«Усё так ці інакш будзе вырашацца на полі бою». Чым будзе займацца новая кіраўніца Місіі дэмакратычнай Беларусі ва Украіне?

Пагутарылі са Святланай пра яе стратэгію дапамогі беларусам ва Украіне і тое, чаму няма выразных поспехаў дэмсілаў у гэтым кірунку, сівыя валасы, маці, загіпнатызаваную беларускім тэлебачаннем, і жаданне аднавіць навык размаўляць па-беларуску. 

Святлана Шаціліна нарадзілася і вырасла ў Мінску, адвучылася на педыятра. Ужо амаль 30 гадоў жыве з мужам і двума сынамі ва Украіне, дзе адкрыла турыстычны бізнэс. У 2020 годзе дапамагала суайчыннікам, што беглі з радзімы ад рэпрэсій. Да пачатку вайны Шаціліны жылі ў Ворзелі пад Кіевам. З пачаткам поўнамаштабнай вайны Украіны Святлана трапіла пад акупацыю, пазней каардынавала валанцёрскі праект «Медычны дэсант». Са снежня 2024-га была намесніцай кіраўніка дэмакратычнай місіі Генадзя Манько.

«Трамп — неардынарны чалавек»

«Наша Ніва»: Як вам як беларусцы, якая даўно жыве ва Украіне, запушчаны працэс перамоваў Пуціна з Трампам і званок Лукашэнку?

Святлана Шаціліна: Я думаю, што ўсё так ці інакш будзе вырашацца на полі бою. Якая будзе сітуацыя на фронце, так і будуць паводзіць сябе палітыкі. Цяпер расклад там не найлепшы, як і ва ўкраінскім грамадстве. Няма такога, як у 2022 годзе, калі зброю раздавалі проста на вуліцах і былі чэргі ў ваенкаматы. На мой погляд, тут не ў малой ступені віна ўлады, якая не змагла ўтрымаць энтузіязм, каб кожны чалавек адчуваў, што ён патрэбны дзяржаве ў гэты момант. Людзі сёння стомленыя. Але не ўсе, вядома, бо ўкраінскае грамадства вельмі рознае, яно складаецца з розных пазлаў.

Зяленскаму, канечне, вельмі няпроста. Таму што за ім тыя, хто яго абіраў, і яны кажуць яму: «Ты не можаш здаць ні кавалка ўкраінскай зямлі, інакш навошта нашы браты, сёстры, нашы людзі і пабрацімы загінулі? Навошта яны ў палоне?» А з іншага боку складваецца сітуацыя, у якой ён мусіць здабываць такія рэсурсы, якія б дапамаглі Украіне змяніць сітуацыю на лініі фронту. Ён тут як на расцяжцы.

Плюс Трамп — неардынарны чалавек. Сама Амерыка зараз палітычна больш неаднародная. Такія часы, калі не можаш сказаць упэўнена, што будзе заўтра. 

«НН»: Зварот да Лукашэнкі «містар прэзідэнт» і чырвоная дарожка для Пуціна вас эмацыйна не чапляе?

СШ: Я абсалютна ўпэўненая, што гэта гульні розумаў і розных ментальнасцяў. Прэзідэнт Злучаных Штатаў нібыта павінен адстойваць дэмакратычныя прынцыпы, але калі б мяне папрасілі апісаць Трампа адным словам, я б сказала «здзелка». 

«НН»: Афіцыйна ваша прызначэнне на пасаду кіраўніцы Місіі дэмакратычных сіл Беларусі ў Кіеве было агучана 9 жніўня на канферэнцыі «Новая Беларусь». Нешта ўжо ў вашым жыцці змянілася з новымі абавязкамі?

СШ: У мяне стала яшчэ менш свабоднага часу.

Пры гэтым у часткі беларусаў ёсць такая пазіцыя, што, маўляў, раз цябе прызначылі, ты нам вінны і мусіш усё зрабіць за нас. Такі савецкі падыход, і ён мне няблізкі. Я магу быць побач, магу выкарыстоўваць сваю новую пасаду як магчымасць адчыніць пэўныя дзверы. Але кожны з беларусаў ва Украіне таксама павінен нешта рабіць. Я магу дапамагчы, стаць побач і працаваць разам, як каманда. Адзін у полі не воін.

«Мара — рэалізаваць лозунг «Беларус беларусу беларус» ва Украіне»

«НН»: Чым вы будзеце цяпер займацца ў першую чаргу?

СШ: Спачатку зразумець, што практычна адбываецца ў розных «міні-супольнасцях» беларусаў ва Украіне — вайсковых, цывільных, валанцёрскіх, культурных… Прасканаваць рэальнасць. Для гэтага сустрэцца асабіста. Зразумець, што замінае і што атрымліваецца. Чый паспяховы досвед трэба прасоўваць і маштабаваць. А якія памылкі не варта паўтараць. І мара — гэта рэалізаваць лозунг «беларус беларусу беларус» ва Украіне.

У нас ужо была сустрэча з часткай беларускіх добраахвотнікаў. На жаль, іх было няшмат, не з розных падраздзяленняў, але гэта пачатак. Яшчэ была сустрэча ў Львове — там таксама было няшмат людзей.

Карацей, першы крок — знаёмства з людзьмі. З яго і пачынаю.

«НН»: Вашу пасаду раней займаў Генадзь Манько, вы былі яго намесніцай. Спадар Манько неяк казаў, што галоўнай прычынай няўдач беларускіх дэмсілаў ва Украіне з’яўляецца непасрэдна ўкраінскі бок і «халадок у зносінах». Вы тут згодныя?

СШ: Гэта дарога з двухбаковым рухам. І прычына «халадку» з боку ўкраінскай улады, на мой погляд, не ў слове «дэмакратычныя», а ў слове «беларускія». Я сама ўсё яшчэ памятаю, адкуль на мяне ішлі танкі — з Беларусі. І калектыўную адказнасць усіх беларусаў ніхто не адмяняў. Таму сапраўды ёсць пэўныя складанасці ў дыялогу з украінскай уладай. Але трэба разумець — па-першае, мы не можам нічога патрабаваць, таму што знаходзімся не ў сваёй краіне.

Па-другое, украінская ўлада будзе вырашаць праблемы, калі ёй будуць зразумелыя нашы аргументы — што канкрэтна мы прапануем. Бо сёння краіна занятая адной галоўнай задачай — вайной. І калі мы, умоўна, прапануем пэўныя змены, патлумачыўшы пры гэтым, што дзякуючы ім у вас ва Украіне павялічыцца колькасць добраахвотнікаў, тады працэсы могуць пайсці хутчэй.

Калі вы хочаце сапраўды вырашыць праблему, трэба з галавой туды залезці, зразумець, дзе ёсць месцы, у якіх можна нешта прапаноўваць, аформіць усё гэта — і толькі тады прэзентаваць.

А сустрэцца з дэпутатамі і сказаць: «У нас ёсць праблемы з добраахвотнікамі», — неэфектыўна. Ва ўкраінскай улады ёсць праблемы і са сваімі вайскоўцамі. А яшчэ і з грузінскімі, і з расійскімі, і з чачэнскімі. На мой погляд, трэба змяніць якасць супрацоўніцтва.

«НН»: А як так сталася, што Місія дэмакратычнай Беларусі прысутнічала ва Украіне які год, але па факце мы дагэтуль сутыкаемся з тым, што, напрыклад, спявачка Маргарыта Ляўчук, якая нараджае сына ад украінца, не можа адразу даць сыну імя і атрымаць дзіцячыя выплаты, сама ж застаецца без опцыі адкрыць ІП. Застаецца безліч бюракратычных праблем і ў беларускіх добраахвотнікаў.

СШ: Увесь гэты час беларускі бок набываў досвед. Разумееце, Украіна — гэта яшчэ не Еўропа. Гэта дэмакратыя, якая толькі нараджаецца. Таму патрабаваць ад украінскай улады таго, што можна патрабаваць ад польскай ці літоўскай, менш выпадае. Ды і хіба ў Польшчы ці Літве ў беларусаў няма праблем з легалізацыяй? Прытым што гэта ўжо аформленыя еўрапейскія краіны, і там ёсць цэлыя інстытуцыі, прадстаўленыя беларускімі дэмакратычнымі сіламі.

Гэта ўсё няхуткі працэс, на жаль. Украінская ўлада ўпершыню ў жыцці кантактуе з дэмакратычнымі сіламі, якія не маюць паўнавартаснай юрыдычнай аформленасці. Сказаць, што гэта дыпламатычнае прадстаўніцтва ў класічным выглядзе, складана.

Я спадзяюся (не гарантую, але спадзяюся), што мой амаль 30-гадовы досвед пражывання ва Украіне тут будзе карысны. Бо я ўжо добра разумею ментальнасць і ўкраінскага чыноўніка, і палітыка. Украінскі палітык залежыць ад украінскага грамадства. А ўкраінскаму грамадству трэба тлумачыць, што беларусы не ўсе аднолькавыя — шмат беларусаў за праеўрапейскую будучыню.

У лютым 2022 года я на свае вочы бачыла як з боку Беларусі ляцяць верталёты на аэрапорт Гастомеля. А ўжо 3 сакавіка фізічна пабачыла БТРы і салдат. Я таксама ўпершыню ў жыцці апынулася ў такой сітуацыі. І я не ведала, што мне рабіць. Як я сябе павінна адчуваць? Прайшоў час, і цяпер я спакойна гляджу ў вочы і кажу, што я беларуска. Чаму? Таму што я ведаю беларусаў-валанцёраў, якія шмат зрабілі. Ёсць брэнд палка Каліноўскага. Беларусы мусілі зрабіць пэўныя дзеянні і, на жаль, заплаціць дзясяткамі жыццяў за тое, каб ім проста не плявалі ў вочы. Каб мы маглі адкрыць рот і нас проста пачалі слухаць.

Павялічыць

«НН»: Што ў прыярытэце ў вашай працы будзе агулам?

СШ: Я паспрабую паехаць далей і пасустракацца з актыўнымі беларусамі як мінімум у гарадах-мільённіках: Адэсе, Харкаве, Кіеве. Каб спытаць вочы ў вочы, чым мая місія можа быць карыснай, дзе я магу стаць побач і дапамагчы. Як лекар па адукацыі я ведаю, што трэба спачатку сабраць скаргі, потым паставіць дыягназ і пасля толькі лячыць.

На канферэнцыі «Новая Беларусь» спадарыня Святлана Ціханоўская прадставіла мяне публічна і сказала, што маё асноўнае заданне як кіраўніцы місіі — гэта дыпламатычная праца, праца з цывільнымі і з добраахвотнікамі, і што я павінна прадстаўляць і Кабінет, і Офіс ва Украіне. Але цяпер я хачу атрымаць паперу на бланку Офіса ці АПК, дзе гэта будзе напісана. Зразумець, ці можа ў мяне быць каманда, ці маю я нейкія бюджэты ці не. Які юрыдычны статус у нас будзе ва Украіне — каб не проста Света Шаціліна хадзіла з візіткай.

Мне трэба час — недзе 2-3 месяцы для таго, каб зразумець, як уся сістэма працавала раней, што было зроблена. І ў мяне ёсць папярэднія дамоўленасці, што мне перададуць інфармацыю пра мінулыя рухі, каб я не адкрывала Амерыку.

Важна дадаць, што я не прыйшла сюды для таго, каб зарабляць грошы, я больш за 30 гадоў зарабляю на сябе сама.

Павялічыць

«Перад вайной я думала: нарэшце наладзіла ўсе працэсы, цяпер перастану працаваць 25 на 7, буду трошкі жыць»

«НН»: Да вайны ў вашай турыстычнай кампаніі Delfa Tour было сем супрацоўнікаў, цяпер аб’ёмы зменшыліся і вы займаецеся ўсім адна. Вам хапае грошай на жыццё?

СШ: Я спецыялістка ў вельмі вузкім сегменце — кірунках у Грэнландыю, на Фарэры, у краіны Скандынавіі. І ў мяне ёсць сталыя кліенты. Ясна, што цяпер не тыя аб'ёмы, якія былі раней, але на жыццё хапае. Не так, каб ажно на ікру, але хапае.

Канечне, цяжка было прыняць, што кампаніі, якую ты будавала больш за 20 гадоў, больш няма. Перад вайной я як думала: нарэшце наладзіла ўсе працэсы, у мяне ўсё добра, цяпер перастану працаваць 25 на 7, буду трошкі жыць. Але ў жыцця на мяне быў іншы план.

Павялічыць

«НН»: Якім чынам вы цяпер будзеце прыярытэзаваць бізнэс і палітыку? Плюс вы ж яшчэ валанцёрствам займаецеся.

СШ: Я для сябе вырашыла, што дэмакратычная місія ва Украіне будзе для мяне галоўным прыярытэтам. Тое, што тычыцца валанцёрства, — гэта звязаныя з місіяй рэчы. Напрыклад, хутка на захадзе Украіны будзе адбывацца падзея для ўкраінскіх валанцёраў і ваенных ветэранаў, туды ж прыедуць некалькі беларусаў. І вось у мяне ідэя: я прыйду туды з кніжкай пра жаночую камеру на Акрэсціна.

Мая місія будзе ў тым, каб увесь час распавядаць, што беларусы ёсць розныя. Ёсць праеўрапейскія, ёсць тыя, для якіх не мае значэння, дзе і як жыць, а ёсць тая частка, каго я для сябе называю «рэжым Лукашэнкі». Тыя, хто Лукашэнку абслугоўвае. Як прадстаўнік місіі я магу фарміраваць пэўную думку ва ўкраінскім грамадстве пра тое, што ў большасці сваёй беларусы прагнуць еўрапейскага выбару.

І каб было разуменне ва ўкраінскім грамадстве, што без вольнай, дэмакратычнай, праеўрапейскай Беларусі не будзе спакою на межах Украіны.

Мой першы валанцёрскі праект «Меддэсант» таксама даў мне магчымасць падчас 17 выездаў на дэакупаваныя тэрыторыі распавядаць, што я беларуска, што мне сорамна за тое, што робіць Лукашэнка, але я прыехала для таго, каб дапамагчы.

Павялічыць

Павялічыць

«НН»: Вы неяк згадвалі, што на фоне вайны ў вас няпростая камунікацыя з маці. Нешта змянілася?

СШ: Я не размаўляю з ёй зараз як з грамадзянкай, скажам так. На прыкладзе маці я разумею, што ёсць частка людзей, якім прасцей «есці» тое, што ім даюць. Ім кажуць: «Вось гэта вораг наш, яны там бандэраўцы». Прычым ніхто з іх не ведае, што гэта за чорт з хвастом, якога называюць «бандэравец». Маці проста пачынае размаўляць словамі з тэлевізара. І ты пытаеш:

«Мама, ты мне не верыш? Я ж твая дачка». Акрамя таго, яны ж з татам прыязджалі да нас некалькі разоў, некалькі месяцаў жылі ва Украіне. Але ж у тэлевізары кажуць вось так. А каб сфармаваць альтэрнатыўны пункт гледжання, трэба прыкласці пэўныя намаганні.

Карацей, я перайшла з маці на гуманітарную частку. Гэта фізічна мая мама, ёй ужо больш за 80 гадоў, я яе стараюся дадаткова не турбаваць, бо не прыехаць, не дапамагчы на адлегласці нармальна не магу.

Павялічыць

Павялічыць

«Старэйшы сын яшчэ ва УСУ»

«НН»: Чым сёння займаюцца ваш муж і сыны (на пачатку вайны сыны адразу пайшлі абараняць краіну)?

СШ: Муж працуе сам на сябе. Ён у мяне чалавек, які ўмее правільна скласці канцэпцыю нейкай справы, і так ён дапамагае розным бізнэсам складаць гэтую канцэпцыю. Акрамя гэтага, ён піша вершы. У яго было выдадзена некалькі кніжак. Але ён піша па-руску, таму гэта такая няпростая тэма зараз.

Што тычыцца сыноў, то малодшы працуе на замежную кампанію анлайн, а старэйшы ўсё яшчэ ва УСУ. Чаканне сігналаў ад сына пасля заданняў вельмі вымотвае. Як я кажу, я ўжо фарбуюся кожныя тры тыдні, таму што ўся сівая.

Павялічыць

«НН»: Страшна за сына, а якія эпізоды вайны яшчэ адбіліся на вас найбольш?

СШ: Я так уладкаваная, што магу назваць сябе крызіс-менеджарам. Калі сітуацыя крызісная, я мабілізуюся. І сёння глядзець на тое, што я рабіла яшчэ ўчора, мне больш страшна, чым калі я была непасрэдна пагружаная ў сітуацыю. Заўсёды згадваю, як пасылала расійскіх вайскоўцаў, што ішлі па нашай вуліцы, следам за рускім вайсковым караблём — яны ж маглі мяне застрэліць!

Чытайце таксама: «Рускія салдаты, вас дома не кормяць?» Расказ беларускі, чые сыны абараняюць Кіеў

Калі мы ўпершыню паехалі ў Херсон з «Меддэсантам», як прайшлі два тыдні пасля дэакупацыі, я адчула боль унутры. Для мяне гэта як нейкая Хатынь выглядала. Мы ўязджаем у вёску, а там проста рэшткі ад труб пячных. Няма хат, усё разбурана, і толькі нейкі дзядуля ідзе з сабакам. Ты разумееш, што ў людзей не засталося нічога — гэта было вельмі жудасна.

«НН»: У 2022-м вы казалі, што вам сорамна мець беларускі пашпарт, што вы ўжо вырашыліся атрымаць украінскае грамадзянства. Нешта змянілася?

СШ: Сёння я адчуваю, што я беларуска. У мяне ёсць падставы для гонару — я ганаруся той часткай беларусаў, якія паказалі, што яны годныя. У мяне дагэтуль беларускі пашпарт, і я не рабіла ніякіх крокаў для таго, каб легалізаваць сябе з іншым.

Ведаеце, гэта гучыць дзіўна, але збольшага ўкраінцы і іх самасвядомасць, павага да культуры навучылі мяне быць беларускай.

Мой старэйшы сын, хоць і пажыў у Беларусі пару гадоў, таксама кажа, што ён беларус. Малодшы ўжо хутчэй касмапаліт, чалавек свету, як і яго тата.

«НН»: Здараліся за апошні час сітуацыі, калі беларускі пашпарт правакаваў для вас непрыемнасці ва Украіне?

СШ: Унутрана заўсёды не вельмі прыемна, калі, напрыклад, я перасякаю мяжу і дастаю беларускі пашпарт. У гэты момант ты не ганарышся гэтай сіняй кніжкай. Гэты пашпарт аўтаматычна кажа, што я належу да дзяржавы Рэспубліка Беларусь, якая з’яўляецца суагрэсарам у вайне. Штораз я іду на сумоўе са службай бяспекі. Там я ўжо магу спакойна расказаць, хто я і чым займаюся, і ўжо на гэтым этапе ніякіх непрыемных адчуванняў няма.

Ці я хачу змяніць гэтую кніжку? Так. Але пакуль «свет» не прыдумаў як. Праект пашпарта Новай Беларусі добры, але за дакументам пакуль няма юрыдычнай сілы. Ён не з’яўляецца ні трэвэл-дакументам, ні гуманітарным. Але беларусы — разумныя, і праект новага пашпарта аднойчы абавязкова трансфармуецца.

Усе беларусы, на жаль, будуць несці на сабе нейкі час кляймо суагрэсіі. Як і расіяне. Як немцы пасля Другой сусветнай. Я думаю, што нам трэба вельмі ўважліва глядзець на досвед апошніх.

«НН»: Вы згадалі, што муж піша вершы па-руску, але не можа выдавацца. Вам жа загадалі замяніць рускамоўныя шыльды ў вашай кампаніі, а пасол Украіны ў Польшчы Васіль Боднар нядаўна раскрытыкаваў украінцаў, якія проста пайшлі на канцэрт рускамоўнага рэпера з Беларусі Макса Каржа. Усё гэта апраўдана?

СШ: Мне здаецца, у гэтым кантэксце беларусы павінны вельмі ўважліва сачыць за тым, як украінская дзяржава за гэтыя гады з моўным пытаннем разбіралася. І ўзяць ад іх лепшае, паглядзець, што было не так добра, каб падобных памылак не рабіць. Мова — гэта пра самасвядомасць, але мы павінны ўлічваць і рэальнасць. Калі ёсць бабуля, якой 60 гадоў і якая ўсё жыццё размаўляла па-руску, а дзяржава не зрабіла нічога — не прапанавала ёй курсы, каб яна пачала размаўляць па-ўкраінску, то чаму дзяржава ўрэшце мусіць ад яе патрабаваць, каб яна размаўляла па-украінску?

З чым я згодная дакладна? З тым, што дзяржаўныя структуры, усе чыноўнікі мусяць ведаць родную мову. Мова бізнэсу мусіць быць нацыянальная, адукацыя. Але ці магу я ў побыце размаўляць на любой мове, хоць на кітайскай, хоць на рускай? Так, маю права.

Немагчыма ставіцца да моўнага пытання лінейна. Я вельмі хачу загаварыць па-беларуску, напрыклад. Я свабодна чытаю і ўсё разумею, але размаўляць пакуль не магу. Але я працую над гэтым — штодзённа чытаю кніжкі на беларускай уголас. Гэта ўсё пра няхуткі працэс.

Наконт Макса Каржа, як па мне, кожны глядач павінен сам пацікавіцца, куды ідуць падаткі любога артыста з канцэрта — ці гэты чалавек дапамагае Украіне нават на рускай мове? Бо што, у нас у акопах, я прашу прабачэння, рускай мовы няма? І мы не можам інакш ставіцца да людзей, якія рызыкуюць сваім жыццём, толькі таму, што яны размаўляюць па-руску.

Руская мова не вінаватая ў тым, што на ёй размаўляе Пуцін. Гэта такая ж мова міжнацыянальных зносін, як англійская.

«НН»: Чаканні, што беларускія добраахвотнікі прыйдуць і вызваляць Беларусь — як вы на гэта глядзіце?

СШ: Я не экспертка ў такіх пытаннях, але як частцы беларускага грамадства чаканні, што хтосьці прыйдзе — добраахвотнікі, марсіяне, яшчэ хтосьці — і зробіць за нас нашу працу, мне не падабаюцца.

«НН»: Сустрэча Зяленскага і Ціханоўскай — яна яшчэ магчымая ў сённяшніх рэаліях?

СШ: Пытанне ў тым, які вынік мы чакаем ад такой сустрэчы. Які мэсэдж павінна гэтая сустрэча несці? Прэзідэнт украінскай дзяржавы сёння найперш мусіць рабіць такія захады, якія спрыяюць галоўнаму — перамозе ў вайне. З нашага боку не можа быць так, што мы проста прыйшлі і сказалі: «Мы хочам сустрэцца». Каб што? Напрыклад, каб легалізаваць ва Украіне прадэмакратычныя сілы. Калі гэта такі мэсэдж, то давайце рыхтаваць глебу пад гэта. Збяром усе дакументы і пацверджанні таго, як беларусы падтрымлівалі Украіну. Тады ў нас будуць аргументы «за».

Гэта можа быць і больш бяспечны варыянт для Зяленскага — напрыклад, гуманітарны візіт Сяргея і Святланы. Беларусы — вельмі крэатыўная нацыя, і ў любой сітуацыі можа нешта прыдумаць. Галоўнае яшчэ не забываць піярыць зробленае, гэтаму ўсім беларусам трэба павучыцца ва ўкраінцаў. Трэба быць не такімі сціплымі.

Павялічыць

• 13
• 0
• 1
• 2
• 0
• 0
• 0
• 0