoŭniki KDB jašče raz pryjeduć da mianie dadomu, kab parazmaŭlać. My sieli ŭ mašynu i pajechali. Mianie vyvozili strašna, bo ja dumała, što mianie nie adpuściać. Sa mnoj dadomu prajšli hetyja dva mužčyny i skazali, što jany chočuć aryštavać maju majomaść. Jany pachadzili pa pakojach, pahladzieli što ramont nie skončany, ničoha nie znajšli i skłali dakumient pra toje, što ŭ mianie niama čaho aryštoŭvać».
Prapanova ab supracoŭnictvie
Žančynie addali klučy ad kvatery i mašyny, ale nie addali pašpart, a taksama aryštavali bankaŭskija rachunki z hrašyma. Praz adsutnaść pašparta jana nie mahła adnavić sim-kartu i zrabić bankaŭskuju kartku.
Śledčy prapanavaŭ Taćcianie supracoŭnictva, tamu musiŭ vyklikać jaje na razmovu, padčas jakoj u tym liku paabiacaŭ viarnuć pašpart. Z dapamohaj advakata Taćciana namahałasia viarnuć dakumient, u vyniku praz peŭny čas jaje vyklikali ŭ SK nibyta prosta zabrać pašpart.
«My zajšli ŭ kabiniet, jon addaŭ pašpart i zołata, a telefony addaduć paźniej u KDB. Tam była takaja prafiłaktyčnaja razmova, maŭlaŭ, vy ž razumiejecie, što ludzi, jakija siadziać (pa hetaj spravie), jany pačynajuć davać pakazańni, vam taksama treba raskazać».
Taćciana na prapanovu adkazała, što jana ŭ stresavym stanie i joj treba paraicca z advakatam. Jon joj skazaŭ, što času niašmat, bo paśla Novaha hoda pavinny raspačacca asnoŭnyja śledčyja dziejańni.
Nieŭzabavie paśla hetaha Taćciana musiła źjechać z krainy ad kryminalnaha pieraśledu.
«Prosta im nie spadabałasia jaje karcina». Pra znajomstvy na Akreścina
Taćciana raskazała, što ŭ IČU paznajomiłasia z palitźniavolenaj mastačkaj Ludmiłaj Ščamialovaj.
«Jana raskazvała, što spačatku siłaviki pryjšli ź pieratrusam da mužčyny, u jakoha visieła jaje karcina. Jana była biez BČB, nie pratesnaja, ale prosta im nie spadabałasia. Tamu jany pryjšli ź pieratrusam da Ludmiły i jaje muža. Ź ich zrabili ekstremisckuju supołku i vystavili abvinavačvańnie pavodle taho ž art. 357».
Taksama žančyna ŭzhadała pra pieraśled ankachvoraj ukrainki:
«Na CIPie ja była ŭ 2022 hodzie i ŭ paraŭnańni z 2024-m — tam krychu lahčej. Ale hetyja represii nie toje, što nie spyniajucca, a tam užo prosta fašyzm ciapier. Tam była ŭkrainka, jakuju zatrymali ŭ Breście. U jaje ankałohija. Jana išła ŭ palikliniku, jaje zatrymali na vulicy i pryvieźli ŭ Minsk. Jana spała na padłozie i ŭ jaje razyšłosia švo (paśla apieracyi pa vydaleńni puchliny). Joj nie akazvałasia nijakaja dapamoha. Joj tolki dali zialonku, kab mazać švy».
Viadoma, što žančynu pavinny byli departavać ź Biełarusi praz Tureččynu.
Taćciana pryhadvaje, što ŭ IČU ź joj znachodziłasia palitźniavolenaja, jakuju źmiaścili pad vartu ŭ miežach kryminalnaj spravy, niahledziačy na toje, što jana niadaŭna naradziła i karmiła dzicia hrudźmi.
«Jašče byŭ taki momant: kali rychtavalisia da viačerniaha «šmonu», nie było načalnika CIPa i maładyja chłopcy-supracoŭniki tam zabaŭlalisia, žartavali, raptoŭna adkryli hazavy bałončyk i hety haz razyšoŭsia pa ŭsim kalidory i kamierach. Kašlali ŭsie, kala hadziny nie mahli aprytomnieć, bo ŭsio ščypała. Jany potym sami i vokny adčynili».
Były palitviazień Siarhiej Šeleh paraŭnaŭ Vaładarku z haścinicaj u Efiopii. Kaža, heta dapamahło ŭspryniać realnaść
«Byvaje, što stračvaje prytomnaść». U palitźniavolenaj Valeryi Kaściuhovaj paharšajecca stan zdaroŭja
«Stajać na svaim, kožny nakolki moža!» Vialikaja hutarka z Natallaj Dulinaj pra hopnikaŭ z HUBAZiKa, Kaleśnikavu i što tam u kaho ŭ kałonii
«Vyjšła ŭ les, kryčała i płakała». Palitźniavolenaja rasijanka z vokładki «KP» raskazała pra svajo źniavoleńnie i departacyju
Ciapier čytajuć
«Ludzi, budźcie pilnyja! U takoj situacyi moža apynucca kožny žychar ES!» Hramadzianin Litvy, asudžany ŭ Biełarusi da 13 hadoŭ za «špijanaž», pieradaŭ list z kałonii

Kamientary
Im proŝie i nužnieje mordovať nasielenije, čiem śbivať bieśpiłotniki s trotiłom.
Pry dobrych adnosinach z susiedziami na taki vypadak možna mieć parol ad susiedskaha wi-fi, jaki dabivaje praź ścianu.