«Situacyja jak na akupavanych terytoryjach Ukrainy». Pavieł Barkoŭski — pra stan biełaruskaj kultury

Vializnaja raśsinchranizacyja

— Spadar Pavieł, jak vy ahułam možacie acanić stan biełaruskaj kultury na kaniec 2025 hoda?

— Najpierš mušu adznačyć, što my nazirajem vializnuju raśsinchranizacyju pamiž tym, što adbyvajecca ŭ kultury ŭnutry Biełarusi i za jaje miežami. Nie navina, što ŭ vyniku praciahłych represijaŭ značnaja častka dziejačaŭ kultury, asabliva ŭ žanrach mastactva, źviazanych z publičnym pradstaŭleńniem, byli vymušanyja źjechać i stvarać svaje pradukty za miažoj.

Choć, naturalna, častkova hety pradukt spažyvajecca i ludźmi ŭnutry Biełarusi, asabliva kali havorka idzie pra muzyčnyja klipy, pieśni, knihi, pierformansy i śpiektakli, jakija traplajuć u YouTube ci na inšyja płatformy. Na niekatoryja padziei biełarusy ŭ krainie ŭsio jašče majuć mahčymaść vyjazdžać za miažu.

Daminavańnie rasiejskaha

— Ci jość na siońniašni dzień biełaruskaje kulturnaje žyćcio ŭnutry Biełarusi?

— U Biełarusi zachoŭvajecca peŭnaja piśmieńnickaja aktyŭnaść, vydajucca niekatoryja knihi. Asabliva šmat siarod ich pierakładaŭ suśvietnaj kłasiki na biełaruskuju movu. Pieravažna heta dziciačaja litaratura.

Pry hetym u Biełarusi praktyčna całkam źnikli muzyčnyja padziei, dzie mahli vystupać pradstaŭniki sučasnaj biełaruskaj muzyčnaj kultury. Nie tyja, što farmujuć praŭładnuju estradu i vykonvajuć tak zvanyja patryjatyčnyja pieśni, a muzyki, što stvarali niezaležnuju biełaruskuju kulturu, asabliva na biełaruskaj movie. Takich farmataŭ zastałosia niašmat, i jany pieravažna vielmi rehijanalnyja. Kali štości adbyvajecca, to dla vielmi vuzkaj aŭdytoryi ci ŭ farmacie kvaternikaŭ — pryblizna jak heta było ŭ saviecki čas.

My bačym daminavańnie rasiejskich muzyčnych kalektyvaŭ, jakija stvarajuć asnoŭnuju afišu mierapryjemstvaŭ unutry Biełarusi.

Toje samaje z teatralnym mastactvam. Na siońniašni dzień zastałosia try teatry na ŭsiu Biełaruś, dzie repiertuar całkam na biełaruskaj movie — pieravažna rehijanalnyja. Usie astatnija, u tym liku były Nacyjanalny teatr imia Janki Kupały, pierajšli całkam ci častkova na rasiejskamoŭny repiertuar. Tam ciapier pracuje šmat rasiejskich aktoraŭ, prymajucca hastroli rasiejskich teatraŭ.

Teatralnyja prajekty, jakija nie prachodziać cenzuru, kali i ažyćciaŭlajucca, to ŭ farmacie čytak ci vielmi kamiernych prahonaŭ dla vuzkaj aŭdytoryi.

Pavialičyć

Kinavytvorčaść, jak i raniej — pieravažna rasiejskamoŭny dublaž. Suśvietnyja premjery pierakładajucca na rasiejskuju i pakazvajucca časam pavodle licenzii, časam uvohule bieź jaje. Šmat tranślujecca rasiejskaha kinapraduktu.

Pradukcyja «Biełaruśfilmu», jakuju možna nazvać ideałahičnaj kinavytvorčaściu, vyrablajecca pieravažna pa-rasiejsku i niasie ideałahična zaradžany pasył, jaki nie vyklikaje asablivaha zachapleńnia ŭ masavaj aŭdytoryi. Ale praz administratyŭny resurs zały kinateatraŭ napaŭniajucca pradstaŭnikami biudžetnych arhanizacyjaŭ, kab jany stvarali kasu i pakazvali nibyta zapatrabavanaść hetych praduktaŭ.

Niezaležnyja kinavytvorcy šukajuć mahčymaści mižnarodnaha padtrymańnia, i mahčyma heta ciapier pieravažna za miažoj. I jany robiać jakasny pradukt, niahledziačy na adsutnaść dziaržaŭnych biudžetaŭ. Tak, na apošnim «Bierlinale» byŭ pakazany film «Lebiadzinaja pieśnia Fiodara Ozierava».

U toj ža čas na fiestyvali «Listapad» u Miensku bolšaść stužak byli rasiejskija, jakija daminavali navat nad biełaruskimi. Mižnarodnaja prysutnaść tam była prosta mizernaja. A pradukcyja «Biełaruśfilmu» na prestyžnyja mižnarodnyja placoŭki ŭvohule nie vychodzić i nie traplaje.

Kali zakranuć śfieru vizualnych mastactvaŭ, žyvapisu, to ŭ Biełarusi vielmi skaracilisia mahčymaści dla tvorcaŭ ładzić niejkija niezaležnyja mastackija vystavy. Tyja, što ładziacca, zvyčajna prachodziać žorstkuju padvojnuju cenzuru. Spačatku samich aŭtaraŭ, a potym albo tych placovak, dzie prachodziać hetyja vystavy, albo profilnych arhanizacyjaŭ, nakštałt Sajuzu mastakoŭ Biełarusi, jakija imknucca prybrać usio, što moža być paličana nieadnaznačnym i traktavacca jak niejkaja «ekstremisckaja» dziejnaść.

Pavialičyć

Takim čynam, možna skazać, što ŭ krainie siońnia vielmi niesuciašalnaja situacyja z nacyjanalnaj kulturaj. Navat z tradycyjnymi formami falkłoru, etnahrafičnymi mierapryjemstvami ŭźnikajuć prablemy. Prarežymnyja prapahandysty aburajucca śviatkavańniem pahanskich śviataŭ, kštałtu Kupalla ci Dziadoŭ, kažuć, što takoje treba zabaranić.

Časam zabaraniajuć cełyja rekanstruktarskija kłuby, jak «Baryśfier», jaki byŭ abvieščany «ekstremisckim» farmavańniem.

Kulturnickaja vajna

— Karcina, jakuju vy prezientavali, sapraŭdy vielmi sumnaja. Składvajecca ŭražańnie, što biełarusy ŭnutry krainy nieŭzabavie ryzykujuć zastacca ŭvohule biez ułasnaj kultury. Jak hetamu supraćstajać?

— Heta adna z temaŭ, jakuju my imkniemsia ŭzdymać na ŭsich mižnarodnych placoŭkach, kali havorka idzie pra padtrymańnie Biełarusi, — što našaja kraina ryzykuje zastacca biez svajoj kultury. Faktyčna siońnia my nazirajem situacyju, nie vielmi adroznuju ad taho, što robić Rasieja na akupavanych terytoryjach Ukrainy. Heta palityka faktyčna ścirańnia nacyjanalnaha kulturnaha kodu.

Navat tradycyjnyja narodnyja elemienty kultury dyskryminujucca, i heta vyhladaje jak samaakupacyja, samakałanizacyja, jakuju śviadoma pravodzić režym. Faktyčna ŭsio biełaruskaje markiravanaje ciapier jak sumnieŭnaje, jak toje, što varta pakidać pad cenzuraj i strohim nahladam, i ŭ hetym sensie pavodziny Łukašenki nie vielmi adroźnivajucca ad akupacyjnaj ułady na akupavanych terytoryjach Ukrainy, tolki što pakul jašče biełaruskaja mova i historyja Biełarusi nie admienienyja ŭ školnaj adukacyi.

Našaja palityčnaja zadača — rabić tak, kab jeŭrapiejskija, mižnarodnyja partniory razumieli, što pytańnie kultury — heta nie pra zabaŭki, heta pytańnie rehijanalnaj biaśpieki. Bo kali adbyvajecca śviadomaje i maštabnaje ścirańnie cełaj nacyjanalnaj kultury na terytoryi Biełarusi, heta moža pahražać u tym liku Jeŭropie tym, što Rasieja niezaŭvažna pašyrycca na 600 kiłamietraŭ na zachad i rasiejskija žaŭniery buduć stajać na miažy z Polščaj i Litvoj.

I ŭ hetym sensie mienavita inviestycyi ŭ padtrymańnie biełaruskaj kultury, prajekty, źviazanyja ź biełaruskaj identyčnaściu, biełaruskaj movaj — heta nie prosta pra dabračynnaść i padtrymańnie małych narodaŭ, a pieradusim pra dapamohu ŭ kulturnickaj vajnie, jakaja ciapier adbyvajecca na terytoryi Biełarusi. 

Pavialičyć

Heta supraćstajańnie ahresiŭnamu nastupu russkoho mira, jaki faktyčna pahražaje źniščeńniem kulturnaha suvierenitetu Biełarusi. I kali krainy Zachadu nie buduć nadavać hetamu naležnaj uvahi, i tema padtrymańnia kultury i identyčnaści nie budzie topavaj temaj pry arhanizacyi padtrymańnia biełaruskaha narodu, to praź niejki čas nie budzie za što zmahacca. Nie budzie nieabchodnaści zmahacca za svabodu i demakratyju narodu, jaki faktyčna pierastanie siabie adroźnivać ad rasiejskaha.

«U nas nie ŭnikalny dośvied»

— Ale padtrymka, navat kali jana budzie, chutčej za ŭsio budzie nakiravanaja na prajekty, jakija ažyćciaŭlajucca za miažoj, jaki heta i adbyvajecca na praciahu apošnich piaci hadoŭ. Jak vy bačycie, ci ŭdajecca takim čynam spryjać zachavańniu kultury i ŭnutry Biełarusi?

— U nas, darečy, nie ŭnikalny dośvied. Naprykład, ukrainskaja kultura ŭ XIX stahodździ šmat u čym trymałasia koštam taho, što była mahčymaść u častcy Lvoŭščyny, što była pad aŭstryjskim uładarańniem, vydavać ukrainskija knihi, ładzić ukrainskija śpiektakli, to bok, padtrymlivać ačah ukrainskaj kultury chacia b u takim redukavanym vyhladzie. Paśla heta vystraliła z nastupnymi pakaleńniami, raspaŭsiudziłasia pa terytoryi Ukrainy.

U našaj situacyi naturalna, što bolšuju častku padtrymańnia, jakoje moža harantavać Jeŭropa, budzie iści na kulturnickija arhanizacyi za miažoj, bo jany majuć lepšyja ŭmovy dla stvareńnia kulturnych praduktaŭ. Ale hetyja kulturnyja pradukty nie tolki dla dyjaspary i ludziej u emihracyi. Imi možna karystacca ŭnutry Biełarusi. Naprykład, knihi isnujuć nie tolki ŭ papiarovym, ale i ŭ elektronnym varyjancie, i ništo nie zaminaje brać i čytać ich. Kali vychodzić novy muzyčny klip, ništo nie zaminaje hladzieć jaho, siedziačy ŭ siabie ŭdoma. Takim čynam kultura praciahvaje ŭpłyvać na biełarusaŭ praź internet.

«Kali b było kiepska z kulturaj, my b ni fiestyval nie zmahli pravieści, ni premiju ŭručyć»

— Jakija kulturnickija padziei za hety hod — adnu ci niekalki — vy mahli b vyłučyć jak samyja važnyja?

— Ja b adznačyŭ, što najpierš važna, što ŭ nas praciahvajuć isnavać punkty zborki biełaruskaj kultury, u jakich adbyvajecca tranślacyja hetaj kultury na šyrokija płasty nasielnictva. Ja maju na ŭvazie toje, što praciahvajuć adbyvacca fiestyvali biełaruskaj kultury, tak, za miažoj, ale jany časta tranślujucca ŭ internecie i takim čynam dasiahajuć biełarusaŭ unutry krainy.

Pavialičyć

Akramia taho, premii — u litaratury, muzycy, kinavytvorčaści, jakija padtrymlivajuć uzrovień jakaści i pakazvajuć, na što varta źviarnuć uvahu.

Heta ŭsio śviedčyć, što ŭ nas dastatkova nasyčany kulturny praces. Kali b u nas było vielmi kiepska z kulturaj, my b i nie zmahli ani fiestyval pravieści, ani premiju ŭručyć, tamu što niama kamu, niama za što.

Kali kazać kankretna, to ź fiestyvalaŭ varta ŭzhadać kinafiestyvali «Paŭnočnaje źziańnie», Bulbamovie, jaki pamiraŭ, ale tak i nie pamior, a pieraradziŭsia ŭ inšy farmat, «Tutaka» — fiestyval abudžanych na Padlaššy, muzyčny fiestyval «Hraj» u Varšavie, litaraturny fiestyval «Pradmova», jaki adbyŭsia ŭ čatyroch haradach.

Sioleta šmat knih biełaruskich aŭtaraŭ pierakładalisia na zamiežnyja movy. Naprykład, kniha Śviatłany Kurs (Jevy Viežnaviec) «Pa što idzieš, voŭča?» była pierakładzienaja na niekalki jeŭrapiejskich movaŭ, uklučajučy dackuju. Knihi Alhierda Bachareviča aktyŭna pierakładajucca na niamieckuju i anhlijskuju movy.

Knihi Sašy Filipienki atrymlivajuć papularnaść dziakujučy tamu, što ich abviaščajuć «ekstremisckimi» i heta pryciahvaje hramadskuju ŭvahu. Heta svojeasablivy znak jakaści. «Ekstremisckaja» — značyć dobraja, treba brać.

Chaču adznačyć taksama prajekty, jakija my sioleta padtrymlivali: Instytut publičnaj historyi, Instytut biełaruskaj movy, Daśledčy instytut imia Vałoviča.

U listapadzie my ładzili miesiačnik viartańnia da sapraŭdnaj historyi. Heta była akcyja, pryśviečanaja stvareńniu padborki materyjałaŭ pieravažna ŭ publičnym dostupie dla kamunikacyi pamiž baćkami i dziećmi, kab dzieci atrymlivali niejkuju nieideałahizavanuju viersiju historyi praz knihi, filmy, aŭdyjobuki.

Čym zajmałasia Pradstaŭnictva ŭ nacyjanalnym adradžeńni

— A jakija vyniki pracy sioleta ŭ Pradstaŭnictva ŭ nacyjanalnym adradžeńni, jakoje vy ačolvajecie?

— U ramkach našaj stratehii sioleta my ŭdzielničali ŭ pracy stvareńnia darožnych mapaŭ dla Jeŭrapiejskaj kamisii padtrymańnia hramadzianskaj supolnaści ŭ halinie kultury, adukacyi. U vyniku tyja 30 miljonaŭ jeŭraŭ, jakija byli vyłučanyja na padtrymańnie biełarusaŭ, pojduć taksama i na patreby kultury.

Pavialičyć

My časta zajmalisia kamunikacyjaj i padtrymańniem roznych biełaruskich arhanizacyjaŭ na terytoryi Jeŭraźviazu, Ukrainy. Kali byŭ kiejs zabarony biełaruskaj movy jak pracoŭnaj na linhvistyčnaj kanfierencyi ŭ Kijevie ŭ lutym 2025 hoda, paśla našaj interviencyi, kali my napisali tłumačalnyja listy ŭ Ministerstva adukacyi i Akademiju navuk Ukrainy, rašeńnie było źmienienaje, biełaruskuju movu viarnuli.

My pisali listy padtrymki, kali była pahroza spynieńnia pracy biełaruskaj redakcyi Radyjo Svaboda albo biełaruskamoŭnaha viaščańnia Łatvijskaha radyjo.

Ciapier my zajmajemsia raspracoŭkaju novaha nacyjanalnaha kalendara na 2026 hod — u im buduć daty, jakija my ličym važnym adznačać. Na pačatku hoda my jaho prezientujem u Muziei Volnaj Biełarusi.

U nas jość vielmi mocny trek, źviazany z palitykaj čatyroch «d» — dekamunizacyi, dekałanizacyi, deimpieralizacyi, deideałahizacyi. Na žal, my pad vialikim upłyvam z boku Rasiei, jaje impierskaj spadčyny, kałanijalnaj palityki, i spadčyny Savieckaha Sajuzu, jakaja tak i nie była adrefleksavanaja. Z hetaj nahody my ładzim tematyčnyja mierapryjemstvy, starajemsia padtrymlivać hradus hramadskaj dyskusii i ŭ miedyjnym poli akcentujem nieabchodnaść praviadzieńnia hetych pracesaŭ.

My ŭklučalisia ŭ praviadzieńnie niekatorych akcyjaŭ — śviatkavańnie Dnia Voli ŭ Varšavie, na 9 žniŭnia.

Pavialičyć

Adnym z udałych prajektaŭ 2025 hoda možna ličyć konkurs «10 stypiendyjaŭ adradžeńnia» dla talenavitych tvorcaŭ i daśledčykaŭ, što apiakujucca temami nacyjanalnaj identyčnaści, jaki my praviali.

Što moža zrabić kožny, kab zachavać svaju kulturu?

— A što chočacie zrabić naleta?

— Budziem praciahvać prajekt sa stvareńniem bazy dadzienych biełaruskich arhanizacyjaŭ, jakija mohuć pretendavać na padatkovyja vypłaty 1,5 ci 1,2 % u Polščy i Litvie. Heta spryjaje alternatyŭnamu kanału finansavańnia biełaruskich arhanizacyjaŭ za miažoj.

Taksama budziem dalej padtrymlivać sietku biełaruskich škołaŭ vychodnaha dnia, kab dzieci mahli vyvučać biełaruskuju movu, kulturu, historyju, — toje, čaho jany nie atrymajuć u zvyčajnych škołach za miažoj.

U nas vialikija płany na dziejnaść u halinie achovy kulturnaj spadčyny i stvareńnie ličbavych archivaŭ. Taksama jość žadańnie ŭzmacnić adukacyjny kirunak, pravieści supolnuju vialikuju kanfierencyju ŭ śfiery adukacyi, sabrać adukataraŭ i ź imi razam prahavaryć toje, jak być dalej z hetaj śfieraj, što my možam rabić užo siońnia, kab pryjści da žadanych vynikaŭ u budučyni.

Pavialičyć

— Na vaš pohlad, što moža ŭžo siońnia zrabić kožny biełarus, kab zachavać svaju kulturu?

— Heta elemientarnyja rečy, ale jany ciažkija, bo patrabujuć ad nas vysiłkaŭ. Heta pryblizna jak toje, što kožny razumieje, što štodzionnyja prabiežki dobra ŭpłyvajuć na našaje zdaroŭje, ale nie ŭsim udajecca heta rabić štodnia. Tak i ź biełaruskaj kulturaj. Ale prynamsi možna:

• u siamji bolš razmaŭlać pa-biełarusku;

• bolš kuplać knih biełaruskich aŭtaraŭ, asabliva tych, što pišuć pa-biełarusku, kab lepš viedać biełaruskuju litaraturu i sučasnuju knižnuju kulturu;

• u svaje płejlisty ŭklučać bolš kampazicyjaŭ biełaruskich hurtoŭ i takim čynam padtrymlivać ich koštam bolšaj kolkaści prahladaŭ ci prasłuchoŭvańniaŭ praz YouTube ci Spotify;

• bolš uvahi nadavać vyvučeńniu nacyjanalnaj historyi, razmaŭlać pra jaje ź dziećmi;

• adznačać biełaruskija śviaty i bolš uvahi źviartać na nacyjanalnyja tradycyi: Kupalle, Dziady, inšyja śviaty;

• ahułam zachoŭvać razumieńnie svajoj identyčnaści, spažyvać bolš biełaruskaha — heta nas padtrymlivaje jak nacyju.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 1
• 1