Pravierana na sabie. Vandroŭka pa Danii z Alaksiejem Łastoŭskim: pa śladach Sofji Vaładaraŭny FOTY
Daviadziecca pačać z dobra viadomaha fakta, što Danija ličycca samaj ščaślivaj krainaj u śviecie. Sapraŭdy, asabliva z punktu hledzišča biełarusaŭ, heta nievialikaja, ale zabiaśpiečanaja kraina, tut spraŭna pracuje dziaržava dabrabytu, jakaja niezaŭvažna pieramołvaje navat natoŭpy mihrantaŭ. Cichaja, spakojnaja kraina, nie asabliva cikavaja. Ale heta tolki viaršynia ajbierhu.
Histaryčna Danija pretendavała na status paŭnočnaj impieryi, vializnaj dziaržavy, jakaja budzie kiravać usioj Bałtykaj.
U časy Knuda Vialikaha (pačatak CHI st.) dackija karali padparadkavali sabie Anhliju i Šviecyju! Inšy pieryjad mahutnaści nastupiŭ paśla zaklučeńnia Kalmarskaj unii ŭ 1389 h., choć heta była i dynastyčnaja unija sa Šviecyjaj, ale pad ehidaj dackaj karony.
Dalejšy chod padziej Knud Jeśpiersen u svajoj «Historyi Danii» apisvaje jak adziny praces — dezintehracyi i raspadu vializnaj impieryi. Spačatku paŭstali šviedy pad kiraŭnictvam Hustava Vazy, paśla praciahłych i zaciatych šviedska-dackich vojnaŭ datčanie stracili i Skone (paŭdniova-zachodni rehijon Šviecyi), na pačatku XIX st. (jak vynik padtrymki Napaleona) u Danii adabrali Narviehiju, u siaredzinie XIX st. Prusija advajavała paŭnočnahiermanskija ziemli Šleźvih i Halštejn, urešcie, padčas Druhoj suśvietnaj vajny całkam adłučyłasia Isłandyja.
Słabym uspaminam pra byłuju vielič źjaŭlajucca Hrenłandyja i Farerskija astravy, ale i tyja žyvuć u aŭtanomnym režymie, i zaležnaść ad Danii zastajecca zbolšaha farmalnaściu. Naprykład, kali zachočacca patrapić na Farerskija astravy, to daviadziecca rabić asobnuju vizu, dacki šenhien tut nie prakatvaje. Ale, padajecca, što sami
datčanie nie vielmi pieražyvajuć pra stratu vialikadziaržaŭnaha statusa, nie mrojać načami pra viartańnie Łondana i Stakholma va ŭłońnie vialikaj dackaj dziaržavy. Ščaślivyja ŭ svaim maleńkim utulnym kutočku Jeŭropy.
Chacia, u Hans-Chryścijana Andersena jość lubimy ŭsimi datčanami vierš «Narodžany ŭ Danii», jaki ličycca alternatyŭnym himnam krainy, i tekst hučyć takim čynam: «du engang herre var I hele Norden, bød over England—nu du kaldes svag, et lille land,—og dog så vidt om jorden end høres danskens sang og mejselslag» (kaliści ty była haspadarom usioj Poŭnačy, kiravała Anhlijaj — a ciapier ciabie kličuć maleńkaj słaboj krainaj, — ale pa ŭsim śviecie raznosiacca dackija pieśni dy huki stamieski).
Padčas lipieńskaj vandroŭki mnie jakraz i chaciełasia zirnuć nie tolki na trafaretny Kapienhahien, ale i pasprabavać znajści zhadki inšaj Danii — z salonym prysmakam mora, udarami viosłaŭ, zvonam miačoŭ, skryhatam ščytoŭ, vajskovaj udačaj i prahaj zavajavańniaŭ. Tamu adpačatku šlach loh na poŭnač ad paŭvostrava Jutłandyja, da horada Orchus, zasnavanaha vikinhami.
Pa darozie da Kapienhahiena abaviazkova chaciełasia zavitać u kafiedralny sabor Rynhsteda, dzie pachavanyja pieršyja dackija karali, u tym liku i karaleva Sofja Vaładaraŭna, dačka minskaha kniazia Vaładara Hlebaviča (jaje biełaruskaje pachodžańnie raskapaŭ upieršyniu Andrej Katlarčuk). Jašče adnym abaviazkovym prypynkam padčas hetaj častki padarožža staŭ Roskile, dzie mieścicca muziej karabloŭ vikinhaŭ.
Orchus u 2016 hodzie patrapiŭ na druhoje miesca vielmi šanavanaha rejtynhu tych miaścin u śviecie, jakija rekamienduje naviedać Lonely Planet, u 2017 hodzie hety horad atrymaŭ nie mienš hanarovy tytuł «jeŭrapiejskaj stalicy kultury». Tym nie mienš, nie skazaŭ by, što Orchus apanoŭvajuć natoŭpy turystaŭ, moža i tamu, što dabiracca da jaho nie tak prosta.
Dackaja čyhunka vielmi kamfortnaja (choć ciahniki mohuć taksama niemiłaserna spaźniacca), ale i vielmi darahaja. Bilet z Kapienhahiena da Orchusa i nazad abydziecca ŭ dobruju sotniu dalaraŭ.
Na ščaście, jość i abychodnyja varyjanty, naprykład, jość rejs łaŭkosta Wizzair ź Vilni da Biłuna (centr Jutłandyi), a adtul užo z aeraporta možna aŭtobusam za paŭtary hadziny naŭprost dabracca da Orchusa, vielmi dobraja ekanomija hrošaj i času. Sam Biłun taksama znakamity svaim «Lehałendam», ale majo dziacinstva prajšło na vioscy z hrablami i matykaj, tamu ślozy nastalhii pa hetych kanstruktarach na vočy nie navaročvajucca i žadańnia spyniacca ŭ suśvietna viadomym atrakcyjonie nie paŭstała. Šlach na Orchus!
Na kampaniju atrymałasia arandavać na airbnb za zusim mizerny pa dackich standartach košt dvuchpakajovuju kvateru ŭ centry horada.
Haspadynia akazałasia architektarkaj, jakaja pierabrałasia adpačyvać u letni domik, a nam na dva dni dastałasia kvatera z vydatnaj biblijatekaj i prafiesijnym skandynaŭskim dyzajnam.
Zranku možna vypraŭlacca źviedvać horad. Orchus byŭ zasnavany jašče ŭ VIII stahodździ vikinhami, vielmi zručnaja łakacyja dla handlu (nazva pierakładajecca jak «vuście raki»), z-za hetaha horad u burlivyja časy siaredniaviečča nieadnojčy zachoplivali i rabavali, ale ŭsio roŭna jon razrośsia da druhoha pa vieličyni horada Danii. Jašče adnym važnym krokam stała zasnavańnie ŭ 1928 hodzie ŭniviersiteta, nie zvažajučy na supraciŭ dackaha ŭrada, ciapier studenty składajuć dobruju častku nasielnictva Orchusa (darečy, mienavita ŭ hetym univiersitecie vučyłasia ciapierašniaja karaleva Danii Marhrete II). Uletku, u pieryjad vakacyj, składvajecca adčuvańnie, što horad abiaźludnieŭ, pustyja vulicy i pustyja bary.
Łahičny krok — pačać z kafiedralnaha sabora, pryśviečanaha śviatomu Klimientu, jaki pa-pakutnicku zahinuŭ u Krymie: pryviazali da šyi jakar i patapili.
Zrazumieła, što z takim žyćciovym losam śviatomu Klimientu było nakanavana stać patronam marakoŭ (a pamiatajem, što Orchus — heta partovy horad). Sabor u ramanskim styli na hetym miescy ŭpieršyniu byŭ zbudavany jašče naprykancy CHII stahodździa, ale zhareŭ, i kala 1500 hoda byŭ adbudavany nanoŭ, zrazumieła, u hety raz u hatyčnym styli. Pastaralisia pry budaŭnictvie na słavu,
heta najvyšejšy (96 m) i naŭdajžejšy (93 m) sabor u Danii.
Paśpieli i stvaryć na ścienach freski, jakija padčas Refarmacyi praz paru dziesiacihodździaŭ byli staranna zamalavanyja. Dobra, što nie źniščyli całkam, jak heta lubili rabić u Šviejcaryi, ciapier siaredniaviečnyja freski adnoŭlenyja.
Taksama piarlinaj sabora ličycca ałtar, stvorany słavutym lubiekskim majstram Bierntam Notkie.
Unutry možna pravieści šmat času, razhladvać pryhožyja freski, dziŭnyja staradaŭnija plity, taksama vyklikaje cikavaść i madel karabla, padviešanaja pad stollu. Jaje stvaryli ŭ Hałandyi na zamovu rasijskaha impieratara Piatra Alaksiejeviča, kali toj vyrašyŭ stvaryć rasijski fłot. Adpravili karablom u Rasiju, ale toj patanuŭ, madel ža akazałasia nadziejna stvoranaj i płavała pa burlivych chvalach, pakul nie vyniesła jaje na bierah. Pavodle zakonaŭ «trafiei mora» pradavalisia na aŭkcyjonach, dzie jaje nabyli orchuskija maraki i pieradali ŭ kafiedralny sabor.
Jašče adzin sabor u Orchusie varty abaviazkovaha źviedvańnia — carkva Božaj maci (Vor Frue Kirke), źniešnie heta tradycyjnaja askietyčnaja paŭnočnaja hotyka, ale samaje cikavaje znachodzicca pad ziamloju. Tut padčas ramontu ŭ 1950-ja hady była znojdzienaja ŭ padziamielli carkva CHI stahodździa, kudy možna spuścicca. Vielmi atmaśfiernaje miesca.
Ale Orchus usio ž słavicca najpierš svaimi muziejami, jakija mohuć śmieła paspračacca za status najlepšych muziejaŭ u Danii, i vyklikajuć cikavaść nie tolki ŭ takich muziejnych pacukoŭ, jak ja.
Jak viadoma, u Šviecyi ŭpieršyniu prydumali skanseny, muziei viaskovaha žyćcia pad adkrytym niebam. A voś u Orchusie jašče ŭ 1914 hodzie stvaryli padobny muziej, tolki haradskoha žyćcia — «Stary horad» (Den Gamle By).
Jon spačatku składaŭsia z pryhožaha reniesansnaha «doma mera» i jašče niekalkich susiednich starych damoŭ. Muziej pačaŭ razrastacca, tudy pačali zvozić i adnaŭlać haradskija budynki z usioj Danii. Ciapier «Stary horad» raźbivajecca na try asnoŭnyja zony: 1700-1800-ja hady, 1927 i 1974 hady (apošniaja častka jašče aktyŭna dabudoŭvajecca). Tut nie tolki žyłyja damy roznych časoŭ i stylaŭ, ale i raznastajnyja majsterni i kramy.
Na miescy piakuć pa tradycyjnych receptach chleb i tut ža jaho pradajuć, a voś brovar, na žal, nie pracuje, piva nie varać, choć možna zirnuć, u jakich umovach jaho raniej rabili.
Šmat «animataraŭ» u adpaviednaj svajmu času vopratcy błukajuć pa vulicach, u pieršym ža domie možna było panazirać za spatkańniem dźviuch maładych dam viktaryjanskaj epochi z kavaleram-aficeram.
Niekalki muziejaŭ u muziei — lalek, dekaratyŭnaha mastactva, postaraŭ (u apošnim była vystava postaraŭ z vyraju chipi Kryścijanii). Staryja prajhravalniki i televizary možna nabyć na miescy (ale i ŭ nas na «poli cudaŭ» takoha dabra navałam). Siudy fajna pryvodzić dziaciej, kab jany adčuli i zrazumieli, jak žyli raniej ludzi, jak vyrablalisia roznyja rečy, dla ich užo i 1974 hod vyhladaje dziŭnaj i małazrazumiełaj epochaj. Što ździviła, cana na kvitki ŭ muziej surjoznaja (bolš za 18 jeŭra), ale na ŭvachodzie ich nichto nie praviaraje, voś ža nakolki sumlennyja ludzi.
Ja chacieŭ jašče paśpieć na ekskursiju ŭ haradskuju ratušu, pabudavanuju ŭ ekstravahantnym funkcyjanalisckim styli ŭ 1941 hodzie, z šerych bietonnych plit, pakrytych narviežskim marmuram. Ale ekskursija była tolki na dackaj movie, dy znoŭ ža za salidnuju sumu, tamu vyrašyŭ joju achviaravać.
Pobač uzvyšajecca jašče adzin budynak, jaki biezumoŭna pryciahvaje ŭvahu, mastackaha muzieja ARoS, dziesiać pavierchaŭ, a naviersie — viasiołkavaja panarama ŭ vyhladzie raznakalarovaha prazrystaha kalca. Struktura muzieja zroblena pa pravobrazie «Boskaj kamiedyi», zachodziš u čyściec, naviersie viasiołka adpaviadaje raju, a nižni ŭzrovień — piekłu.
Pa kalcu viasiołki možna pachadzić, palubavacca na horad u roznych kolerach, sam pa sabie hety zaniatak užo pryciahvaje šmat turystaŭ.
Kali krychu spuścicca, to traplaješ na vystavu «Ad Abilhora da Kirkiebi», jakaja prezentuje stałuju kalekcyju muzieja jak karotki raspovied pra historyju dackaha žyvapisu. Pačatak vyvodzicca ad Nikałaja Abilhora, kłasicyzm ź mifałahičnymi i biblijnymi siužetami (i drennaj technikaj), pierachodzić u «załaty viek» siaredziny XIX stahodździa z ramantyčnymi ŭźniosłymi matyvami. Praŭda, kali mova pra «załaty viek» dackaj litaratury siaredziny XIX stahodździa sapraŭdy maje sens (Andersen i Kjerkiehor, tut nie paspračaješsia), to žyvapis hetaj epochi całkam druhasny i sumnavaty. Zapomniłasia voś heta realistyčnaja karcina Edvarda Pietersena pra sumny los mihrantaŭ, kali z-za niapravilnaha karystańnia ziemlami ŭ Danii ŭ druhoj pałovie XIX stahodździa raspačaŭsia hoład i sialanie masava musili šukać lepšaha losu ŭ Amierycy.
Niejkuju svaju admietnaść dacki žyvapis nabyvaje na miažy XIX—XX stahodździaŭ, ale heta ŭžo lepš adčuvajecca pa kalekcyjach kapienhahienskich muziejaŭ. Pra toje, što adbyvałasia z žyvapisam u druhoj pałovie XX stahodździa, možna raspaviadać doŭha i nie zaŭždy cenzurnymi słovami, a ŭ jakaści lepšaj ilustracyi da hetych pracesaŭ moža słužyć voś heta karcina Piera Kirkiebi, jakaja zakanamierna zaviaršaje saboju evalucyju dackaha žyvapisu.
Spuskajemsia ŭniz jašče na paru ŭzroŭniaŭ, i tut vystava suśvietna viadomaha amierykanskaha fatohrafa Robierta Mepłtorpa. Čorna-biełyja fatahrafii, vytančanyja da pierfiekcyjanizmu. Šmat aholenaha cieła, z kantrastami biełych i čornych fihur. Partrety kulturystaŭ (u tym liku i maładoha Švarcenehiera) i kulturnaj bahiemy, šmat zdymkaŭ śpiavački Peci Śmit, jakaja była doŭhi čas kachankaj i muzaj Mepłtorpa (pra hety pieryjad svajho žyćcia jana raspaviała ŭ cudoŭnaj bijahrafičnaj knizie «Prosta dzieci»). Peci Śmit niadaŭna dobra prašumieła pa miedyjach, bo mienavita jana atrymlivała Nobieleŭskuju premiju zamiest Boba Dyłana, jaki admoviŭsia prysutničać na cyrymonii ŭznaharodžańnia. Ale Mepłtorp jašče i skandalna znakamity fatohraf, jaki šmat u čym spryčyniŭsia da razbureńnia miežaŭ prystojnaha i prymalnaha ŭ mastactvie. Jon adkryŭ u sabie homaseksualnaść, pačaŭ cikavicca sadamazachisckimi orhijami, i hetyja svaje zachapleńni pieranosiŭ u mastactva fatahrafii. Asobny pakojčyk na vystavie jakraz demanstravaŭ hety bok tvorčaści Mepłtorpa, ale ja adtul zdymkaŭ u jakaści ilustracyj pryvodzić nie budu, a to jašče «Našu Nivu» zakryjuć, časy ŭ nas surovyja. Voś heta poźni aŭtapartret fatohrafa (1988), jaki adlustroŭvaje i jaho lucyfieryjanskija zachapleńni, niezadoŭha pierad śmierciu ad ŚNIDu (niepaźbiežny pry takim ładzie žyćcia finał).
Kali spuścicca ŭ samaje piekła, to na ŭvachodzie zamiest cerbiera sustrakaje hihanckaja (5-mietrovaja) hipierrealistyčnaja statuja chłopčyka na kukiškach.
Tut jašče adna časovaja vystava, sučasnaha brytanskaha mastaka Hrejsana Pery, łaŭreata prestyžnaj premii Terniera 2003 hoda. Voś takoje sučasnaje mastactva mnie padabajecca, jarkaje, asensavanaje, ź jaskravym pačućciom humaru, technična vytančanaje. Pery ŭžyvaje mnostva materyjałaŭ i formaŭ, ad kieramiki da habielenaŭ, mienavita apošnija najbolš uražvajuć. Asnoŭnyja temy ŭ pryncypie kładucca ŭ zvyčajnuju paviestku dla brytanskaha mastactva — kłasavyja padzieły, hiendarnyja stereatypy, zasille miedyjaŭ, ale adlustroŭvajucca jany ź jaskravym pačućciom humaru, za heta šmat što možna daravać.
Ale ŭ Orchusie jość jašče i treci muziej — archieałohii i etnałohii Moeshor (Moesgaard), praminuć jaki budzie niedaravalna.
Choć da jaho treba admysłova dabiracca, bo znachodzicca na ŭskrajku horada i treba jechać aŭtobusam. Ale jano taho varta. Sam novy budynak muzieja (adkryty ŭ 2015 hodzie) jak byccam prychavany ŭ ziamlu i pakryty zialonaj travoju, što darečna, bo bolšaja častka ekspazicyi pryśviečanaja archieałahičnym znachodkam.
Dziŭna, ale heta adzin z samych sučasnych muziejaŭ pa technicy ekspanavańnia, jaki ja bačyŭ u svaim žyćci (a dośvied maju ŭ hetym płanie niemaleńki). Układziena šmat hrošaj i nie mienš talentu i addanaści, vynik prosta fantastyčny.
Zdavałasia b, što moža być cikavaha ŭ archieałahičnym muziei — čarapki dy kości. Ale ŭ Moeshory siła i moc sučasnych technałohij aktyŭna vykarystoŭvajecca, kab adnavić suśviet pieršych nasielnikaŭ Danii, jak byccam patraplaješ u mahičny les, napoŭnieny cudami. Tym nie mienš i
tradycyjnych artefaktaŭ tut chapaje, čaho tolki varty «čałaviek z Hraboła» (Grauballemanden), adzin z najlepš zachavanych ludziej staražytnych časoŭ. Jamu pierarezali hłytku i kinuli ŭ bałota (čałaviečaje achviaraprynašeńnie?), što dazvoliła nadzvyčaj zachavacca reštkam.
Ahułam, daŭnija nasielniki Danii lubili rabić achviaraprynašeńni bałotam i azioram, što vielmi ceniać sučasnyja archieołahi. Jašče adna nadzvyčajnaja kalekcyja muzieja Moeshor — znachodki bronzavaha vieku z račnoj daliny Ilerup, dzie archieołahi znajšli kala 15000 pradmietaŭ, pieravažna zbroju. Ličycca, što paśla bujnoj pieramohi nad armijaj zavajoŭnikaŭ (z terytoryi Narviehii) admysłova paškodžanuju zbroju pieramožanych achviaravali vadzie. Možna patrapić i ŭ 3D rekanstrukcyju hetaj bitvy, i ŭbačyć masivy znojdzienaj zbroi.
A voś hety runičny kamień źjaŭlajecca simvałam muzieja.
Uvierch viadzie leśvica evalucyi, jakaja pakazvaje jak źmianiaŭsia źniešni vyhlad čałavieka.
Antrapałahičnaja častka muzieja značna bolš ścipłaja, pa sutnaści, heta adna ekspazicyja, pryśviečanaja rytuałam ušanavańnia miortvych prodkaŭ, jakija isnujuć u roznych cyvilizacyjach (najbolš jarkija, biezumoŭna, u Mieksicy). Časovaja vystava była pryśviečanaja hładyjataram, navat takaja papsovaja tema była raskryta dosyć nieardynarna. I tut toj ža pryncyp, pavodle jakoha stvorany ŭvieś muziej: bahaćcie artefaktaŭ musić być jarka padadzienaje z vykarystańniem sučasnych technałohij i pracaj nad prastoraj. Hałoŭnaja častka vystavy nahadvała arenu Kalizieja, dzie pakazvalisia bai hładyjataraŭ, ale na pieryfieryi možna było znajści mnostva vitryn pra roznyja aśpiekty žyćcia i śmierci hładyjataraŭ, pieravažna pa padstavie kalekcyj dziasiatkaŭ italjanskich muziejaŭ. Čarhovy vielmi pryjemny siurpryz.
Dadatkovym bonusam da hetaha muzieja možna ličyć toje, što kali prabracca praź nievialiki sasnovy les, to možna vybracca na nievialiki kamienny plaž na bierazie mora. Ja admysłova ciahaŭ z saboju butelečku ruskaha impierskaha staŭta ad Orchuskaha brovara, nabytuju jašče ŭ muziei «Staroha horada», mienavita z raźlikam, što možna joju zavieršyć dzień pad šum marskich chval. Ad plaža da haradskoha centra idzie pramy aŭtobus, što taksama było vielmi darečy.
Na nastupny dzień ranicaj raspačaŭsia doŭhi šlach da Kapienhahiena, ź niekalkimi prypynkami. Znoŭ ža, šalona darahaja čyhunka, niejkuju ekanomiju možna zdabyć, kali zahadzia praź internet nabyvać bilety pa «aranžavym» taryfie ci nabyvać hrupavyja bilety.
Pieršy prypynak — Odense, stalica vostrava Fiun (nazva horada pachodzić ad imia skandynaŭskaha boha Odyna). Tut naradziŭsia Hans-Chryścijan Andersen, i hety niemaleńki horad, treci pa vieličyni ŭ Danii, pieratvaryŭsia ledź nie ŭ sucelny pomnik samamu słavutamu datčaninu. Adrazu la čyhunačnaha vakzała vidniejecca karaleŭski pałac, dzie maci Andersena pracavała pračkaj, krychu dalej — carkva, dzie jaho chryścili, u centry ŭzvyšajecca sabor śviatoha Knuda, dzie maleńki Hans-Chryścijan prachodziŭ kanfirmacyju.
U centry horada zachavałasia na dziva šmat staroj zabudovy, pryhožaha fachvierku, jaki raduje voka i serca. Niekalki budynkaŭ ekspartavali ŭ Orchus, ale fachvierkavy ansambl pa-raniejšamu ŭražvaje cełasnaściu i zachavanaściu, bolš u Danii takoha nie sustrenieš. Nievialičkija skulptury na vulicach ilustrujuć samyja viadomyja kazki słavutaha ŭradženca Odense.
Naturalna, razam z natoŭpami kitajskich turystaŭ treba było zavitać i ŭ muziej Hansa-Chryścijana Andersena.
Jon zrobleny dosyć tradycyjna: rekanstrukcyja epochi chutkaj madernizacyi, čarnaviki i listy piśmieńnika, jaho malunki i vycinanki, adnoŭleny kapienhahienski pakoj z aŭtentyčnaj meblaj, vializnaja biblijateka ź pierakładami kazak na amal na ŭsie movy śvietu. Kaniečnie, Andersen byŭ vielmi cikavaj asobaj, paśla pary niaŭdałych sprobaŭ uziać šlub tak i pamior cnatlivym, publičnyja damy jon źviedvaŭ tolki dziela vietlivych razmoŭ z aholenymi prastytutkami. Šmat lubiŭ padarožničać i sustrakacca sa znakamitaściami, Dykiens u svaich dziońnikach z žacham zhadvaje, jak z dobry miesiac nie moh zrazumieć, kali ŭžo hety datčanin narešcie ŭ jaho nahaścicca. Kazki pisaŭ z raźlikam na darosłych taksama, i vielmi kryŭdavaŭ, kali jaho ŭsprymali vyklučna jak dziciačaha piśmieńnika. Kali na viaršyni słavy Andersen znoŭ naviedaŭ rodny horad, to pačali ŭ jaho vypytvać, u jakim domie jon naradziŭsia, bo ŭžo paŭstała ideja stvaryć jamu muziej. Na što piśmieńnik, narodžany ŭ biednaści, pryznaŭsia, što prosta nie pamiataje hetaha. Ale heta nie pieraškodziła pradprymalnym ziemlakam znajści bolš-mienš padobny domik i pieratvaryć u admysłovy dom-muziej, dzie Andersen musiŭ naradzicca.
Ja ž nakiravaŭsia da mastackaha muzieja Brandts, jaki niadaŭna (2013) byŭ adkryty na miescy byłoj tekstylnaj fabryki. Asnoŭnaja častka ekspazicyi taksama hruntujecca vakoł adnoj z najlepšych u krainie kalekcyj dackaha žyvapisu, ad partretaŭ epochi kłasicyzmu da madernisckich ekśpierymientaŭ.
Admysłovaje miesca zajmajuć šmatlikija krajavidy vostrava Fiun, jakija lubili malavać miascovyja mastaki na miažy XIX-XX stahodździaŭ. Niekatoryja z tvoraŭ stali kłasikaj dackaha žyvapisu, naprykład, «Italjanskija ziemlakopy» Krojera i «Zhareŭ» Brendekilde.
Pakolki heta farmalna muziej vizualnych mastactvaŭ, a nie zvyčajny mastacki muziej, to vielmi šmat uvahi nadajecca novym mastackim formam, pieravažna ŭ časovych vystavach. Jakraz patrapiŭ na vystavu pad hučnaj nazvaj «Mary pra palot», pryśviečanaj pakutlivym i ŭźniosłym stasunkam čałaviekam ź latańniem i avijacyjaj. Čarciažy letakoŭ Leanarda da Vinčy, fotazdymki ŭdałych i nie vielmi ŭdałych ekśpierymientaŭ ź pieršymi pravobrazami samalotaŭ, partrety znakamitych avijataraŭ, seksapilnyja francuzskija ściuardesy ad Kryścijana Dyjora, sučasnyja mastackija ekśpierymienty na temu palotaŭ.
Admysłovaje miesca adviedziena pierformansu dackaj mastački Simone Aabierh Kiern, jakaja na maleńkim, amal lalečnym samalociku dalacieła z Danii ažno da Kabuła, znajšła tam 16-hadovuju afhanku, jakaja taksama mroiła stać avijataram, i navučyła jaje lotać. Naturalna, hety palot byŭ maksimalna zadakumientavany, a na vystavie možna było pabačyć i samalot, na jakim ździajśniałasia heta padarožža.
Ale adtul užo bieham na čyhunačny vakzał, bo treba śpiašacca dalej da horada Rynhsted, miesca pachavańnia pieršych dackich karaloŭ. Jaho nie znojdzieš u zvyčajnych turystyčnych maršrutach, ale skiravacca tudy mianie padbiŭ Aleh Dziarnovič, jaki ŭ svoj čas napisaŭ artykuł pra Sofju Vaładaraŭnu, minskuju kniazioŭnu, jakaja stała žonkaj dackaha karala Valdemara i naradziła jamu vosiem dziaciej.
Ale dabracca da Rynhsteda nie tak i prosta, u teoryi horad znachodzicca jakraz na šlachu pamiž Odense i Kapienhahienam, ale horad pa paraŭnańni z rańnim Siaredniavieččam nastolki padupaŭ u svaim značeńni, što zvyčajny ciahnik tam paprostu nie spyniajecca. To bok, treba śpiecyjalna pierasadžvacca na rehijanalnuju elektryčku, kab mieć mahčymaść vyjści ŭ hetym horadzie.
Sapraŭdy,
heta cichi pravincyjny horad, z pustymi vułačkami, dzie i rabić niama absalutna čaho, kali b nie sabor śviatoha Biendta, jaki zachavaŭsia z CHI stahodździa (i ličycca samaj staroj cahlanaj carkvoj u Danii). Heta pieršy karaleŭski sabor i pieršaje miesca pachavańnia pradstaŭnikoŭ karaleŭskaj dynastyi.
Sam sabor taksama zachavaŭ šmat daŭnich fresak, ale cikaviła najpierš mahiła karalevy Sofji. U adroźnieńnie ad bolš poźnich šykoŭnych miemaryjałaŭ u Roskile, mahiły ŭ hetym sabory vielmi askietyčnyja, nadmahilli ŭ formie plit.
Pobač dźvie mahiły — karala Valdemara i karalevy Sofji, pavodle padańniaŭ jana była vielmi pryhožaj i žorstkaj, tak, joj prypisvajuć zabojstva paluboŭnicy karala. Viedaj našych.
Mahiła karalevy była raskapanaja archieołahami, byŭ znojdzieny čerap, jaki taksama zachoŭvajecca ŭ sabory.
Užo ŭ nacyjanalnym histaryčnym muziei ŭ Kapienhahienie kala kopii čerapa jość i rekanstrukcyja, jak mahła vyhladać Sofja Vaładaraŭna.
Cikava, što histaryčna ŭ nas było šmat poviaziej z Poŭnačču, asabliva sa Šviecyjaj, i zaniapała heta aryjentacyja, boŭtajemsia na niavyznačanaj prastory miž Polščaj i Rasijaj.
Jašče paŭhadziny ciahnikom i čarhovy staražytny horad Danii — Roskile.
Jon značna bolš viadomy, adna z samych papularnych turystyčnych miaścin krainy.
Značnuju vahu ŭ hetym hraje muziej karabloŭ vikinhaŭ.
Roskile znachodzicca na bierazie fjorda, jaki miascovyja vikinhi ŭ CHI stahodździ vyrašyli abaranić ad mahčymaha napadu dosyć niezvyčajnym čynam: uziali piać starych karabloŭ, napoŭnili ich kamianiami i patapili na ŭvachodzie ŭ havań. U 1920-ch hadach rybaki znajšli hetyja karabli, ale tolki ŭ 1962 hodzie archieołahi ryzyknuli pravieści składanuju apieracyju, kab dastać ich z marskoha dna. Potym reštki karabloŭ byli akuratna adnoŭlenyja i vystaŭlenyja dla naviedvańnia ŭ pabudavanym na bierazie muziei.
Cikava, što patoplenyja karabli akazalisia absalutna roznatypovymi, za što archieołahi taksama vielmi ŭdziačnyja. Skuldelev 1 — vialiki hruzavy karabiel (moža paciahnuć da 24 ton hruzu), zrobleny z narviežskaj sasny, jaki moh adolvać vieličeznyja dystancyi. Archieołahi stvaryli novuju repliku hetaha karabla, jakaja paśpiachova adoleła šlach i da Paŭnočnaj Amieryki, što paćviardžaje infarmacyju sah pra kałanizacyju hetych ziemlaŭ vikinhami. Skuldelev 2(4) — doŭhi vajenny karabiel na 60 viosłach, zrobleny z duba ŭ Dublinie. Z-za jaho nadzvyčajnaj daŭžyni archieołahi napačatku dumali, što heta reštki dvuch karabloŭ, adkul pajšoŭ zboj u numaracyi. Darečy, moj daŭni znajomy bačyŭ hety drakar jašče kolki hod tamu ŭ Brytanskim muziei na časovaj vystavie «Vikinhi». Skuldelev 3 — nievialički karabiel (ekipaž ad 5 da 8 čałaviek), jaki vykarystoŭvaŭsia dla prybiarežnaha handlu, dackaha pachodžańnia. Skuldelev 5 — nievialički vajenny karabiel, na 26 viosłaŭ, taksama zrobleny ŭ Danii. I, narešcie, Skuldelev 6 — rybacki karabiel z zachodniaj Narviehii.
Zrazumieła, što razhladać reštki drakaraŭ cikava tolki zaŭziatym frykam, tamu stvaralniki muzieja pakłapacilisia, kab niečym było zaniacca i paspalitym ludziam.
Tak, zboku ad aŭtentyčnych karabloŭ mieścicca replika drakara, možna načapić na siabie vopratku ź siaredniaviečnaha harderobu i zrabić unušalnaje sełfi. Pobač z asnoŭnym budynkam muzieja znachodzicca jaho interaktyŭnaja častka, dzie možna: 1) za dadatkovuju płatu vybracca ŭ mora na adnoŭlenych replikach drakaraŭ (užo nie paśpieŭ, jakraz dabraŭsia pad zakryćcio muzieja), 2) navučycca tradycyjnym ramiostvam vikinhaŭ, ad budoŭli drakaraŭ da vyrabu viarovak. Znoŭ ža, vielmi słušny padychod, archieałohija musić być cikavaj!
Jašče adno pryncypova važnaje miesca ŭ Roskile — kafiedralny sabor, zaniesieny i ŭ śpis JUNESKA. Uźviedzieny jon byŭ u CHII stahodździ, šmat razoŭ dabudoŭvaŭsia i pierabudoŭvaŭsia, ale znakamity nie za svoj architekturny eklektyzm, a jak miesca pachavańnia dackich karaloŭ. U pieršaj draŭlanaj carkvie, jakaja tut była ŭźviedzienaja naprykancy Ch stahodździa, byŭ pachavany jašče lehiendarny karol Harald Siniazuby, ale jak ad carkvy, tak i ad karaleŭskaj mahiły, ničoha nie zastałosia. Tym nie mienš, z ChV stahodździa dackija manarchi vyrašyli vykarystoŭvać hety sabor dla svaich pachavańniaŭ, najbolš staražytny sarkafah naležyć karalevie Marhrete I (hod śmierci — 1412).
U paraŭnańni z saboram u Rynhstedzie jaskrava zaŭvažna, što surovyja i askietyčnyja padychody rańniaha Siaredniaviečča pierajšli ŭ raskošu baročnych matyvaŭ ci surovuju ŭzvyšanaść nieakłasicyzmu.
Pakolki miesca dla pyšnych nadmahillaŭ pastajanna nie chapała, to čarhovyja pradstaŭniki karaleŭskaj dynastyi dabudoŭvali ŭsio novyja kaplicy. Ahułam, svojeasablivy paradyz dla amataraŭ dackaj historyi, bo možna vyvučać, jak simvalična ŭvasablali dasiahnieńni roznych karaloŭ, jakija mastackija styli panavali ŭ ich epochu, niezdarma heta miesca nabyło nadzvyčajnuju papularnaść.
Nasyčanaja prahrama druhoha dnia vandroŭki na hetym praktyčna zaviaršyłasia, zrabiŭ nievialički piknik u miascovym parku, i treba było vypraŭlacca nadalej u Kapienhahien. Ale pra dackuju stalicu i vakolicy — u nastupnych častkach maich natatak.
Ciapier čytajuć
Cichanoŭskaja — Trampu: Łukašenku treba pakarać, a nie zaachvočvać9
Kamientary