Меркаванні33

Віктар Пракапеня: «Усё проста: будзеце маўчаць — будзеце пакутаваць». Пра СІЗА, страх і грошы

Тры гады планавалася гэтае інтэрв'ю. Пісаліся разумныя пытанні, удакладняліся, адкладаліся. А потым адзін з самых вядомых прадпрымальнікаў краіны, заснавальнік VP Capital, доктар навук, афіцыйны даляравы мільянер і шматразовы найбуйнейшы падаткаплацельшчык краіны Віктар Пракапеня ўзяў і здзівіў. «Давайце зробім, — кажа, — але адна ўмова: каб шчыра і востра». Пра тое, чаму ён не баіцца публічна выказваць сваё меркаванне, як выправіць, нарэшце, змрочны насуперак усім намаганням бізнес-клімат, чаму навучыўся ў Міхаіла Гуцэрыева і навошта яго дзевяцігадовы сын наняў двух пакістанцаў і аднаго кітайца, Віктар Пракапеня распавёў у інтэрв'ю TUT.BY

Фота: Дзмітрый Брушко, TUT.BY

Не публічнасць вядзе ў СІЗА

— Колькасць згадак вашага імя ў СМІ за апошнія два гады большая, чым усіх іншых беларускіх бізнэсоўцаў. Вы прымудрыліся выказацца па ўсіх балючых пытаннях: ад амністыі бізнэсменаў (што, увогуле, лагічна) да пакарання смерцю. Спрабавалі купіць уплывовы СМІ (сціпла пахвалім TUT.BY). Гэта выглядае як крок…

— У бок СІЗА? (Смяецца.)

— Я хацела пакуль пра іншае, але вы самі абвастрылі. Такім чынам, вы крыху знаходзіцеся ў Лондане, але рэальна пастаянна прылятаеце ў Беларусь. Тут кампаніі, праекты, інвестыцыі. І рызыкі. Як вас жонка адпускае?

— Вы пра жанчын? (Усміхаецца.)

— Не.

— Пра мужчын?! (Смяецца.)

— Віктар, я сур'ёзна! Я пра Следчы камітэт. Ці не баіцеся, што такая вялікая колькасць згадак вашага прозвішча ў медыя прывядзе да павышанай увагі з боку сілавікоў?

— Няма карэляцыі паміж публічнасцю і ўвагай сілавікоў. Хутчэй, чым большая публічнасць, тым больш абгрунтаванай павінна быць гэта ўвага. Юрый Зісер — гістарычна самы публічны бізнэсовец у Беларусі. Бізнэсмен, пазіцыю якога ніхто, і тым больш чыноўнікі, не можа назваць лаяльнай да ўлады. Ён зрабіў вялікую справу для развіцця краіны, захоўваючы нейтралітэт галоўнага СМІ, ніколі не спрабаваў усім падабацца. Дык вось, у яго дома нават ператрусу ні разу не было. (Стукае па стале.)

— Гэта значыць, публічнасць абараняе?

— Мне здаецца, у нас сілавікі нічога не баяцца. Проста да публічных персон незаконныя метады прымяняць не будуць. Былі б законныя прычыны прыйсці да Юрыя Анатольевіча — прыйшлі б.

— Ну, тады Віктар Пракапеня можна лічыць сябе застрахаваным. Спецыяльна пастаянна свеціцеся ў СМІ, каб абараніцца ад «злых духаў»?

— Уся мая актыўнасць так ці інакш звязана з развіццём ІТ у нашай краіне. Свет моцна зменіцца за наступныя 10—20 гадоў, і важна, каб наша краіна была наперадзе гэтых змяненняў, а эканоміка не засталася разбуранай наступствамі рабатызацыі, якая чакае сусветную эканоміку.

— У нас яна рызыкуе не дажыць да рабатызацыі пад прыгнётам праблем нерэфармаваных дзяржгігантаў. Але ІТ тут грэх скардзіцца — не без вашага актыўнага ўдзелу віртуозна «прабілі» самы знакаміты дакумент апошніх гадоў — дэкрэт № 8, які, без усялякіх жартаў, можа назаўсёды змяніць ход гісторыі ІТ.

— Публічнасць — добры спосаб вырашэння сацыяльных праблем. Улада як ніколі гатовая да дыялогу з бізнэсам — і дэкрэт №8 гэта пацвярджае. Калі ў бізнэсу няма магчымасці выконваць патрабаванні заканадаўства, значыць, закон трэба мяняць. Сядзець і маўчаць у такой сітуацыі — вось што прыводзіць у СІЗА, а не публічнасць.

Думаць трэба шырэй. Часта бывае: бізнэсмен купіў дом за горадам, а там на апошнім кіламетры няма асфальту. Бегае па багатых суседзях, спрабуе сабраць грошы, у выніку плюе на ўсё і будуе дарогу сам.

Беларусь будзе больш паспяховай, калі людзі будуць лічыць, што іх краіна не заканчваецца дзвярыма кватэры або дома, а іх краіна — гэта ўся Беларусь, і будуць адкрыта казаць пра свае праблемы і інвеставаць у станоўчыя змены. Маўчанне — атрута.

Калі рэгуляванне індустрыі адарванае ад жыцця і бізнэсовец з гэтай індустрыі не становіцца героем навін, які не кажа аб тым, што гэта неабходна змяніць, то рана ці позна ён становіцца героем навін пра СІЗА.

— Проста чырвонай ніткай у нас СІЗА ў размове. Тады самае галоўнае пытанне: як выйсці з СІЗА з мінімальнымі стратамі? Вы як выйшлі?

— З Божай дапамогай. (Усміхаецца.)

— Гэта вы пра Аляксандра Рыгоравіча?

— Вольга, не блюзнерце (смяецца).

— Дарэчы, з Міхаілам Гуцэрыевым вы пасля вашай гісторыі са Следчым камітэтам пазнаёміліся?

— «Гісторыя» скончылася ў 2015-м, а працаваць мы разам пачалі нашмат пазней, у 2016-м.

— Тады якую параду можна даць тым, хто ўжо там? Маліцца? Адваката шукаць?

— Маліцца нікому не зашкодзіла. Наконт адваката… Мне пашанцавала, у мяне быў вельмі добры адвакат. Дакладней, найлепшы — Віктар Іванавіч Чайчыц. Мая цётка — яго калега, прэзідэнт калегіі адвакатаў аднаго з рэгіёнаў Расіі, папрасіла яго дапамагчы.

Амерыканцы любяць казаць: калі ты сам сабе адвакат, значыць, твой кліент ідыёт. Сёння ў Беларусі 0,2% апраўдальных прысудаў. У дзяржаве склалася дзіўная практыка, пры якой прызнанне памылак — гэта слабасць і страта ўлады. Але на самай справе прызнанне памылак узмацняе ўладу, ствараючы вялікую легітымнасць і давер.

— Тым, у каго няма цёткі, што рабіць?

— Ніколі не эканоміць на юрыстах. Наогул, я лічу, што гэта бязглуздзіца — саджаць бізнэсменаў у СІЗА. Падатковыя прэтэнзіі да бізнэсу павінны вырашацца без гэтых механізмаў. Спадзяюся, што ўжо ў найбліжэйшы час гэта пытанне для краіны перастане быць актуальным. Веру, што хутка многае зменіцца ў лепшы бок.

— Бізнэсмены — дзейныя, актыўныя людзі. Што яны робяць, калі апынаюцца ў СІЗА?

— СІЗА. У камеру заходзіць начальнік. Бачу, адзін мужык у слязах. Начальнік яму: «Мой дзед тут у 37-м кожны дзень па 100 чалавек забіваў без суда і следства — а ты тут з тэлевізарам, пад коўдрай…» Мужык больш не ныў. Такога шмат — людзі ламаюцца. Але ёсць і іншы бок. Неяк знаёмы бізнэсмен мне сказаў: «З задавальненнем бы вярнуўся ненадоўга назад: ніякіх праблем, чытаю кніжкі, ніхто не тэлефануе і не турбуе». Схаваць у СІЗА можна толькі цела — калі вы ўмееце чытаць, ваш мозг ні дня не правядзе ў зняволенні. Наогул, гэта добрае выпрабаванне духу. Я нават дзесьці ганаруся, што прайшоў яго, не зламаўся, а стаў значна мацнейшым. Зрэшты, для трэніроўкі духу ёсць спосабы і лепшыя, і ўжо сапраўды таннейшыя для эканомікі. У сітуацыі, калі краіне, як ніколі, патрэбны эканамічны рост, важна дапамагаць кожнаму, хто стварае працоўныя месцы і гэты самы ВУП павялічвае. Яшчэ Шаламаў казаў, што турма — гэта адмоўная школа з першага да апошняга дня. Няма чаго там рабіць чалавеку. У нас, вядома, не ГУЛАГ, але ўсё роўна — не павінна быць турэмнага досведу ні ў каго — няма ў ім і не можа быць нічога добрага.

Кошт пасадкі

— Вы не ў першы раз вяртаецеся да пытання, якое ў парадку дня чыноўнікаў зараз праходзіць як «разняволенне дзелавой ініцыятывы». Гэтую тэму немагчыма абмяркоўваць без амністыі. Зрэшты, наколькі я ведаю, яе пакуль вельмі акуратна абмяркоўваюць у калідорах улады.

— У хіміі ёсць каталізатары. Яны паскараюць хімічную рэакцыю ў дзясяткі і сотні разоў. Я заўважаю, што ў Мінску людзі па вуліцах ходзяць нашмат павольней, чым у Лондане. Усё рухаецца нетаропка, ніхто нікуды не спяшаецца.

Хімічныя працэсы ў нашай эканоміцы таксама замаруджаны. Дамагчыся высокіх тэмпаў яе росту ў такім асяроддзі вельмі складана. Каталізатары ў эканоміцы — гэта прадпрымальнікі. Яны зараджаюць акружэнне сваімі ідэямі. Людзі працуюць хутчэй і больш эфектыўна. З'яўляецца эфект ад таго, што «вочы гараць». Я бачыў гэта шмат разоў. Эфектыўнасць працы падвышаецца ў дзясяткі разоў.

У нас ёсць рэзерв «каталізатараў» — але ён не выкарыстоўваецца. Велізарны рэсурс для надання паскарэння эканоміцы выведзены з эканамічнага жыцця. Гэты рэсурс або ў турме, або за мяжой — баяцца вярнуцца. У выніку мы як дзяржава і як грамадства прайграём канкурэнцыю іншым краінам.

Трэба правесці поўную, безумоўную амністыю бізнэсу — такую рысу, за якой дараваць старыя грахі па эканамічных злачынствах. Бізнэсмены выйдуць з турмаў, вернуцца тыя, хто з'ехаў. Гэта не значыць ўсёдазволенасць — за парушэнні пасля амністыі бізнэсу павінны несці адказнасць. Такая мера надасць моцны імпульс бізнэсу і грамадству.

— Вы рэальна лічыце, што калі публічна гаварыць аб такіх праблемах, то нават у Беларусі можна нешта змяніць для бізнэсу?

— А як яшчэ можна нешта змяніць, калі не казаць пра гэта? Няўжо мы дагэтуль верым у тое, што да нас у офіс прыйдзе чыноўнік і так пяшчотна спытае: «Як жа вам дапамагчы? Можа, дакументаабарот спрасціць? Можа, нейкія законы паправіць?»

Дык гэта не працуе — ні ў нас і нідзе ў свеце. Але ў нас чамусьці думаюць, што ўлада павінна ўсё зрабіць сама. Усё проста: будзеце маўчаць — будзеце пакутаваць. Так было і будзе заўсёды і ўсюды.

— Вось пачулі б вас бізнэсмены. Інтэрв'ю ні ў каго не ўзяць — хаваюцца, кажуць, ад граху далей…

— Ну вось і я пра што. У нас многія прадстаўнікі буйнога бізнэсу смелыя на кухні, а як прыходзіць журналіст з пытаннем, што ў вас не так, — усе «ў кусты». У Раду па развіцці прадпрымальніцтва ўваходзіць дзясятак мультымільянераў, якія не могуць скінуцца тысяч па 100 для працы юрыстаў, каб палепшыць рэгуляванне розных галін. Для змен трэба растлумачыць грамадству — праз СМІ, — чаму і што трэба мяняць, і пачаць дыялог з уладай. Гэты дыялог без істотных выдаткаў на юрыдычнае суправаджэнне немагчымы. Проста прыйсці ў кабінет і паплакаць, як усё жудасна, нічога не дасць. Сітуацыя пачне змяняцца пасля таго, як у раду або ў які-небудзь іншы орган паступіць сфармуляваны на юрыдычнай мове дакумент і яго эканамічнае абгрунтаванне. Дэкрэт №8 менавіта так ствараўся.

Улада цяпер, як ніколі, адкрыта да добрых ідэяў. Бізнэсу неймаверна пашанцавала — дзякуй прэзідэнту, што ва ўрадзе з'явіўся такі неабыякавы і энергічны першы віцэ-прэм'ер, як Аляксандр Турчын. Чалавек нічога не баіцца — працуе па 20 гадзін у суткі, каб бізнэс мог паспяхова працаваць.

— Вы неяк падлічвалі, колькі каштуе краіне смяротнае пакаранне. А колькі — пасадка? Да прыкладу, каго-небудзь з топ-200 самых вядомых і ўплывовых…

— Даўно пара палічыць і прызнаць, што любы арышт вельмі дорага абыходзіцца краіне. За яго плаціць ўся эканоміка, усё грамадства, усе мы.

Спынілася прадпрыемства — страты. Сышлі інвестары — страты. Збег капітал — страты. Не прыйшлі інвестары, якія маглі прыйсці, — страты. Не прыйшоў капітал, які мог прыйсці, — страты.

Арыштавалі аднаго — пачулі і спалохаліся сотні. А што значыць спалохаліся? Гэта не значыць, што яны спалохаліся і сталі сумленнымі. Гэта значыць, што яны згарнулі вытворчасць, вывезлі капіталы. Гэта значыць, што яны распавялі яшчэ дзясяткам прадпрымальнікаў, што ў Беларусі нельга інвеставаць.

— Выдаткі страчаных магчымасцяў — гэта логіка эканамічная, яе на стол не пакладзеш, сабе ў дасягненні не запішаш. А вытрас пару мільёнаў з сядзельца — адразу ясна, хто малайчына.

— Трэба ж лічыць прамыя і ўскосныя страты! Відавочна, што яны ў дзясяткі разоў перавышаюць той мізэрны эфект, які даюць штрафы і кампенсацыі. Жорсткую палітыку праваахоўнікі вядуць даўно. Тады чаму краіна не становіцца багатай? Ці не з-за таго, што кожны тыдзень кагосьці саджаюць, у нас да гэтага часу няма ў сярэднім хоць бы «па пяцьсот»?

Я не магу сказаць, што праваахоўнікі не маюць рацыі. У многіх выпадках рэальна парушаецца закон, ёсць карупцыя, недаплачваюць падаткі. Быццам бы ўсё лагічна: парушыў — адказвай. Але ж галоўны вынік павінен быць адзін — магутны рост эканомікі і расквіт краіны. А гэтага пакуль няма. Само жыццё нам кажа: шукайце іншыя шляхі.

Не перамагчы карупцыю, калі чыноўнік атрымлівае капейкі, а распараджаецца мільёнамі. Не прымусіць плаціць падаткі, калі яны празмерныя. Мы ж не спрабуем парушыць законы фізікі — скокнуць з 9-га паверха і паляцець. Тады чаму мы хочам перамагчы законы эканомікі арыштаў? Гэта проста бесперспектыўна.

— Не мы адны спрабуем.

— Нават у сталінскія часы пры ціску сілавікоў у 10 000 разоў большым, чым цяпер, былі павальны крадзеж і чорны рынак. У нашага прэзідэнта дастаткова мудрасці гэта разумець. Менавіта адсюль і ідзе паступовая лібералізацыя ў эканоміцы.

Са Святланай Алексіевіч на ўручэнні прэміі «Чалавек справы». Фота: Вадзім Заміроўскі, TUT.BY

«Калі не зробім нармальную сістэму адукацыі — моладзь з'едзе»

— Давайце да 8-га дэкрэта і ІТ-краіны. Асноўны пасыл дакумента быў павялічыць колькасць ствараных прадуктовых кампаній у краіне. Ужо зразумела, ці атрымалася гэта?

— Атрымалася! Dev.by нядаўна правёў цікавае даследаванне.

За 2018-ы год мабільныя дадаткі, створаныя беларусамі, спампавалі больш за 600 млн разоў! Як мінімум на кожным дзясятым смартфоне ў свеце стаіць беларускі мабільны дадатак. Гэта неверагодна крута для невялікай еўрапейскай краіны.

— Гэта цудоўна, але зразумела, што ІТ - -хай і вельмі важная, але толькі адна галіна, ёй не выцягнуць усю эканоміку.

— За 2018-ы год ІТ-сектар вырас у Беларусі больш чым на 40% — сёння ён дае больш за 1,5 млрд даляраў укладу ў ВУП. Гэта вялікія грошы для нашай краіны.

З моманту падпісання дэкрэта з'явілася больш за 250 новых ІТ-кампаній у ПВТ — больш, чым за папярэднія 12 гадоў. ІТ цалкам можа быць адным з асноўных драйвераў беларускай эканомікі.

— Бог з ёй, з усёй эканомікай, але дакладна ёсць яшчэ адна сфера, дзе без вас ніяк. Я пра адукацыю.

— Хутка будзе нарада ў прэзідэнта па ІТ, нават больш правільна сказаць, па эканоміцы ведаў. Нас, айцішнікаў, з пункту гледжання развіцця ІТ-галіны, у першую чаргу цікавіць адукацыя. Мы зараз за свае асабістыя грошы — ні ў каго нічога не просім — замовілі шэраг даследаванняў на тэму, што трэба для паляпшэння сістэмы адукацыі ў краіне.

Звяртаюся да чытачоў. Калі ў вас ёсць з гэтай нагоды думкі, вам не ўсё роўна і вы сапраўды хочаце зрабіць так, каб наша краіна стала лепшай, дасылайце прапановы і думкі на [email protected] — толькі ў асэнсаваным, зразумела апісаным фармаце. Калі вы эксперт, то мы разумеем, што ваш час каштуе грошай, і гатовыя плаціць.

— Вашы, здаецца, сем вышэйшых адукацый дазваляюць і вас прыцягнуць у якасці эксперта. Што не так з нашай сістэмай адукацыі?

— Хтосьці з вялікіх казаў: калі хочаш разбурыць краіну — дазволь жульнічаць на іспытах.

У нас не выганяюць з ВНУ безнадзейных студэнтаў, і з-за гэтага каштоўнасць дыплома дэвальвавалася як ніколі ў гісторыі. Загугліце: у Беларусі велізарная колькасць кампаній піша курсавыя і дыпломныя працы за грошы — ідэальная карупцыйная схема. Выкладчык задае курсавую студэнту — той яе купляе, грошы атрымлівае выкладчык — за напісанне гэтай жа курсавой. Ну ці ж не бязглуздзіца?

У ВНУ большасць прафесараў — пажылыя людзі. Моладзь не застаецца. Які здольны студэнт застанецца на кафедры з капееечным заробкам, калі ў бізнэсе ён заробіць у пяць разоў больш?

Не хачу нікога крыўдзіць, але многія выкладчыкі — у баку ад сусветных працэсаў. А там хутка змяняецца абсалютна ўсе: веды, методыкі, падыходы. Не трэба мець ілюзій, што ў нас усё выдатна і таму да нас едуць вучыцца. Хто едзе? Немцы, палякі, прыбалты? Палова замежных студэнтаў — з Туркменістана. І іх не адлічваюць, нават калі яны нічога не ведаюць. Яны, аказваецца, шмат плацяць!

Бедная Сярэдняя Азія! Уяўляеце, якую шкоду ім можа нанесці беларуская ВНУ, адпраўляючы туды пасля пяці гадоў навучання назад моладзь з дыпломамі і адчуваннем таго, што яны зараз усё ведаюць? Няўжо ніхто не думае пра імідж Беларусі ў гэтым аспекце?

Многія беларускія таленавітыя школьнікі ўсё яшчэ імкнуцца з'ехаць і з'язджаюць вучыцца ў Еўропу і ЗША.

Пара прызнаць: няма ў нас ужо той вышэйшай адукацыі, якой мы ганарыліся ў савецкі час. З адукацыяй у нас бяда. Яе трэба ствараць нанова. Гэтую праблему многія не бачыць…

— Ці не жадаюць бачыць?

— Не бачыць, не хочуць бачыць. Ніводнага беларускага ВНУ няма ў топ-100 найлепшых універсітэтаў свету. Магчыма, ключавую ролю тут павінен адыграць Парк высокіх тэхналогій. Разам з ІТ-супольнасцю. Разам з найбольш канкурэнтаздольнымі кафедрамі ў існуючых ВНУ. Запрашаючы замежных выкладчыкаў і выкарыстоўваючы сусветны досвед, мы маглі б зрабіць нешта тыпу новага эксперыментальнага ўніверсітэта.

Калі мы гэтага не зробім, то моладзь з'едзе вучыцца ў іншыя краіны — і не вернуцца. Айцішнікі таксама з'язджалі — але для іх стварылі ўмовы, і цяпер многія вяртаюцца. Асноўную прыбавачную вартасць у новай эканоміцы стварае і будзе ствараць інтэлект.

Пра блокчэйн, Гуцэрыева і самую карысную інвестыцыю

— Пасля стварэння ПВТ у дачыненні да праекта і галіны было шмат скепсісу — да таго часу, пакуль беларускі айцішнік Віктар Пракапеня не прадаў Viaden Media ізраільскаму мільярдэру Тэдзі Сагі. Стала зразумела: галіна здольная генераваць сур'ёзныя грошы. А калі сам Віктар Пракапеня зразумеў, што яго стварэнне варта прыстойных грошай?

— Мы былі адной з першых кампаній, якая пачала рабіць мабільныя дадаткі.

У ІТ так часта бывае: уваходзіш у індустрыю адным з першых, і нейкі час усё складана і цяжка. А потым на рынак прыходзіць усведамленне трэнду, якім вы даўно займаецеся, і ўсе як быццам прачнуліся — усе хочуць купіць вашу кампанію. Вельмі падобна на «Ной выглядаў як ідыёт, пакуль не пачаўся дождж».

Адразу пасля здзелкі патэлефанаваў галоўны канкурэнт нашага купца — ён даведаўся, што мы вядзём перамовы, але не ведаў, што здзелка завершана, і прапанаваў у два разы больш на працягу 48 гадзін.

Не самае прыемнае адчуванне разумець, што мог атрымаць як мінімум у два разы больш, — у той час я яшчэ не прайшоў курс па стратэгічных перамоваў у Стэнфардзе. Тады я і ўсвядоміў, наколькі важна ўменне весці перамовы. Тэдзі Сагі ў гэтым вельмі віртуозны.

— Кіношна-тэатральная бяда — застацца акцёрам адной ролі — здаецца, досыць часта сустракаецца і ў бізнэсе. Прыдумаў — раскруціў — прадаў, і ўсё — новыя праекты выходзяць відавочна слабейшымі за папярэднія. Удачлівы прадавец адзінага стварэння становіцца «вясельным генералам», кансультантам, экспертам, але наблізіцца да свайго ж поспеху не атрымліваецца. У вас жа пасля «Віядэна» «стрэліла» некалькі праектаў: EXP (Capital), які працуе ў найлепшым офісе Мінска, праекты з брытанскай IG Group, Banuba, крыптабіржа… Які самы перспектыўны, прарыўны, любімы і дарагі?

— Усе нашы поспехі толькі і выключна дзякуючы неймаверна крутым людзям, якія ў нас працуюць. Нам вельмі шанцуе з кадрамі. У Беларусі шмат талентаў сусветнага ўзроўню. Многія сціплыя і нават не ўсведамляюць сваю значнасць.

У адносінах да праектаў — то гэта як пытанне, каго з сваіх дзяцей вы больш любіце. Мне падабаецца дастаткова разнастайнае партфоліа кампаніі — любіць займацца рознымі кірункамі, каб думаць над рознымі мадэлямі. Усё, чым мы займаемся апошнія восем гадоў, так ці інакш ці вакол фінтэха, ці вакол штучнага інтэлекту, ці гэта ШІ ў фінтэху. Вакол штучнага інтэлекту ёсць мноства чаканняў і абяцанняў. На мой погляд, сёння самыя ўражлівыя перспектывы — у камп'ютарнага зроку.

— А блокчэйн?

— Лі Куан Ю, адзін са стваральнікаў сінгапурскага «эканамічнага цуду», у сваіх мемуарах пісаў, як у пачатку 60-х усім здавалася: дэцэнтралізаваны капіталізм прайграў. Спадарожнік, Гагарын, сацыялістычныя краіны, масавая індустрыялізацыя ў СССР — з боку сацыялізму выглядала неймаверна магутна. Ці Куан Ю ўспамінаў, што для вырашэння маштабных задач, якія стаялі ў той час перад грамадствам, ідэальна падыходзіла цэнтралізацыя сацыялізму. Але жыццё пачало ўскладняцца, і мы бачым, да чаго Савецкі Саюз прывяло тое, што ён не ўсвядоміў неабходнасці дэцэнтралізацыі. Гайдар напісаў цудоўны «рэквіем» па эканоміцы СССР — «Пагібель імперыі».

Хуткасць змяненняў і складанасць нарастае. Пірамідальныя структуры становіцца архаізмам. Каб развівацца, свет павінен дэцэнтралізаваццца. Тэхналогіі размеркаванага рэестра, да якіх адносіцца блокчэйн, — гэта ўсяго толькі адзін з тэхнічных спосабаў вырашэння праблемы дэцэнтралізацыі. Не выключна, і не адзіны — а проста адзін з.

Можна па-рознаму ставіцца да перспектыў блокчэйну, але гэта стаўленне нічога не кажа пра будучыню — толькі пра тое, хто гэта стаўленне паказвае.

У самым эфектыўным выглядзе дэцэнтралізаванае кіравання называецца фондавым рынкам ці нават прасцей — біржай. Людзі прыходзяць і галасуюць сваімі грашыма за тыя кампаніі, якія яны лічаць больш рэлевантнымі. Калі людзі галасуюць грашыма, а не бюлетэнямі, яны таксама могуць быць нерацыянальнымі — аднак у значна меншай ступені, чым пры палітычным галасаванні.

Увогуле, я веру ў правільныя дэцэнтралізаваныя сістэмы і лічу, што толькі за імі будучыня ў новым свеце.

— У вас вельмі цікавыя партнёры па бізнэсах — Гурскі, Гушчын, Гуцэрыеў, вы іх па марфалагічнай прыкмеце выбіраеце ці ёсць нейкая іншая эўрыстыка?

— Я працую толькі з тымі, у каго можна нечаму навучыцца. Усе пералічаныя вамі людзі суперкрутыя, і я шмат чаму ў іх навучыўся.

— Цікава, чаму вы навучыліся ў Гуцэрыева?

— Не баяцца маштабу. Міхаіл Гуцэрыеў думае неймавернымі маштабамі: стагоддзі, кантыненты, планеты, мільярды. Няма больш злой сілы, чым страх. Страх усё спыняе. Страх — гэта тормаз. Страх — гэта стрэс. У нас многія чыноўнікі толькі і думаюць пра бяспеку — сваю або дзяржавы, і перш за ўсё з-за страху. І з-за гэтага многія рэчы або не робяцца наогул, ці робяцца вельмі павольна.

Рост і прагрэс магчымы толькі пры адсутнасці страху.

Прэзідэнт Беларусі ў офісе адной з кампаній Пракапені. Фота: прэс-служба прэзідэнта Беларусі.

— Мы бралі інтэрв'ю ў Міхаіла Сафарбекавіча, і ён вельмі пазітыўна пра вас казаў — што вы вялікі патрыёт Беларусі і г.д. Гэта для яго важна?

— Міхаіла Гуцэрыева цікавяць толькі сапраўды маштабныя і крутыя праекты. Пры гэтым ён выдаткоўвае нейкая неверагодныя грошы на дабрачыннасць, дапамагае дзецям, дорыць людзям дом, укладаецца ў мастацтва. Ён шмат зрабіў для таго, каб сёння ІТ у Беларусі так класна развіваліся. Усё гэта блізка і мне.

— Прэзідэнт шмат ездзіць па прадпрыемствах. І пасля такіх візітаў не толькі пернікі раздаецца — нехта на наступны дзень і ў шматкроць намі ўзгаданыя сёння месцы адпраўляецца. Як так атрымалася, што пасля вашай сустрэчы з прэзідэнтам ІТ-індустрыі далі поўнае зялёнае святло? Як вы яго пераканалі? Школа перамоваў у Стэнфардзе дапамагла?

— Мы проста адкрыта абмеркавалі ўсе праблемы ІT-галіны і шляхі іх вырашэння. Пры гэтым важным было не толькі тое, што меры, якія прымаюцца, дадуць у перспектыве двух-трох гадоў, але і ў перспектыве 10—15—30 гадоў.

Прэзідэнт разумее, што свет мяняецца з неверагоднай хуткасцю і нам неабходна развіваць эканоміку ведаў, каб краіна магла быць паспяховай і квітнеючай у XXI стагоддзі.

— Дарэчы, чаму ўсё ж такі вучаць у Стэнфардскай школе перамоваў?

— Шматлікім карысным рэчам, але галоўнае, што важна разумець бізнэс: перамовы — гэта не пра тое, каб у каго-небудзь што-небудзь адціснуць, ці мне больш, а табе менш. Перамовы — гэта пра стварэнне каштоўнасці.

— Напрыклад?

— Дзве дзяўчынкі сварацца за апельсін. Лаюцца, шукаюць, як яго падзяліць — напалову, 60 на 40 і г.д. Нарэшце вырашаюць пагаварыць, і аказваецца, што адной для пірага патрэбна цэдра, а другой для соку — мякаць. Так уладкаваны свет, што адна і тая ж рэч мае розную каштоўнасць для розных людзей. У любых перамовах важна максімальна зразумець інтарэсы адзін аднаго. Знайсці пункты, якія маюць розную каштоўнасць для кожнага з бакоў (для адной дзяўчынкі лупіны маюць нулявую каштоўнасць, а мякаць максімальную, для другога ўсё наадварот), і дамовіцца так, каб максімізаваць колькасць каштоўнасці для кожнага боку.

— І колькі каштаваў курс?

— Здаецца, 10 тысяч долараў.

— Вас за 10 тысяч навучылі апельсіны дзяліць? І як, акупіліся?

— Ніколі так выгадна не выдаткоўваў грошы. Акупілася ў тысячы разоў.

Так уладкаваны бізнэс, што асноўная каштоўнасць ствараецца ў перамовах. Бывае так, што людзям сорамна прасіць больш і нязручна весці перамовы, мець зносіны, дамаўляцца, асабліва ў нашай культуры. Простая статыстыка. Студэнты, якія вядуць перамовы аб памеры заработнай платы пры прыёме на працу, атрымліваюць у сярэднім на 7% больш. У выніку, каб тым, хто перамовы не вёў, зарабіць за ўсё жыццё столькі ж, як тым, хто перамовы вёў, трэба працаваць на 7 гадоў больш! 15 хвілін сораму і дыскамфорту супраць 7 гадоў. Відавочна, што гэта мае сэнс — нягледзячы на ​​ўяўную несумяшчальнасць з нашай культурай.

— Якіх спецыялістаў вашым кампаніям асабліва востра не хапае ў Беларусі?

— Прадукт-менеджары, хакераў росту.

— Хакераў? Я ведаю з дзясятак, але яны банальныя, наўрад ці вам падыдуць…

— Не, не банальных! (Смяецца.) Гэта праца на сутыку прадукт-менеджменту, маркетынгу і аналітыкі. Пастаянная генерацыя вялікай колькасці эксперыментаў для павелічэння параметраў бізнэсу, звязаных або з прыцягненнем новых кліентаў, або з утрыманнем старых. Дарэчы, нешта зашмат сілавікоў у нас у размове!

— Адвыклі? Гэта вам не Лондан.

— Інвестклімат…

— Так! Дарэчы, як яго памяняць? Рэальна, а не на паперы. А то дэкрэты, указы прымаюць, а ў нас усё роўна — то суд, то пасадка …

— Тут нам не трэба прыдумляць нічога новага — усё пытанне ў судах. Калі Вярхоўны Суд робіць апытанне на сваім сайце, адкуль яго потым выдаляюць, так як 90% рэспандэнтаў адказваюць, што не давяраюць судовай сістэме… Значыць, гэта праблема нумар адзін, і без яе не можа быць прагрэсіўнага інвестклімату.

— Факт. У нас выйграць латарэю лягчэй, чым у судзе апраўдацца.

— У гэтым і сэнс наяўнасці суда асобна ад усяго астатняга — каб быў спаборны працэс, была магчымасць апраўдацца, выйграць.

«Наняў двух пакістанцаў і аднаго кітайца. Кітайца, праўда, потым звольніў»

— Такім чынам, Віктар Пракапеня шмат працуе, шмат (камусьці здаецца, што занадта шмат) вучыцца. Яшчэ нешта паспявае?

— Мой бацька заўсёды казаў, што час — гэта гума. І чым больш у цябе будзе сіл, тым мацней ты яе расцягнеш і больш туды змесціцца. Я так заўсёды і ставіўся да часу. І ўсё змяшчалася. (Усміхаецца.)

Люблю чытаць, чытаю 30+ кніжак у год, калі не лічыць 2015-ы, калі прачытаў больш за дзве сотні кніг.

Думаў, што чытаю шмат, пакуль не пазнаёміўся з Усеваладам Янчэўскім, цяперашнім кіраўніком ПВТ. Дакладна не ведаю, колькі чытае ён, але, па-мойму, больш за 100 таўшчэзных кніг на год. Нам даводзілася мець зносіны на самыя розныя тэмы, і я заўсёды здзіўляюся, наколькі глыбока ён арыентуецца ў розных галінах.

Люблю падарожнічаць, люблю тыя віды спорту, падчас заняткаў якімі можна спакойна падумаць: плаванне, ровар, бег. І самае важнае — сям'я, дзеці. У іх абавязкова трэба інвеставаць свой час.

— Вы пачалі бізнэс у 13 гадоў — відавочная ранняя бізнэс-адоранасць. Сынам перадалася?

— Малодшаму яшчэ толькі паўтара года, пакуль ранавата (усміхаецца), 9 гадоў старэйшаму. Летам прыйшоў да мяне і кажа: «Тата, хачу рабіць мабільныя гульні». Я яму: «Ну, сын, ты ж умееш праграмаваць, ідзі і праграмуй». Ён кажа: «Не, я так не хачу, я хачу як ты: каб гэта рабілі праграмісты, а я імі кіраваў». Я вельмі здзівіўся, спачатку не ведаў, што адказаць. Потым падарыў яму свой рахунак ад freelancer.com. Ён там размясціў заказ на стварэнне гульні, наняў двух пакістанцаў і аднаго кітайца. Кітайца, праўда, потым звольніў. Зрабіў гульню. І нават зарабіў нейкія грошы на ёй.

— Пра «зрабіў гульню» — веру. Але як зарабіў? Гэта ж бюракратыя, банкі, рахункі…

— Вельмі перажываў, што яму некалькі анлайн-банкаў адмовілі ў адкрыцці рахунку, бо яго ўзрост патрабуе множання на два для мінімальнага парога. Але не здаваўся — узяў мамчын пашпарт з «правільнай» датай нараджэння і вырашыў гэтую праблему. Што мяне здзівіла, дык гэта тое, што ён без цяжкасці адкрыў сабе рахунак на App Store. Потым вырашыў, што ён зусім дарослы, і замовіў сабе візітоўкі. Уяўляеце, як здзівілася яго мама, калі дзевяцігадоваму дзіцяці прыйшоў пачак візітовак з яго імем, тэлефонам і лагатыпам яго кампаніі — zebiestudios.co.uk. Цяпер ён, калі едзе ў машыне на заднім сядзенні, перапісваецца са сваімі работнікамі, а не гуляе ў гульні. Задае мне пытанні накшталт: «Тата, чаму Apple зарэджэкціў мой апдэйт-білд?» Я, вядома, разумею, што выхаванне — гэта пра тое, каб нашы дзеці абыходзіліся без нас, але неяк хацелася б, каб гэта здарылася пазней.

— Мне здаецца, яго маму ўсё складаней чымсьці здзівіць. Вельмі ўжо вы ўсе дзейныя.

— Гэта ўсё дзякуючы ёй, маёй жонцы. Яна неймаверныя намаганні прыкладае да выхавання нашых дзяцей, каб яны былі не толькі адукаваныя, разумныя, але таксама ўмелі ставіць мэты і хацелі хацець. Яна надзіва лёгка ўмее прышчапляць дзецям добрыя звычкі. Мне неймаверна пашанцавала з жонкай.

Пра TUT.BY, суды і аптымізм

— Мы тут злёгку здзівіліся, што нас усіх, у сэнсе TUT.BY, Юрый Анатольевіча ледзь не прадаў вам у 2013-м. Як я разумею, вы толькі па кошце ў апошні момант не сышліся. Калі б вы купілі TUT.BY, як бы дзейнічалі? Вось, да прыкладу, вы неяк актыўна пікіраваліся з Сяргеем Чалым. І што, звольнілі б?

— Вядома, не. Па-першае, кампаніямі кіруюць кіраўнікі, а не ўладальнікі. І гэта іх рашэнне, каго ўзяць, а каго звольніць. Тым больш што TUT.BY кіруецца досыць эфектыўна — нумар адзін сярод СМІ ў краіне. Па-другое, TUT.BY — гэта медыя, і ўмешвацца ў яго рэдакцыйную палітыку, нават калі ты ўладальнік, для мяне за гранню. Тым больш што эканамічнай аналітыкі ў нас у краіне вельмі не хапае, а без яе немагчымы дыялог у грамадстве.

Як бы я дзейнічаў? Уклаў бы ў TUT.BY, напрыклад, 5 млн, каб было больш якаснай журналістыкі, каб кампанія магла прывезці прафесійных журналістаў з іншых краін, каб нашы журналісты маглі ездзіць на стажыроўкі. Гэта каштуе не так дорага, як здаецца. Ну і ўжо дакладна, на мой погляд, штрафы журналістаў кампанія павінна аплачваць, а не выдаваць пад іх пазыку.

Добра было б, калі б мабільная і вэб-версіі стала больш зручная для карыстання — зараз шмат чаго на сайце з пачатку 2000-х па айцішных сучасных стандартах.

А наогул, трэба разумець, што перамовы аб куплі TUT.BY былі ў 2013-м. І часта так бывае, што лепшая здзелка — гэта тая, якую не здзейсніў. (Смяецца.)

Калі казаць пра эканамічную аналітыку, то мне падабаецца думка Няўзорава, што публіцыстыка — гэта, перш за ўсё, пра канфлікт. Калі б у эканамічных матэрыялах TUT.BY было больш спрэчак, канфліктаў і абмеркаванняў паміж людзьмі з рознымі пунктамі гледжання, гэта б вельмі дапамагло нашаму грамадству. У краіне не хапае якасных дэбатаў.

— Ды ўсё няма калі якасна дэбатаваць — то ператрусы, то допыты, то вось суд пачынаецца.

— Нядаўна вельмі здзівіўся, калі адзін чыноўнік сказаў, што будзе суд над Золатавай і яе, верагодна, пазбавяць права займаць кіруючыя пасады, а TUT.BY будзе іншым.

Адзіным вынікам гэтага суда будзе процьма негатыўнай прэсы ў свеце пра Беларусь — і нічога больш. У нас некаторыя на такія аргументы кажуць: ну і што, гэта ўсяго толькі словы і артыкулы. Няма большай памылкі ў XXI стагоддзі.

Свет такі ўжо ад прыроды, што ў кошце прадукту часта 90% — гэта рэпутацыя і словы, а не сам прадукт. Гэты суд прынясе велізарныя фінансавыя страты продажаў беларускіх прадуктаў, у тым ліку ІТ, на заходнім рынках. Гэта значыць, менш грошай у бюджэце і меншы ВУП.

І калі раптам Марыну пазбавяць права займацца кіруючай дзейнасцю, гэта нічога не зменіць для TUT.BY. У кампаніі, у медыясупольнасці краіны і свету ўсе як слухалі яе, так і будуць слухаць, у якой бы пасадзе яна ні знаходзілася. У прыватных кампаніях пасада на паперы і бюракратыя не маюць значэння.

— Як удала мы пачалі з СІЗА, а заканчваем судом. А ў сярэдзіне — аптымізм і вялікія перспектывы. Ваш прагноз? «Светлыя сілы» перамогуць?

— Беларусь можа стаць адной з самых эканамічна свабодных і заможных краінаў рэгіёну і нават Еўропы. Тут рэальна зрабіць лепшыя ўмовы для капіталу. Беларусь як фінансавая гавань Усходняй Еўропы — гэта не фантастыка. Галоўная ўмова — бяспека і надзейнасць для капіталу. Арышты і страхі трэба пакінуць у мінулым. Тады Беларусь стрэліць, стане квітнеючай і багатай. Гістарычны момант цяпер для гэтага вельмі спрыяльны. Упэўнены, наш прэзідэнт яго не ўпусціць.

— Выдатна! Вось такое і павінна было быць усё інтэрв'ю. А то СІЗА нейкае…

— Дарэчы, а можна ўсё, што пра СІЗА, з інтэрв'ю выдаліць? (Усміхаецца.)

— Яшчэ чаго!

— Ну і добра. (Смяецца).

Каментары3

Цяпер чытаюць

Расійская армія прарвала пад Дабраполлем апошнюю капітальную лінію абароны Данбаса15

Расійская армія прарвала пад Дабраполлем апошнюю капітальную лінію абароны Данбаса

Усе навіны →
Усе навіны

Былы галоўны ідэолаг Беларусі прадаў дом у Драздах за $600 тысяч6

Генеральны сакратар НАТА: Статус украінскіх тэрыторый абмяркоўваць давядзецца6

Арганізатары канцэрта Каржа прыслалі экс-палітзняволенай запрашальныя квіткі22

«Хапаюся за ўсе магчымасці». Як справы ў студэнтаў-айцішнікаў, якіх адлічылі, 5 гадоў пасля

«Такое — паўсюдна». Відэа з каровамі ў гразі ў Добрушскім раёне стала вірусным у сацсетках6

Ціханоўская напярэдадні сустрэчы Трампа і Пуціна: Мы не павінны дазволіць Маскве ствараць сферы ўплыву10

Мужчына і дзяўчына з Мінска на яхце з 17-гадовым стырнавым перакуліліся на возеры ў Браславе — выратавалі ўсіх траіх

Загінуў 24-гадовы z-блогер Святоша, які хваліўся забойствамі палонных10

На прыпынку «Ламаносава» ў сталіцы адрамантавалі асфальт. Вынік уражвае2

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Расійская армія прарвала пад Дабраполлем апошнюю капітальную лінію абароны Данбаса15

Расійская армія прарвала пад Дабраполлем апошнюю капітальную лінію абароны Данбаса

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць