«Kab kupić dom, pracavała na narkazavodzie». Paśla 2020-ha biełaruska ź piaćciu dziećmi pierajechała ŭ Kanadu
Na pratesty hetaja jarkaja biełaruska vychodziła z płakatami «Ty — nie baćka, a ja — maci» i «Ruki preč ad dziaciej». Razam z dačkoj Facima Kamara stała adnoj ź pieršych udzielnic žanočych akcyj z kvietkami la Kamaroŭki ŭ žniŭni 2020.
Razam ź piaćciu dziećmi Facima Kamara vyjechała z krainy ŭ kancy 2020 hoda.
Šmatdzietnaja maci kaža, što ideja emihravać u jaje ŭźnikła našmat hadoŭ raniej.
— Ja pačała dumać pra adjezd ź Biełarusi niedzie ŭ 2014 hodzie — paśla taho, jak Rasija akupavała Krym. Užo tady mnie było zrazumieła, što «vialiki brat» na hetym nie spynicca. Pytańnie było tolki ŭ tym, kolki času na heta spatrebicca.
Adnoj z pryčyn Facima nazyvaje taksama nie vielmi talerantnaje staŭleńnie da jaje biełarusaŭ. Praz svoj niezvyčajny vyhlad i koler skury jana sama ŭ dziacinstvie sutykałasia i z bulinham, i z rasavymi zababonami. Ciapier u žančyny piaciora dziaciej — i niekatoryja ź ich taksama svaim koleram skury vyłučalisia ŭ Biełarusi.
— Ja bačyła, što da maich dziaciej, jakija majuć smuhlavy koler skury, krychu inšaje staŭleńnie. A niekatoryja ludzi dazvalali sabie ŭsio roŭna niejkija vykazvańni ŭ ich bok, niejkija dziejańni, chaj navat nie aktyŭnyja.
Pa adukacyi Facima nastaŭnica anhlijskaj i francuzskaj moŭ. Jak nastaŭnicy, joj taksama vielmi nie padabałasia toje, što adbyvajecca ŭ biełaruskaj sistemy adukacyi. Ale pretenzii byli ŭzajemnymi: žančyna adznačaje, što i kiraŭnictva škoł było nie vielmi zadavolena jaje mietadami vykładańnia, bo ličyła ich zanadta demakratyčnymi dla Biełarusi.
Facimu ž razdražniaŭ saviecki padychod, sutnaść jakoha ŭ tym, kab pryvieści ŭsich dziaciej da adnaho kapyła. Hałoŭnaje — zrabić ich pasłuchmianymi voli darosłych. Zabyvajučy pra indyvidualny padychod i raźvićcio mocnych bakoŭ.
— Mnie nie padabałasia, što ŭ maich dziaciej u škole, u sadku źjaŭlajucca niejkija paterny, jakija vidavočna iduć nie ź siamji. Kali, naprykład, syn chacieŭ hulać ź siabroŭkaj u lalki ci na cacačnaj kuchni pryhatavać sup, vychavalnica kazała jamu: «Ty što, heta ž nie mužčynskaja sprava! Idzi lepš z mašynkami pahulaj. Što tabie, kubikaŭ mała?!». I ŭ mianie heta vyklikała prosta niejkuju dryhotku. Bo chłopčyk vyraście, budzie mužčynam, budzie tatam. Čamu jon nie pavinien umieć hatavać, absłuhoŭvać siabie? Čamu jon nie pavinien hulać z kalaskaj u dziacinstvie, kab potym spakojna stavicca da špacyru z kalaskaj u darosłym uzroście?!
U školnaj sistemie Facimie taksama nie padabałasia toje, što navat kali nastaŭnik choča nadać bolš uvahi kamuści ci čamuści, to jamu nie dazvolać. A ad dziaciej patrabujuć adnolkava dobrych dasiahnieńniaŭ pa ŭsich pradmietach adnačasova.
— Bo vialikuju rolu hraje siaredni bał atestatu, i ŭmoŭnaja trojka pa fizkultury moža pieraškodzić pastupić čałavieku tudy, kudy jon choča. Mnie bolš padabałasia zachodniaja sistema, dzie ŭ starejšaj škole školniki samy vybirajuć pradmiety, da jakich u ich jość schilnaść.
Šmatdzietnuju maci razdražniali biaskoncyja abmiežavańni ŭ krainie, jakija pačynajucca z samaha dziacinstva.
— Kaniečnie, u nas lubiać kazać: «Dobra tam, dzie nas niama». Ale ž u mianie było dakładnaje razumieńnie, što dobra dla mianie i majoj siamji, što ja chaču dać dzieciam. Ja paličyła svaim abaviazkam dapamahčy našamu siamiejstvu vyjści ź sistemy.
Niedzie ŭ 2017-m Facima pačała šukać krainu, kudy ž možna było b emihravać ź piaćciu dziećmi — prosta huhliła infarmacyju, dzie i što patrebna dla pierajezdu.
U chutkim časie stała zrazumieła, što ŭ Jeŭrasajuzie ŭsio davoli składana, doŭha i doraha. Varyjant z ZŠA žančyna taksama chutka adkinuła, bo najbolš imaviernym trapić tudy padavałasia praz łatareju Green Card. A sama ideja rozyhryšu nie vielmi padabałasia biełaruscy. Joj značna praściej žyć, raźličvajučy na svaje siły, a nie na ŭdaču.
U finale zastalisia Aŭstralija i Kanada, jakija majuć davoli prazrystuju i zrazumiełuju mihracyjnuju palityku. Ale ž u pieršaj krainie Facimie nie pasavaŭ klimat. A plus Kanady byŭ u tym, što tam dźvie dziaržaŭnyja movy, abiedźvie ź jakich žančyna dobra viedała.
Pa prahramie, jakuju jana abrała dla emihracyi, treba było nabrać peŭnuju kolkaść bałaŭ. Jak nastaŭnica francuzskaj i anhlijskaj Facima atrymoŭvała dadatkovyja bały za viedańnie dziaržaŭnych moŭ.
— Da taho ž šmat maich adnakurśnikaŭ z MDŁU emihravali ŭ Kanadu. Tamu ja mahła nie čytać mierkavańni nieznajomych ludziej na forumach, a stelefanavacca sa znajomymi i raspytać pra ŭsio, što mianie cikavić adnosna žyćcia ŭ krainie. Bo emihracyjnyja kansultanty zaŭsiody raśpisvajuć, jak usio cudoŭna, ale ž chaciełasia viedać i pra padvodnyja kamiani.
Pieršapačatkova Facima abrała pravincyju Kviebek — płanavała pasialicca ŭ Manreali, bo hety horad časta nazyvajuć samym jeŭrapiejskim horadam Kanady. Paŭtara hoda spatrebiłasia na toje, kab sabrać nieabchodnyja dakumienty, zdać za miežami Biełarusi patrebnyja dla emihracyi ekzamieny (na radzimie heta zrabić niemahčyma).
I tut adbyłosia niečakanaje: Kviebek raptoŭna spyniŭ svaju mihracyjnuju prahramu (bo isnavała ahulnakanadskaja prahrama, a jašče byli svaje prahramy ŭ pravincyj).
— Vasiamnaccać tysiač daśje anulavali — u tym liku i majo. Ale ž ja ŭpartaja. Dumaju: «Ładna, začynili dźviery — palezu ŭ akno». Mnie było kala 38 hadoŭ, ja razumieła, što hublaju bały. Bo da 35 hadoŭ pa prahramie naličvali dadatkovyja bały, a paśla minusavali pa bału za kožny «lišni» hod.
Na hety raz biełaruska abrała pravincyju Ńju-Bransuik — adzinuju dvuchmoŭnuju ŭ Kanadzie. Tam byŭ śpis prafiesij, u jakich pravincyja mieła patrebu, i była hatovaja zaprašać na hetyja pazicyi ludziej ź inšych krain.
— U hetym śpisie była vychavalnica. I tut ja sutyknułasia z tym, što ŭ Biełarusi ja mieła prava z dypłomam nastaŭnicy pracavać u sadku, a ŭ Kanadzie — nie. Bo tyja, chto pracuje ź dziećmi daškolnaha ŭzrostu, vučacca ŭ śpiecyjalnych navučalnych ustanovach. Ale mianie hatovy byli ŭziać, kali b byŭ vopyt pracy ŭ biełaruskim dziciačym sadku. I ja pracaŭładkavałasia na hod tudy, tolki dziela pierajezdu ŭ Kanadu.
Uźnikła jašče adna niečakanaja prablema. Facima była ŭžo ŭ razvodzie z mužam, ale toj kateharyčna admoviŭsia padpisvać dazvoł na pierajezd svaich dziaciej u Kanadu. Jon pastaviŭ umovu: albo jon emihryruje ź imi razam, abo nie daść dazvoł dzieciam pierasiekčy miažu Biełarusi.
— Byŭ šantaž ź jaho boku. My doŭha razmaŭlali. Ja vyrašyła dać jamu šaniec i my raśpisalisia dla sumiesnaj emihracyi. Pradkazalna sa źmienaj łakacyi ŭnutranyja prablemy siamji nikudy nie padzielisia, usio stała tolki horš. Tamu niedzie praź piać miesiacaŭ paśla pierajezdu my kančatkova razyšlisia.
Letam 2020 hoda siamja pavinna była palacieć u Kanadu. U dzień iks zranku addali klučy novym uładaram kvatery (bo ŭsiu majomaść zahadzia pradali). Atrymanyja hrošy ŭžo byli abmienieny na kanadskuju valutu. U kožnaha — pa čamadanie. Ale ž u aeraporcie siamji admovili ŭ pasadcy na samalot.
— Byŭ kavid, i zusim niečakana źjavilisia niejkija dadatkovyja abmiežavańni. My pisali paviedamleńni, telefanavali — ale ŭ razhar pandemii było niemahčyma vyjści na suviaź chacia b z kimści, chto b rastłumačyŭ, što rabić. Voś tak my i zastalisia ŭ Biełarusi biez kvatery, mašyny, pracy, nie razumiejučy, kali ž usio ž zmožam palacieć u Kanadu. U vyniku žyli ŭ majoj siabroŭki, jakaja puściła nas siemiarych u svaju adnapakajoŭku.
A tym časam u Biełarusi vystrojvalisia čerhi dla taho, kab addać podpis za alternatyŭnych kandydataŭ, «dydžei pieramien» uklučyli pieśniu Coja…
— Nadyšoŭ žnivień 2020. My, budučy biełarusami, pajšli vykonvać svoj hramadzianski doŭh. Našym abaviazkam było prahałasavać za źmienu ŭłady. Bo nam było nieabyjakava, jak buduć žyć našy blizkija tut. Plus, jak lubyja mihranty, my dumali, što kali-niebudź zmožam viarnucca. Darečy, 7 žniŭnia majoj starejšaj dačce spoŭniłasia 18 hadoŭ, jana ŭpieršyniu pajšła na vybary… Atrymałasia tak, što paśla taho, jak my prahałasavali, dadomu trapili tolki a čaćviortaj ranicy.
Facima z dačkoj była siarod tych žančyn, jakija 12 žniŭnia vyjšli z kvietkami da Kamaroŭskaha rynku, kab vykazać niazhodu z žacham taho, što adbyvałasia na Akreścina.
— Ja zaŭsiody była za demakratyju, za svabodu słova, za toje, kab dziejničać u miežach zakonu. Tady jašče nie było razumieńnia, što ŭ Biełarusi zakony ŭ pryncypie nie pracujuć. My rabili, što mahli zrabić, i vieryli, što heta dapamoža niešta źmianić. My razvozili vadu i ježu, my pieraviazvali paranienych ludziej. My rasklejvali ŭlotki. My chadzili na maršy. Nichto nas nie kaardynavaŭ. My prosta nie mahli pastupić inakš.
Muž Facimy jaje nie padtrymlivaŭ. Jon vyrašyŭ źjechać u Brest i viarnuŭsia tolki tady, kali šmatdzietnaja maci apynułasia na Akreścina naprykancy vieraśnia.
Za kraty Facima, jakaja šmat u čym aktyŭna ŭdzielničała, trapiła vypadkova. Jana išła na śpiektakl u kancertnuju zału «Minsk», ale apynułasia ŭ miescy razhonu žanočaha marša.
Pratrymali jaje na Akreścina 72 hadziny — jak maci niepaŭnahadovych dziaciej joj nie mahli prysudzić sutki.
Toj dośvied Facima pa siońnia zhadvaje z žacham. Nieabchodnaść stajać hadzinami z padniatymi rukami, adsutnaść srodkaŭ hihijeny, adsutnaść chałodnaj vady ŭ kamiery. Haračaja była, ale ž takoj tempieratury, što było niemahčyma ŭmycca joj ci papić.
— Za try dni mianie trojčy vyklikali na dopyt. I kožny raz kazali: «Nie chvalujciesia za svaich dziaciej. U nas dobryja sacyjalnyja słužby, dobryja dziciačyja damy. Vy ž razumiejecie, što dziaržava lepš za vas vašych dziaciej vychavaje». Uvieś čas byli takija pahrozy, abjuz i psichałahičny cisk.
U kastryčniku muž Facimy tak bajaŭsia, što žonka znoŭ budzie ŭ niečym udzielničać, navat nie vypuskaŭ jaje adnu z doma. Kantralavaŭ, kab jana nie apranuła ŭ kramu razam čyrvonaje i biełaje, nie nakleiła nalepku. U listapadzie siamja zachvareła na kavid. A ŭ śniežni narešcie zmahła źlacieć u Kanadu.
Žančyna adznačaje, što ŭsio ž ich stanovišča było značna lepš za tych, chto potym byŭ vymušany biehčy ź Biełarusi z adnym pašpartam (ci navat bieź jaho).
Byli z saboj hrošy, byli niejkija znajomstvy — praz forum Facima navat znajšła tych, chto dapamoh dystancyjna arandavać dom.
— Pakolki ŭ Kanadzie jość imihracyjnaja prahrama, tut usio praduhledžana dla taho, kab dapamahać novym emihrantam. Tabie nie dajuć hrošy, ale raz na dva tydni zabiaśpiečvajuć ježaj. I ludzi vielmi dobryja. U Biełarusi časta kažuć, byccam uśmieški na Zachadzie nie ščyryja, heta ŭsio kryvadušša. Dy nie! Tut nie treba z kimści mocna siabravać, kab atrymać dapamohu. My pryjechali i adrazu sieli na karancin — a ŭ majho syna praz tydzień byŭ dzień naradžeńnia. Adna dziaŭčyna zrabiła dla jaho tort, ułaśnik doma śpiok piečyva i taksama nam pryviez. Jašče adna dziaŭčyna potym pryviezła nam jalinku ŭpryhožanuju, bo Rastvo było chutka.
Troje małodšych dziaciej Facimy pajšli ŭ francuzskamoŭnuju škołu, jašče adna dačka vyrašyła, što choča vučycca ŭ anhłamoŭnaj. Starejšaja ž pajšła pracavać u sušyryju aficyjantkaj, a na nastupny navučalny hod pastupiła ŭ kaledž na IT-śpiecyjalnaść (jak i ŭ Minsku).
— Darečy, maja dačka što ŭ Biełarusi vučyłasia i padpracoŭvała aficyjantkaj (tolki ŭ piceryi), što ŭ Kanadzie. Ale ž u Biełarusi jaje zarobak składaŭ 130 dalaraŭ. A ŭ Kanadzie jana zarablaje stolki, što zmahła źniać sabie arendnuju kvateru, nabyć u rasterminoŭku mašynu, a na pieršych kanikułach palacieła adpačyvać na Kubu. Voś ujavicie: adzin i toj ža čałaviek, robiačy toje ž samaje absalutna ŭ toj ža samaj śfiery, moža dazvolić sabie ŭ dziasiatki razoŭ bolš. Voś u hetym niespraviadlivaść śvietu. Ad tvajoj łakacyi, ad sistemy vakoł ciabie, zaležyć tvoj dabrabyt, tvoj uzrovień žyćcia. Voś heta ja liču maksimalna niespraviadlivym, tamu što ŭ Biełarusi žyvuć vielmi niedurnyja, pracavityja, talenavityja ludzi, ale ŭ ich niama mahčymaściej žyć lepš. A Kanada takija mahčymaści daje.
Sama ž Facima, jak šmat chto ź mihrantaŭ, na pieršym etapie chvalavałasia, što ŭ niejki momant moža ź dziećmi zastacca na vulicy. Tamu maryła ab tym, kab nabyć ułasny dom.
Varyjant chutka zarabić byŭ — žančyna pracaŭładkavałasia na fabryku, dzie vyroščvali marychuanu. U Kanadzie lehałajz, takija pradpryjemstvy pracujuć całkam lehalna.
Facima žartuje, što jana była siarod supracoŭnikaŭ adzinaj z dypłomam ab vyšejšaj adukacyi. Praca fizična vielmi ciažkaja, ale ž apłačvajecca ščodra.
— Naprykład, treby było za dzień pasadzić 930 raślin i na lift-mašynie padymacca na 10 mietraŭ, uklučać aŭtapaliŭ, nakiroŭvać lampy, apyrskvać ad škodnikaŭ i inšaje. Heta realna składana fizična. Plus tam praca pa 12 hadzin na dzień. Dva dni pracuješ — potym dva ci try adpačyvaješ. Akramia vysokaha zarobku, byŭ dobry sacpakiet — strachoŭka, jakaja pakryvała navat lačeńnie zuboŭ (i heta raspaŭsiudžvałasia na ŭsiu siamju), pracadaŭca rabiŭ dadatkovyja adličeńni ŭ piensijny fond.
Praz hod u Kanadzie žančyna zmahła nabyć u ipateku dom.
— Tut sapraŭdy vielmi darahoje žytło. Ale ja prykinuła, što mahu płacić 2000 dalaraŭ za arendu, a mahu stolki ž za ŭłasny dom. Darečy, u Biełarusi, jak u maci piaci dziaciej, jakaja pracuje nastaŭnicaj, u mianie navat nie było dumak, što ja mahu dazvolić sabie dom. Navat nie nabyć jaho ŭ ipateku, a prosta ŭtrymlivać.
Facima adznačaje: u Kanadzie, jak u kožnaj krainie, jość svaje niedachopy. Ale ŭzrovień žyćcia žančyny palepšaŭ u razy.
Adkazvajučy na pytańnie, ci składana było dzieciam adaptavacca ŭ novaj rečaisnaści, žančyna pryznajecca:
— Moža, im navat było lahčej praz toje, što ŭ nas šmatdzietnaja siamja. Adnamu dziciaci składaniej adaptavacca ŭ emihracyi — baćki to pracujuć, to vyrašajuć pytańni za dakumientami, raźbirajucca, jak pracuje tut miedycyna… A dziciaci treba niejak šukać siabroŭ, ale ž nie ŭsie dzieci kamunikabielnyja. Maje ž viedajuć, što jany jość adno ŭ adnaho. Ja zaŭsiody kažu, što maje piać dziaciej — heta jak piać palcaŭ, jakija razam pieratvarajucca ŭ kułak.
Jana znoŭ zhadvaje ab tym, što ŭ kanadskim hramadstvie pryniata dapamahać: nastaŭniki dapamahajuć novym dzieciam adaptavacca, vučni starejšych kłasaŭ prychodziać u małodšyja, kab čytać knižki.
— Užo ŭ žniŭni maje dzieci pačynajuć nudzicca: «Chutčej by ŭ škołu!». Nikoli takoha nie było ŭ Biełarusi — niahledziačy na toje, što tam i siabry byli, i niebłahija nastaŭniki. Ale ž tut viedajuć, jak sapraŭdy zacikavić dziaciej. Uziać chacia b litaraturu: u škole nie isnuje śpisu tvoraŭ, jakija abaviazkova treba pračytać. Dzieciam dajuć śpis knih, jaki pasuje dla ich uzrostu. Čytać ź jaho možna toje, što padabajecca. Kožny miesiac niechta z vučniaŭ raspaviadaje, jaki aŭtar jamu spadabaŭsia i što jon raić pračytać inšym. A kali navučalny hod zakančvajecca, nastaŭnica zamaŭlaje picu dla ŭsiaho kłasa — tyja ž, chto pračytaŭ 100 knih, majuć prava abrać načynki.
Chatnija zadańni nie zadajuć. Kali ŭ syna Facimy byli paśla pryjezdu niekatoryja prablemy z vučobaj, nastaŭnica ščyra ździviłasia prośbie maci zadać što-niebudź damoŭ. Bo ŭsie pytańni z vučobaj pavinny vyrašacca ŭ škole prafiesijnymi piedahohami, a nie baćkami. Na kanikuły ničoha nie zadajuć pryncypova i navat adznaki za trymiestr ahučvajuć paśla vakacyj, a nie pierad — kab baćki dakładna dali adpačyć dziciaci, a nie hruzili jaho dadatkovaj vučobaj.
Navat subotniki, jakija dzieci i darosłyja tak nienavidziać u Biełarusi, u Kanadzie pieratvarajuć u śviata z maleńkimi padarunačkami.
Ciapier Facima pracuje pa śpiecyjalnaści — jana vykładaje anhlijskuju movu dla darosłych emihrantaŭ. Pracuje nie na poŭnuju staŭku: pa dźvie hadziny šeść dzion na tydzień. I hetaha całkam chapaje dla kamfortnaha ŭzroŭniu žyćcia.
Niadaŭna Facima ź dziećmi atrymała hramadzianstva Kanady.
— Maja starejšaja dačka, jakoj 22 hady, ciapier dziakuje mnie za toje, što jana žyvie tak, jak žyvie. Jana praciahvaje vučycca i pracavać — stała ŭžo mieniedžarkaj samaha lepšaha bara ŭ horadzie. Što ŭ jaje było b u Biełarusi? Raźmierkavańnie na «Intehrał»? Druhaja starejšaja dačka skončyła škołu i taksama pajšła pracavać u piceryju. Chutka atrymaje paśviedčańnie kiroŭcy. Jana pakul nie viedaje, jakuju adukacyju choča atrymać. Ale ž tut całkam narmalna nie pryśpiešvać dzicia i čakać, pakul jano samo vyznačycca.
Ciapier u Facimy novy hrandyjozny płan — u žniŭni jana pradaje dom i pierajazdžaje ź dziećmi ŭ Manreal, dzie i chacieła žyć pieršapačatkova. Kaža, što mary pavinny ździajśniacca.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆChłopiec z Homiela adkryŭ biełaruski restaran na Bali
Biełaruska pracuje ŭ Dubai rusałkaj, kab addać doŭh 20 tysiač dalaraŭ
«Jana zabrała dziaciej i viarnułasia ŭ Minsk»: historyja biełarusa, jaki emihravaŭ u Barsiełonu ź siamjoj, a zastaŭsia adzin
«Paraiłasia ź siabroŭkaj-astrołaham». Biełaruskaja śpiavačka raskazała, jak naradžała ŭ Daminikanie
Kamientary
A umnych my eksportirujem!