U 1930 hodzie adznačaŭsia 500-hadovy jubilej pa śmierci Vitaŭta. Jaho pareštki nie byli znojdzieny, a ŭšanavańniu ŭ Vilni pieraškodzili polskija šavinisty. U druhoj častcy artykuła raspaviadajem, jak u spravu ŭmiašalisia siły pryrody i dali nadzieju adnojčy znajści mahiłu słavutaha kniazia.
U papiaredniaj častcy artykuła my raspaviali pra składanaści, źviazanyja ź miescam pachavańnia Vitaŭta i niaŭdałyja sproby ŭ mižvajenny pieryjad ušanavać jaho ŭ Vilni praź pieraškody z boku polskich kaścielnych uładaŭ.
Pavodka
Jość niešta mistyčnaje ŭ tym, jak siły pryrody ŭ Vilni dapamahajuć vyjavić toje, što, zdavałasia b, niemahčyma ŭžo adšukać. U 2016 hodzie apoŭzień na hary Hiedymina dazvoliŭ vyjavić pareštki paŭstancaŭ, u tym liku biełaruskaha nacyjanalnaha hieroja Kastusia Kalinoŭskaha, jakija byli admysłova tajemna pachavanyja rasijskimi ŭładami. Niešta padobnaje adbyłosia i ŭ 1931 hodzie.
U 1931 hodzie ŭ Vilni adbyłasia vialikaja pavodka, jakaja zatapiła ŭvieś centr horada i Vilenskuju kafiedru. U ścienach i stoli sabora ŭtvarylisia vialikija raskoliny, pravaliłasia padłoha ŭ kaplicy Śviatoha Kazimira. Razbureńni patrabavali pryniacca nieadkładnych mier. Była stvorana Kamisija pa zachavańni kafiedralnaha sabora, kiraŭnikom jakoj byŭ vybrany architektar i śpiecyjalist pa achovie spadčyny Julius Kłos. Značnuju častku kamisii składali siabry kamiteta pa adznačeńni 500-hadovaha jubileju śmierci Vitaŭta, jakija zachoŭvali naciahnutyja adnosiny z duchavienstvam paśla ichnich pieraškod.
Abśledavańnie sabora dazvoliła pravieryć niekatoryja zdahadki navukoŭcaŭ. Da rasčaravańnia daśledčykaŭ paśla raskopak u kaplicy Śviatoha Kazimira, dzie pravaliłasia padłoha i dzie, jak mierkavałasia, byli pachavanyja dźvie karalevy — žonki Žyhimonta Aŭhusta, Lizavieta Aŭstryjskaja i Barbara Radzivił, vyjaviłasia, što tam niama padziamiella, a značyć, i karaleŭskich pareštkaŭ być nie mahło.
Tady daśledčyki začapilisia za frahmient muravanaha padmurka ŭ centry chrama pad ciapierašnim preśbiteryjem (placoŭka pierad ałtarom). Ličyłasia, što heta padmurak ałtara Śviatoha Kryža, uźviedzienaha Vitaŭtam. U padmurku, nad sklapieńniem baročnaj krypty, jakaja prymykała da jaje, była arka, zakładzienaja siarednieviakovaj cehłaj. Heta zacikaviła daśledčykaŭ. Byli praviedzieny dakładnyja vymiareńni, jakija pakazali, što roźnica pamiž hetym muravanym padmurkam i ścianoj unutry baročnaj krypty składaje 16 sm.
Heta musiła b aznačać, što pry budaŭnictvie krypty adna jaje ściana była vykładziena ŭ paŭcahliny (tak nazyvajecca muroŭka, kali cehła kładziecca zaŭsiody doŭhim vuzkim bokam, rubam, da pavierchni ściany). Ale zvonku jany vyhladała tak, byccam heta była muroŭka ŭ cełuju cahlinu — čarhavalisia ruby i starčaki.
Daśledčyki paličyli, što takaja muroŭka chavaje prajom ci nišu ŭ siaredniaviečnaj ścianie.
Zdahadka była pravierana i vielmi chutka paćvierdziłasia. Daśledčyki adšukali ŭvachod u siaredniaviečnuju kryptu. Spraviadlivaj była i zdahadka, što kali krypta była tak dobra schavanaj, to, vierahodna, zastałasia niekranutaj z XVII stahodździa i moža zachoŭvać niejkija cikavyja znachodki.
Chod u kryptu, kab pravieści zamiery, prabili praz arku, jakuju bačyli nad sklapieńniami. Asobami, jakija pieršymi ŭvajšli ŭ pachavalnuju kryptu, stali pamočnik prafiesara Kłosa architektar Jan Piekša i technik Kazimir Vilkus. Vilkus potym uspaminaŭ:
«Parazvažaŭšy, my damovilisia, što ja zajdu pieršym i aśviatlu ŭvachod znutry. Ja ŭcisnuŭsia pieršym i aśviatliŭ uvachod dla Piekšy. Kalidor sapraŭdy byŭ vielmi vuzki, ale ja, idučy papieradzie, aśviatlaŭ padłohu, i hetak my patrapili ŭ nievialiki sklep pamieram 3ch4 m. Pierad vačyma paŭstaŭ dziŭny vid.
Pierad uvachodam, u hrazi i druzie, u śviatle lichtaryka ja niešta ŭbačyŭ. Spačatku padumaŭ, što heta šlem, ale heta byŭ čałaviečy čerap z karonaj. Ja skiravaŭ śviatło naprava — u kucie krypty, na kamieni, jaki tyrčaŭ sa ściany, krasavałasia karona».
Zrazumieŭšy kaštoŭnaść znachodki, Piekša paviedamiŭ pra jaje prafiesaru Kłosu i vajavodskamu kansiervataru Stanisłavu Łorancu, jakija zrabili ŭsie nieabchodnyja administracyjnyja kroki. A 13-j hadzinie ŭ kryptu ŭvajšli ksiondz-rektar kafiedry Savicki i kiraŭnik rabot prafiesar Juljuš Kłos, a taksama Łoranc, Ruščyc, Marałoŭski i Piekša. Jany paćvierdzili, što biez usialakaha sumnieńnia znojdzieny karaleŭskija pareštki. Pra znachodku adrazu paviedamili vilenskamu vajavodu Zyhmuntu Bačkoviču i mitrapalitu-archibiskupu Jałbžykoŭskamu. Kafiedru začynili dla naviedvalnikaŭ i vystavili ŭzmocnienuju achovu, a taksama hanarovuju vartu, bo pachavańni byli karaleŭskija.
U krypcie byli znojdzieny pareštki i pachavalnyja znaki ŭłady karala i vialikaha kniazia Alaksandra i žonak karala i vialikaha kniazia Žyhimonta Aŭhusta — Lizaviety i Barbary z Radziviłaŭ. Truny karala Alaksandra i karalevy Lizaviety ŭ vyniku zbućvieńnia całkam raspalisia.
Jak patłumačyŭ Julius Kłos, paśla kananizacyi Sv. Kazimira karol Žyhimont Vaza vyrašyŭ pabudavać ułasnuju kaplicu, bo karaleŭskaja kaplica stała zanadta małoj. Jon u 1623 hodzie zaklučyŭ pahadnieńnie ź biskupam Vałovičam, pavodle jakoha tahačasnuju karaleŭskuju kaplicu pakinuŭ biskupu ŭ abmien na miesca, dzie zaraz kaplica Sv. Kazimira, kab paśla pierabudovy padmurkaŭ uładkavać pad joj kryptu.
Truny karaleŭ Lizaviety, Barbary i karala Alaksandra byli časova pieraniesieny ŭ siarednieviakovuju hatyčnuju kryptu pad hałoŭnym niefam kala preśbiteryja. Pareštki znachodzilisia ŭ zvyčajnych draŭlanych trunach, bo ličyłasia, što heta časovaje schovišča. Potym, vierahodna, pierakanaŭšysia, što padziemnyja vody pieraškodziać pracam, raboty byli spynieny, a pra karaleŭskija pareštki zabylisia, i jany zastalisia tut nazaŭsiody.
Dendrachranałahičnyja daśledavańni biarvieńnia, na jakim byli źmieščany hetyja truny, pakazvajuć, što dreva było zrublena ŭ pieryjad pamiž 1622 i 1642 hadami.
Pra miesca spačynu karaleŭ Lizaviety, Barbary i karala Alaksandra nichto nie viedaŭ, moža, tolki nievialikaja hrupa paśviečanych, i tamu ni kazaki, ni navat architektar Vaŭžyniec Hucevič, jaki paźniej, u apošniaj čverci XVIII st., pierabudavaŭ kafiedru ŭ styli kłasicyzmu, nie znajšli hetaha pachavańnia.
Jan Bułhak pradstaviŭ pieršyja fatahrafii vypadkova adšukanych pareštkaŭ (21 zdymak). Ahułam karaleŭskuju kryptu fatahrafavali nie mienš za siem razoŭ, a ŭsiaho było zroblena nie mienš za 65 unikalnych fatahrafij. Zamaloŭki pareštkaŭ ź insihnijami rabili mastaki Ślandzinski i Ruščyc.
«Praklon» karaleŭskaj pachavalni
Paśla vyjaŭleńnia manaršych pareštkaŭ Juljuš Kłos prapanavaŭ zrabić toje, što ŭ XVII stahodździ nie dazvolili hruntavyja vody — pabudavać karaleŭskuju pachavalniu pad kaplicaj Sv. Kazimira. Jon navat skłaŭ kaštarys na budaŭnictva i stvareńnie čatyroch sarkafahaŭ. Čaćviorty sarkafah pryznačaŭsia dla niavyjaŭlenaha cieła Vitaŭta.
Ale prajekt sutyknuŭsia sa składanaściami: niahledziačy na toje, što ŭ červieni nastupnaha 1932 hoda ŭ Varšavie zaćvierdzili prajekt maŭzaleja, byŭ adchileny prajekt umacavańnia fundamientaŭ kafiedralnaha sabora, bieź jaho budaŭnictva maŭzaleja było niemahčymym. Ale ŭ vyniku sprava ŭsio ž zrušyłasia ź miesca.
Tym časam vakoł Kłosa razhareŭsia skandał, kali piśmieńnik Edvard Baje zajaviŭ, što atrymaŭ ad jaho frahmient tkanaha kryža z truny Barbary Radzivił. U tym, što heta była chłuśnia, paśla pryznaŭsia sam Baje, ale čutki dalacieli da Varšavy. Usio heta vymusiła kančatkova admovicca ad prajekta novaha maŭzaleja.
Uvosień 1932 hoda paralizavała Fierdynanda Ruščyca. Mastak straciŭ zdolnaść havaryć, i da samaj śmierci moh vymavić tolki try słovy. U 1935 hodzie Ruščyc pierajechaŭ žyć u Bahdanava, dzie praz hod pamior. U pačatku 1933 hoda trahična zahinuŭ Julius Kłos, jaki zvaliŭsia ŭ šachtu lifta. U lutym 1935 hoda pamior i skulptar Balasłaŭ Bałzukievič, stvaralnik sarkafaha dla Vitaŭta.
Vilenskaja intelihiencyja, jakaja vystupała za ŭšanavańnie Vitaŭta, volaj losu była abiezhałoŭlena. Trahičnaja śmierć Kłosa stała pryčynaj taho, što ŭ nastupnyja hady pa Vilni chadzili čutki pra toje, što prafiesar moh być zabity, bo viedaŭ, dzie byŭ pachavany Vitaŭt.
Miascovaj presie navat daviałosia pisać abviaržeńni hetych čutak. Mienavita z takim artykułam, jaki musiŭ supakoić publiku, u žniŭni 1931 hoda vystupiŭ kansiervatar Łoranc, jaki pisaŭ, što mahiła Vitaŭta, chutčej za ŭsio, była źniščana maskoŭskimi vojskami.
Na nastupny dzień paśla publikacyi truny z pareštkami inšych, raniej vyjaŭlenych kniaskich asob byli vystaŭleny ŭ byłoj Karaleŭskaj kaplicy (kaplicy Vałovičaŭ). Na truny pakłali kopii pachavalnych insihnij — karon i miača, znojdzienych u krypcie.
Padlivaŭ masła ŭ ahoń skandału i toj fakt, što mienavita ŭ červieni taho ž 1933 hoda z Čechii narešcie da Vilni dajechała truna, stvoranaja pa zakazie litoŭskaha Danatasa Malinaŭskasa dla pareštkaŭ Vitaŭta, pra jakuju my pisali ŭ papiaredniaj častcy artykuła.
Praz polskuju mytniu truna vyjšła nie ŭ lepšym stanie: pazałočnyja ručki byli apłaŭlenyja «karaleŭskaj vadoju», paliravanyja miescy paciortyja, znutry była vydranaja šarłatovaja (jarka-čyrvonaja) aksamitnaja abiŭka, a ścienki truny zalityja niejkaja čornaj sažaj. Sama truna była dastatkova tryvałaj, kab joj niejak naškodzić, ale pa ŭsim było bačna, što palaki nie žadajuć bačyć jaje ŭ Vilni.
Paśla nievialikaha ramontu Malinaŭskas iznoŭ źviarnuŭsia da Vilenskaj kapituły z prapanovaj pryniać hety sarkafah. U paraŭnańni z 1930 hodam, kali isnavańnie pareštkaŭ Vitaŭta ŭ kafiedry nie mieła pad saboj nijakich dokazaŭ, u 1933 hodzie situacyja mocna źmianiłasia.
Ale tym nie mienš Vilenskaja kapituła znoŭ admoviłasia pryniać trunu, paličyŭšy prapanovu biespadstaŭnaj i nieaktualnaj, bo sami pareštki Vitaŭta tak i nie byli adšukanyja. Pa słovach archibiskupa Jałbžykoŭskaha, polski ŭrad byccam by źbiraŭsia sam achviaravać na trunu dla Vitaŭta, ale hetaha tak nikoli i nie adbyłosia.
Sarkafah Malinaŭskasa ŭ nastupnyja hady zachoŭvaŭsia ŭ kaściole Śviatoha Mikałaja. Heta byŭ adziny da 1939 hoda kaścioł u Vilni, dzie palaki dazvalali pravodzić biełaruskija i litoŭskija nabaženstvy. Tolki ŭ časy adnaŭleńnia niezaležnaści Litvy jaho pieranieśli ŭ sutareńni kafiedralnaha sabora, dzie jon zachoŭvajecca dahetul.
Schavanyja skarby
1 vieraśnia 1939 hoda, kali nacysckaja Hiermanija napała na Polšču, kapituła Vilenskaha kafiedralnaha sabora, pamiatajučy horki dośvied minułych stahodździaŭ, nieadkładna zaniałasia zachavańniem najbolš kaštoŭnych skarbaŭ śviatyni.
8 vieraśnia pačalisia bai za stalicu Polskaj Respubliki — Varšavu, było vidavočna, što druhoha «cuda na Viśle» nie adbudziecca.
Niahledziačy na toje, što niamiecki ŭdar nie byŭ skiravany ŭ bok Vilni, pryblizna 9 vieraśnia častka skarbaŭ z sakryścii i skarbnicy kafiedry była ŭ śpiešcy składziena ŭ nišy ŭ ścianie leśvicy pamiž kaplicami Haštoldaŭ i Śviatoha Jana Niepamuckaha. Kaštoŭnaści prosta skidalisia ŭ kuču, časam nakryvajučysia hazietami. Skarb chavaŭsia najpierš ad niemcaŭ, ale ŭžo 18 vieraśnia Vilniu zachapiła Čyrvonaja armija.
Miesca schovanki, vierahodna, viedali tolki troje čałaviek: ksiondz-prełat Francišak Vałodźka i sakryścijanie Kajetan Hratulevič i Jan Małyška. Mahčyma, što navat arcybiskupy Ramuald Jałbžykoŭski nie viedaŭ pra miesca schovanki. Truny z kniaskimi pareštkami nie chavali, jak i kopii insihnijaŭ. Ź imi ničoha strašnaha nie adbyłosia — i truny, i kopii insihnij siońnia vystaŭleny ŭ sutareńniach kafiedralnaha sabora.
Jan Małyška słužyŭ u sakryścii sabora da 1942 abo 1943 hoda i byŭ blizkim siabram Hratuleviča, ź jakim padtrymlivaŭ kantakt da samaj śmierci Kajetana. U 1945 hodzie siamja Małyškaŭ, jakaja da hetaha žyła na Zamkavaj vulicy, 3 u Vilni, niedaloka ad sabora, była vymušana pierabracca ŭ Polšču, dzie asieła pad Olštynam.
U 1988 hodzie Andžej Małyška, syn Jana Małyški, pryjechaŭ z Polščy naviedać Vilniu. Adnojčy jon zajšoŭ u kaścioł Śviatoha Jana pry Vilenskim univiersitecie, dzie byŭ achryščany, i vypadkova dałučyŭsia da polskamoŭnaj ekskursii. Zastaŭšysia sam-nasam z ekskursavodam paśla ekskursii, jon daviedaŭsia ad jaje, što «ŭ kafiedry saviety znajšli vialiki skarb», ale bolš nijakich padrabiaznaściaŭ pra hety skarb jana paviedamić nie zmahła.
Andžej viarnuŭsia da dadomu, dzie pierakazaŭ hetuju historyju svajmu baćku. Toj byŭ mocna ŭzrušany i padzialiŭsia z synam tym, jak pa zahadzie ksiandza Vałodźki jany chavali kaštoŭnaści ŭ ścienach kaścioła. Małyška daŭ klatvu ksiandzu zachoŭvać tajamnicu, ale paśla historyi, jakuju pryvioz ź Vilni syn, adčuŭ siabie vyzvalenym ad jaje i raskazaŭ usio, što pamiataŭ. Pavodle słoŭ baćki, była schavanaja tolki častka kaštoŭnaściej, bo kali b schavali ŭsie, to heta b vyklikała b padazreńni.
«U składzie pobač z Čornaj kaplicaj i kaplicaj Haštoldaŭ u ścianie vydzieŭbli nišy, u jakija schavali manstrancy, kryžy, relikvii. A załaty łancuh, pachavalnuju tabličku i piarścionak, znojdzieny pobač z pareštkami Barbary Radzivił, ksiondz Vałodźka pry baćku schavaŭ u nišu, jakuju tata raniej, pa zahadzie ksiandza, vydzieŭb u ścianie padziemnaj krypty i potym zamuravaŭ.
Na haryščy, u prastory sklapieńniaŭ kala vonkavaj ściany nad kaplicaj Śviatoha Piatra, baćka razam z Kajetanam Hratulevičam schavali staradaŭni ciažki ałaviany kandelabr vyšynioj kala paŭtara mietra. Padčas carkoŭnych cyrymonij jon vykarystoŭvaŭsia dla paschała. Na haryščy jaho zasypali druzam, jaki lažaŭ na sklapieńni. Taksama na haryščy Kajetan schavaŭ miašočak z załatymi rublami», — pryhadvaŭ letaś Andžej Małyška.
Spačatku Andžej Małyška sprabavaŭ vyjści na katalickich ijerarchaŭ, ale paśla vyjšaŭ na Fierdynanda Ruščyca, unuka taho samaha Fierdynanda Ruščyca i tahačasnaha dyrektara Nacyjanalnaha muzieja ŭ Varšavie. Małyšku zaprasiŭ da siabie Edvard Ruščyc, baćka małodšaha Fierdynanda i syn starejšaha, ale stary Ruščyc pamior raniej, čym adbyłasia sustreča.
Minuła bolš za dziesiacihodździe, za hety čas vyjaviłasia, što litoŭcy sapraŭdy natrapili ŭ 1985 hodzie na adnu sa schovanak u ścianie kafiedry, dzie zachoŭvalisia manstrancy, kielichi i inšyja carkoŭnyja relikvii, ale zamuravali jaje znoŭ, aścierahajučysia, što skarby mohuć razrabavać i vyvieźci ŭ Maskvu.
U 2002 hodzie jaje zdymak u litoŭskim albomie pad nazvaj «Skarbnica vilenskaha sabora» trapiŭsia Andžeju Małyšku.
U mai 2009 hoda ŭ Vilniu pryjechała polskaja delehacyja, u jakuju ŭvachodzili sam Andžej Małyška, dyrektar Polskaha departamienta kulturnaj spadčyny Jacak Miler, mastactvaznaŭca i znaŭca historyi Vilni, prafiesarka Maryja Kałamajskaja-Sajed, supracoŭnica departamienta kulturnaj spadčyny i pierakładčyca Krystyna Marčyk i archieołah Ołaf Papkievič, a taksama archieołah-antrapołah prafiesar Mirasłaŭ Parafiniuk sa svaimi asistentami, jakija vieźli hiearadar. Arhanizacyja pajezdki akazałasia niaprostaj spravaj, padrychtoŭka doŭžyłasia niekalki miesiacaŭ. Pierš za ŭsio nieabchodna było atrymać dazvoł uładaŭ Litvy na ŭvachod u sabor i praviadzieńnie pošukaŭ.
Baćka Małyški raspavioŭ jamu, jak byli raźmieščany krypty i dzie šukać schovanki, ale z času ich schavańnia ŭ sabory šmat što źmianiłasia paśla praviedzienaj rekanstrukcyi pomnika, hiearadar akazaŭsia biessensoŭnym. Padniaŭšysia na haryšča, udzielniki delehacyi pabačyli, što tam, dzie ŭ budaŭničym druzie musiŭ być schavany padśviečnik, ciapier byŭ płast minieralnaj vaty, armiravany mietaličnaj sietkaj. Pustym akazałasia i toje miesca, dzie musiŭ być košyk z załatymi rublami. Na svaje daśledavańni delehacyja mieła tolki adnu noč i ranicu nastupnaha dnia. Pošuki akazalisia biezvynikovymi.
Znachodka
U 2013 hadach pra isnavańnie schavanych skarbaŭ u sabory daviedaŭsia litoŭski daśledčyk i restaŭratar Saŭlus Padziarys. Hetaje imia moža być viadomaje biełarusam: u pačatku hoda Padziarys staŭ adnym z 67 litoŭskich zmaharoŭ z «lićvinizmam», jakija padpisali list da ŭładaŭ z patrabavańniem zabaranić biełarusam vykarystoŭvać «Pahoniu».
Padziarys apublikavaŭ niekalki hruntoŭnych artykułaŭ pa temie kniaskich pachavańniaŭ u Vilni i schavanych insihnij. U listapadzie 2013 hoda jon detalova ahledzieŭ padziamielli kafiedralnaha sabora i mierkavanyja miescy schovanak. Jak jon śćviardžaje, jamu ŭdałosia dakładna vyznačyć miesca schovanki, pra što jon prainfarmavaŭ arcybiskupa mitrapalita Hintarasa Hrušasa, dyrektarku Departamienta kulturnaj spadčyny i dyrektarku Muzieja carkoŭnaj spadčyny. Ale zavieršyć daśledavańni ŭ sabory jamu nie dali.
Tym nie mienš Padziarys praciahvaŭ pracavać tajemna. U čas adnoj z ekskursij jon vykarystoŭvaŭ endaskop i paćvierdziŭ najaŭnaść kaštoŭnych pradmietaŭ za ścianoj.
«Ja ŭbačyŭ łancužok i znaki karaleŭskaj ułady. Heta byli chviliny zachapleńnia», — kaža Padziarys.
Padziarys źviartaŭsia da kiraŭnictva krainy — pisaŭ administracyi prezidenta, premjeru i śpikieru parłamienta, ale ŭsie jaho zvaroty traplali ŭ stoł departamienta kulturnaj spadčyny. Pryčynaj ihnaravańnia Padziarysa stała jaho sumnieŭnaja reputacyja, bo jon fihuravaŭ u kryminalnych spravach, źviazanych z čornaj archieałohijaj — padpuskać takoha čałavieka da kaštoŭnaściej paprostu niebiaśpiečna dla ich zachavańnia.
Tolki 16 śniežnia 2024 hoda ŭ sutareńniach sabora była adkryta schovanka z karaleŭskimi insihnijami. U schovancy byli znojdzieny: pachavalnaja karona Alaksandra Jahiełončyka, pachavalnyja insihnii Elžbiety Habsburh, u tym liku karona, miedaljon, piarścionak, łancuh i trunnaja tablička, a taksama rehalii Barbary Radzivił — karona, skipietr, karaleŭski jabłyk, try piarścionki, łancužok i dźvie trumiennyja tablički.
U pačatku hoda jany paśla pieršapačatkovaj restaŭracyi byli vystaŭleny dla publiki ŭ Muziei carkoŭnaj spadčyny, jaki zajmaje pabiernardzinski kaścioł Śviatoha Michała Archanioła. Znachodka była azmročanaja skandałam, jaki ŭźniaŭ Padziarys, patrabujučy, kab jaho pryznali pieršaadkryvalnikam.
Tym nie mienš vyjaŭleńnie pachavalnych insihnij stała sapraŭdnaj siensacyjaj, jakaja padšturchnuła litoŭcaŭ iznoŭ uziacca za pošuki taho, što raniej, zdavałasia, užo adšukać niemahčyma — pareštkaŭ vialikaha kniazia litoŭskaha Vitaŭta. Sučasnyja technałohii jakraz dasiahnuli taho ŭzroŭniu, kab dać dakładny adkaz na pytańnie, čyje kości siońnia źbierahajuć sutareńni Vilenskaj kafiedry.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆCiapier čytajuć
«Soramna i baluča!» Siarhiej Cichanoŭski paskardziŭsia na niedastatkovuju padtrymku biełarusaŭ73
«Soramna i baluča!» Siarhiej Cichanoŭski paskardziŭsia na niedastatkovuju padtrymku biełarusaŭ
Jak razhuł pryrody viarnuŭ cieły Barbary Radzivił i vialikaha kniazia Alaksandra i čamu tajamnicu źniknieńnia ichnich rehalij zmahli raskryć tolki ciapier44
Jak razhuł pryrody viarnuŭ cieły Barbary Radzivił i vialikaha kniazia Alaksandra i čamu tajamnicu źniknieńnia ichnich rehalij zmahli raskryć tolki ciapier4
«Kali ciapier chierova, značyć, heta jašče nie kaniec». Pahutaryli z epatažnym «śviatarom XXI stahodździa», pra jakoha nie było čuvać piać hadoŭ paśla aryštu66
Kamientary
Za krainu radzimuju žach.."
Maksim Bahdanovič
Balić serca, jak rany našych dziadoŭ, jakija jany atrymali baroniačy našuju dziaržavu, svaju volu, ad navały zachopnikaŭ. Stahodździami jany, pad litoŭskaju "Pahoniaju" ŭładaryli hetaju dziaržavaju ad mora da mora, a siońnia, vam, ich naščadkam, na ŭłasnaj ziamli strašna skazać u słych, što vy tutaka haspadary. Strašna uźniać "Pahoniu" nad Vostraju Bramaju, nad viežaj Hiedymina, u Vilni, tamaka dzie było serca našaje Baćkaŭščyny. Vy, chto pakorliva, chto abyjakava, hladzicie jak našyja byłyja chłopy, jakimi Mindoŭh i Vitaŭt handlavali jak rabami, skrali nie tolki vašuju historyju, ale j imia vašaha narodu, siońnia topčuć botami našuju ziamlu jak haspadary, jak trupajedzie ryjucca ŭ pareštkach našych karaloŭ, źmianiajučy imiony našych hierojaŭ, kab vyniščyć ich dačynieńnie da našaha narodu, a im dapamahać mankurty Mickievičasy, Malinoŭskasy, Zubrasy, Baranaŭskasy.
Kali ž vy ŭsio zhubili? Kali vy z narodu samaje vialikaj jeŭrapiejskaj dziaržavy, stali "tutejšymi" biez movy, dziaržavy, "Pahoni"? Kali stracili volu, Vilniu, vialikaść? Kali z uładaroŭ, stali małodšymi bratami barbaraŭ z Ardy?
Adkažycie sami siabie, albo j na henaje vam brakuje mužnaści?