«Tut sapraŭdy vyhladaje tak, što nastaŭniki lubiać dziaciej». Biełaruska raskazała, jak vučyć u Polščy dačku z aŭtyzmam
Piedyjatarka Maja Cierakułava niekalki hadoŭ tamu pierajechała z Kazachstana ŭ Biełaruś, jakuju adrazu palubiła. Pačała vučyć biełaruskuju movu. Niekatory čas jana žyła i pracavała ŭ Babrujsku, ale była vymušanaja pakinuć i hety horad, i krainu ŭvohule. Ciapier lekarka žyvie ŭ Polščy. Maja — maci traich dziaciej, jakich vychoŭvaje adna. Siaredniaja dačka piedyjatarki Jeva maje aŭtyzm i praz heta — asablivyja patreby ŭ arhanizacyi navučańnia. Vydańnie «1387» pahutaryła z Majaj pra toje, jak Jeva ciapier vučycca ŭ Polščy, jak tam padychodziać da realizacyi prava na adukacyju dziaciej z asablivymi patrebami i ci jość adroźnieńni ad Biełarusi.
«U Biełarusi ja viedała movu, zakony. U Polščy heta ŭsio daviałosia vučyć»
Maja razam ź dziećmi pierajechała ŭ Polšču na pačatku 2023-ha, u siaredzinie navučalnaha hoda. Paśla vyrašeńnia pytańnia z žytłom žančyna zaniałasia ŭładkavańniem dziaciej u škołu. Sa starejšym, jaki vučyŭsia ŭ 4-m kłasie, prablem nie ŭźnikła — jaho ŭziali ŭ škołu pa miescy rehistracyi. U tuju ž škołu ŭ padrychtoŭčy kłas — tak zvanuju «zeruŭku» — ź vieraśnia pajšoŭ i małodšy syn lekarki. A voś za navučańnie dla siaredniaj dački Jevy, jakaja chadziła ŭ 2-hi kłas, daviałosia pazmahacca.
«U Jevy — davoli ciažki aŭtyzm. Jana nievierbalnaja, nie razmaŭlaje. U toj ža čas jana całkam zdolnaja zasvojvać školnuju prahramu, umieje čytać i pisać. Ale joj abaviazkova patrebnaje supravadžeńnie — tak zvany tjutar, — raspaviadaje Maja. — Mnie i ŭ Biełarusi davodziłasia šmat vysiłkaŭ prykłaści, kab damahčysia inkluzii dla dački. Mianie i tam sprabavali adsyłać u škołu na druhim kancy horada».
Ale ŭ Biełarusi zmahacca za prava dziciaci na adukacyju było praściej, kaža Maja.
«Tam ty viedaješ movu, zakony, usie škoły, jak znajści dyrektara. Damovicca ź im i spadabacca jamu — zusim nie prablema. U Biełarusi ja navat mahła patrabavać stvaryć inkluziŭny kłas tam, dzie jaho raniej nie było, — zaznačaje piedyjatarka. — A voś u Polščy ŭ ciabie ŭvieś čas najpierš deficyt movy. Ja ciapier vuču polskuju, na momant pierajezdu zusim jaje nie viedała, tamu kamunikacyja stała tady dla mianie adnoj z najvialikšych prablem. Nu i akramia taho, ja nie viedaju miascovych zakonaŭ, na što ja maju prava, na čym mahu nastojvać, a na čym — nie. Miascovaje prava, jak i movu, daviałosia vučyć».
Peŭny čas zaniała piedahahičnaja kamisija Jevy. Dla jaje byŭ patrebny dyjahnaz miascovaha psichijatra, da jakoha, jak akazałasia, nie tak prosta trapić — zapis na 3-4 miesiacy napierad. Vyjściem moža być pryjom u pryvatnaha lekara, ale za jaho daviadziecca zapłacić 80-100 dalaraŭ. Akramia taho, na piedahahičnuju kamisiju nieabchodna było prynieści vypiski i piedahahičnyja charaktarystyki ź Biełarusi, jakija treba było pierakłaści.
Abyšła ŭsie škoły ŭ Biełastoku i paŭsiul pačuła: miescaŭ niama
Kali ŭsie nieabchodnyja dakumienty byli sabranyja, Maja pačała telefanavać i chadzić u škoły Biełastoka i pytacca, ci voźmuć jaje dačku.
«Asnoŭnaja składanaść tut — nierazumieńnie sistemy adukacyi. Ja ž nie viedała, u jakich škołach jość intehracyjnyja kłasy, jak tut heta ŭsio pracuje, — zaznačaje byłaja babrujčanka. — I, kaniešnie, mova. U adździele adukacyi, škołach ja sprabavała parazumiecca na kiepskaj polskaj, na anhlijskaj. Heta ŭsio zajmaje vielmi šmat vysiłkaŭ».
Dla Jevy piedahahičnaja kamisija dała rekamiendacyju, zhodna ź jakoj jana mahła b naviedvać jak intehracyjny kłas, tak i śpiecyjalnuju škołu. Maja abyšła čatyry škoły ź intehracyjnymi kłasami i siem śpiecyjalnych, i paŭsiul pačuła adzin adkaz: miescaŭ niama.
«Ja prychodziła ŭ adździeł adukacyi i pytałasia, u jakuju škołu mnie možna addać dzicia, pakazvała zaklučeńnie piedahahičnaj kamisii. Mnie davali numar škoły, ja išła tudy, mnie kazali, što miescaŭ niama, — raspaviadaje lekarka. — Reč u tym, što tut jość zakon, pavodle jakoha ŭ kłasie nie moža być bolš za 5 dziaciej z asablivaściami i na ich adzin tjutar.
Kali ŭ kłasie jość takija dzieci, to ahulnaja kolkaść vučniaŭ nie moža być bolšaj za 20. Zvyčajna ŭ intehracyjnyja kłasy addajuć dziaciej ź lohkimi dyjahnazami kštałtu sindromu Aśpierhiera ci ź niejkimi pavodzinnymi adchileńniami. U taki kłas mohuć addać dzicia zusim biez dyjahnazu, ale chulihana, jaki nie paśpiavaje za prahramaj. I voś usie hetyja kłasy va ŭsim Biełastoku ŭžo byli ŭkamplektavanyja».
Maja zaznačaje, što, na žal, niama niejkaha adzinaha miesca — daviednika, sajta, dzie była b sabranaja ŭsia infarmacyja pra śpiecyjalnyja i intehracyjnyja škoły ŭ Biełastoku.
«Ja ciapier na asabistym dośviedzie viedaju, što ŭ Biełastoku dla takich dziaciej, jak maja Jeva, jość 11 škoł. Ja chadziła pa ich sama. Mahčyma, było b karysna zrabić niejki śpis, bazu, kab baćkam było lahčej aryjentavacca i atrymlivać infarmacyju», — kaža lekarka.
U śpiecyjalnaj škole ŭ kłasie 5 dziaciej i 2 nastaŭniki
Atrymaŭšy admovy va ŭsich škołach, Maja pajšła da dyrektara škoły pa miescy rehistracyi, dzie vučyŭsia jaje starejšy syn.
«U Polščy abaviazanyja brać dzicia ŭ škołu pa miescy rehistracyi. Pra heta ja i skazała dyrektaru, što ja ŭsio razumieju, adnak Jevie patrebna navučańnie, i što ŭ mianie, jak maci, mohuć uźniknuć prablemy, kali ja joj jaho nie zabiaśpieču, — raspaviadaje Maja. — Dyrektar byŭ zasmučany, kazaŭ, što ŭ jaho niama resursaŭ, piedahohaŭ dla takich dziaciej. Adnak zabraŭ dakumienty i pajšoŭ vyśviatlać».
Praź niekalki dzion Mai patelefanavali sa śpiecyjalnaj škoły niedaloka ad domu, skazali, što choć u ich užo ŭ kłasie 5 dziaciej, ale jany voźmuć Jevu šostaj, bo ŭmiašaŭsia mer Biełastoka.
«Škoła, u jakuju pajšła Jeva, prostaja i maleńkaja. U joj usiaho 8 kłasaŭ, kali ja nie pamylajusia. U kožnym kłasie — 5 vučniaŭ. Na kožny kłas — dva piedahohi: nastaŭnik i pamočnik, — raspaviadaje piedyjatarka. — Tam vielmi kamfortnyja ŭmovy. U kožnym kłasie jość kutok sensarnaj razhruzki, interaktyŭnaja doška, kampjutar — usio vielmi dobra abstalavana».
Chatniaje navučańnie pazbaŭlaje dziaciej ź invalidnaściu sacyjalizacyi
U Polščy navučańnie dziciaci z asablivaściami, ź invalidnaściu — heta nie tolki jaho prava, ale i abaviazak — usie takija dzieci musiać chadzić ci ŭ intehracyjnyja kłasy, ci ŭ śpiecyjalnuju škołu, kaža Maja.
Chatniaha navučańnia dla dziaciej ź invalidnaściu ŭ tym vyhladzie, jak jano jość u Biełarusi, u Polščy niama, zaznačaje byłaja babrujčanka:
«I heta dobra. Bo ŭ Biełarusi takoje chatniaje navučańnie — fikcyja, jakaja pieraškadžaje sacyjalizacyi dziaciej z asablivaściami. Nastaŭnik prychodzić dva razy na tydzień na hadzinu adpracoŭvać pavinnaść, biez zacikaŭlenaści. Ale, akramia taho, škoła — heta nie tolki ŭroki, a jašče i sacyjalizacyja.
Kožnamu čałavieku, kali jon z ranicy pračynajecca, patrebna vychodzić z domu. Ź invalidnaściu ci bieź jaje — patrebnyja niejki rasparadak dnia, vučoba, praca. Heta składniki našaha narmalnaha žyćcia, i jany taksama patrebnyja čałavieku ź invalidnaściu. A na chatnim navučańni dzicia zakryvajuć u čatyroch ścienach».
Maja kaža, što vielmi časta ŭ Biełarusi na chatniaje navučańnie pakidajuć dziaciej, jakija całkam mahli b chadzić u škołu.
«Dy navat lažačych treba vyvozić z domu, bo ludzi — sacyjalnyja istoty, im patrebnaja kamunikacyja. Potym takoje dzicia, jakoje prasiadzieła ŭvieś čas doma, nie maje mahčymaści pracaŭładkavacca, atrymać niejkuju śpiecyjalnaść. Na chatniuju adukacyju ŭ Biełarusi časta śpichvajuć baćkoŭ, jakija nie adstojvajuć prava dziciaci na adukacyju, a na ŭsio pahadžajucca», — zaznačaje lekarka.
U toj ža čas Maja nie maje ničoha suprać chatniaj adukacyi jak vybaru, kali dzicia dadatkova naviedvaje roznyja hurtki, kamunikuje ź dziećmi, žyvie ŭ zdarovym rytmie žyćcia.
«Kaniešnie, pavinna być mahčymaść chatniaj adukacyi i dla tych, chto maje niejkija składanyja dyjahnazy. Ale nie treba zakryvać doma ŭsich, chto niazručny, i dziela kaho prosta nie chočacca źmianiać školnuju infrastrukturu», — padkreślivaje piedyjatarka.
«Dziŭna i niazvykła, što piedahohi zacikaŭlenyja ŭ svaich vučniach»
Jeva, pavodle Mai, svaju škołu vielmi lubić, idzie tudy z radaściu.
«Tut u pryncypie dzieci lubiać škołu, i zdarovyja, i z dyjahnazami, — kaža Maja. — Tut vielmi pryjaznyja i vietlivyja nastaŭniki. Jany kažuć: «Jeva, lubimaja», — abdymajuć jaje, uśmichajucca, znachodziać kantakt ź dziciom, chvalać jaje biez kanca, raspaviadajuć, što jana robić. Bačna, što jany harać svajoj spravaj i ščyra chočuć hetymi navinami dzialicca.
Tut sapraŭdy vyhladaje tak, što nastaŭniki lubiać dziaciej. Dla mianie dziŭna i niazvykła, što piedahohi zacikaŭlenyja ŭ svaich vučniach. Ale heta nie tamu, što ŭ nas piedahohi byli kiepskija, a tamu što jany stomlenyja. Tut na 5 vučniaŭ — piedahoh i pamočnik piedahoha. Napeŭna, u ich bolš sił układacca ŭ dziaciej, čym kali ty adzin na 20 vučniaŭ».
Polskuju movu, kaža Maja, Jeva razumieje. Jana nie razmaŭlaje na joj, bo jana ŭ pryncypie amal nie razmaŭlaje, ale zaŭsiody robić toje, pra što jaje prosiać nastaŭniki, razumieje i vykonvaje zadańni.
«Jany ciapier pišuć propisi, vyvučajuć składy. I kab adkazać, kolki składoŭ u słovie, Jeva maluje kolkaść kružkoŭ pa kolkaści składoŭ u słovie. Jana pakazvaje słovy na malunkach, a kab zrabić heta, jana ž pavinna razumieć, jak hetaje słova hučyć? Mnie časam zdajecca, u jaje ŭ hałavie źmiašanyja ŭžo ruskaja, anhlijskaja, polskaja movy, i jana ŭ niejkaj stupieni vałodaje imi tryma. Uvohule, mnie padajecca, što jana najpraściej z nas usich pieražyła źmienu moŭnaha asiarodździa», — kaža Maja.
Najciažej adaptavacca da novaj movy starejšamu synu, jaki ciapier chodzić u 5 kłas, zaznačaje piedyjatarka. Małodšy ž u «zeruŭcy» davoli chutka ŭsio «schapiŭ».
«Na kiepskaj anhlijskaj ci ruskaj — vam imknucca dapamahčy»
Pavodle Mai, u Polščy ŭ škołach imknucca zrabić tak, kab dzieciam było kamfortna zasvojvać polskuju movu.
«U starejšaha syna ŭ kłasie 8 ruskamoŭnych dziaciej. U ich u škole jość ruskamoŭny asistent. Da jaho možna źviarnucca, kali štości nie zrazumieŭ, naprykład, jak karystacca biblijatekaj ci niejkija padobnyja rečy, — raspaviadaje Maja. — Ja źviazvajusia z nastaŭnikam praz hetaha asistenta».
Maja kaža, što ahułam jaje polskaja sistema adukacyi zadavalniaje. Adzinaje, čaho nie chapiła na pieršym etapie, — pieraliku škoł dla dziaciej z asablivaściami ŭ adnym miescy, čahości kštałtu hajdu dla baćkoŭ z raśpisanymi krokami — kudy iści, jakija dakumienty źbirać. U taki hajd možna było b uklučyć kantakty dyrektaraŭ, parady, da kaho ŭvohule źviartacca, standartnyja frazy na polskaj movie, padkazki, jak pačynać razmovu, što asabliva kaštoŭna dla tych, chto niadaŭna pryjechaŭ, zaznačaje surazmoŭnica.
Baćkam dziaciej z asablivaściami, jakija źbirajucca pierajazdžać ci tolki-tolki pierajechali ŭ Polšču, Maja raić pierakładać usie miedyčnyja dakumienty, piedahahičnyja charaktarystyki, a taksama brać sabie zapas času, raźličvać, što nie adrazu ŭsio naładzicca, što daviadziecca pabiehać. Adnak urešcie ŭsio atrymajecca.
«Tut čynoŭniki i roznyja słužboŭcy abaviazanyja vam dapamahčy, i ja na svaim dośviedzie pierakanałasia, jak jany imknucca z taboj parazumiecca i choć na kiepskaj anhlijskaj ci ruskaj danieści da ciabie infarmacyju, kab ty ŭsio zrazumieła», — kaža Maja.
«Administracyja choča, kab my sačyli za baćkami». Nastaŭnica raskazała, što ciapier adbyvajecca ŭ dziaržaŭnych škołach
«Miescy da niastrohich prafiesaraŭ raźlatajucca jak haračyja piražki». Vypusknicy biełaruskaj i polskaj VNU paraŭnali svaju adukacyju
«Prybiralščyca ŭ Polščy atrymlivaje bolš, čym rabotnik kultury ŭ Biełarusi». Biełaruska raskazała, jak pačynać žyćcio ŭ novaj krainie, kali tabie za 50
Ciapier čytajuć
«Ludzi, budźcie pilnyja! U takoj situacyi moža apynucca kožny žychar ES!» Hramadzianin Litvy, asudžany ŭ Biełarusi da 13 hadoŭ za «špijanaž», pieradaŭ list z kałonii3939
«Ludzi, budźcie pilnyja! U takoj situacyi moža apynucca kožny žychar ES!» Hramadzianin Litvy, asudžany ŭ Biełarusi da 13 hadoŭ za «špijanaž», pieradaŭ list z kałonii39
«Kali Rasija napadzie na NATO, Kalininhrad budzie źniščany ŭ pieršyja ž hadziny. Ale mohuć prajści dva tydni, pierš čym dadatkovyja siły prybuduć u Litvu» — hienierał Ben Chodžes1818
«Kali Rasija napadzie na NATO, Kalininhrad budzie źniščany ŭ pieršyja ž hadziny. Ale mohuć prajści dva tydni, pierš čym dadatkovyja siły prybuduć u Litvu» — hienierał Ben Chodžes18
«Niezaležnaść nie padaje ź nieba i nie dajecca nazaŭsiody. Jaje treba abaraniać». Cichanoŭskaja vystupiła z zajavaj da 35-hodździa pryniaćcia Dekłaracyi ab suvierenitecie5555
Kamientary