Тамара Эйдэльман: Прыклад Беларусі — гэта надзея на будучыню

«Гісторыя робіцца не толькі ў Маскве і Пецярбургу»

Deutsche Welle: У вас на канале выйшлі тры відэа пра гісторыю Беларусі — пра раннюю гісторыю, ВКЛ і БНР. Чаму вы зараз вырашылі звярнуцца да гэтай тэмы?

Тамара Эйдэльман: «Мне вельмі цікавая гісторыя Беларусі». Рыхтуючыся, я з жахлівым засмучэннем упэўнілася ў тым, што раней і меркавала: як мала я ведаю пра гісторыю Беларусі. І цяпер я з велізарным энтузіязмам гэта навёрстваю.

Я сорак гадоў выкладала ў школе і асвойвала самыя розныя сюжэты, але ў праграме нідзе асабліва гэтага не было, можа, акрамя партызан і Рагнеды. А мне здаецца гэта неверагодна важным – і для мяне, і для маіх гледачоў — уяўляць сабе ў комплексе гісторыю Расіі, суседзяў Расіі, Усходняй Еўропы ці Еўразіі, як бы зараз ні было скампраметавана гэтае слова.

Неверагодна важна разумець, што гісторыя рабілася і робіцца не толькі ў Маскве і Пецярбургу, і, дарэчы, не толькі ў Варшаве, Мінску і Кіеве. Гісторыю ствараюць людзі, якія жывуць у розных месцах. У мяне быў курс па гісторыі Украіны, па гісторыі Паволжа і лекцыя пра Сібір. І мне падаецца, што гісторыя Беларусі вельмі добра сюды ўпісваецца.

— Што, на ваш погляд, самае галоўнае трэба ведаць пра беларускую гісторыю для разумення сучаснай сітуацыі ў Беларусі?

— Для мяне самае цікавае, што я для сябе ўсвядоміла, пачаўшы са старажытнасці і рухаючыся да сучаснасці, і пра што я цяпер увесь час думаю: мы ўсе ў гэтыя змрочныя часы шукаем нейкае святло ў канцы тунэля. І хоць у Беларусі ўсё таксама зараз трагічна развіваецца, для мяне прыклад Беларусі — гэта надзея на будучыню. Растлумачу, чаму.

Мяне хвалююць пытанні нацыяналізму, і я цудоўна разумею жаданне незалежнасці для сваёй краіны. Але ў той жа час мы ведаем адваротны бок нацыяналізму, калі ён пераходзіць у агрэсію, шавінізм, забойствы і пагромы. І ў мяне адчуванне, што сіла Беларусі шмат у чым заключаецца ў тым, што многія дзеячы беларускага нацыянальнага руху лічылі слабасцю, — тое, што нацыянальны рух не вельмі моцна развіты.

Беларусь заўсёды была на скрыжаванні розных культур, розных уплываў, розных моў, розных вер. І мне здаецца, што ў гэтым яе вялізная сіла. Вядома, не заўсёды ўсё было мірна, і не будзем ідэалізаваць мінулае, але ўсё роўна гэтая традыцыя скрыжаванняў здаецца неверагодна істотнай. Гэта нешта зусім новае ў процівагу этнічнаму нацыяналізму. Гэта адкрытасць — сёння рэдкасць, і такая добрая рэдкасць.

«Былі ўсе перадумовы для таго, каб Беларусь не адбылася»

— Як вы думаеце, чаму беларуская нацыя, беларуская дзяржава — нягледзячы на ​​ўсе складанасці — адбыліся?

— Наогул былі ўсе перадумовы для таго, каб Беларусь не адбылася. Таму што Вялікае княства Літоўскае было паглынута Польшчай, адбылася вельмі моцная паланізацыя эліты. Далей Беларусь была паглынутая Расіяй.

Як гэта ні дзіка гучыць, але Савецкая Беларусь садзейнічала развіццю беларускай самасвядомасці. Гэта вельмі цікава, як у зламаных, дыктатарскіх умовах нешта прарастае. Мы ведаем, як потым трагічна ўсё скончылася ў 1930-я гады. Але быў дадзены стымул, і калі існавала БССР — пры ўсіх зразумелых сумных баках савецкай улады — усё роўна развіваліся літаратура, кіно, музыка.

У лекцыі пра 20-е стагоддзе, якую я нядаўна запісала, я кажу пра тое, што сімвалам гэтага можа быць гурт «Песняры», які, з аднаго боку, выкарыстоўвае нацыянальныя мелодыі і выступае ў нацыянальным адзенні, а з другога боку, сёння гэта зусім ясна, арыентаваўся на Beatles. Нацыянальны, агульнасавецкі і сусветны пласт аказаліся злучаныя.

Я не той чалавек, які будзе хваліць савецкую ўладу, але і насуперак савецкай уладзе, у нейкай меры дзякуючы ёй пачалося гэтае развіццё. Няхай скажонае, але далей на гэтай базе ўжо можна будаваць, што, як мне ўяўляецца, зараз і робяць нармальныя людзі ў Беларусі ці за яе межамі.

— На ваш погляд, чаму за межамі Беларусі так мала ведаюць пра яе гісторыю? Як у краінах Заходняй Еўропы, так і ў суседніх краінах.

— Мне здаецца, што ўсё-такі зараз гэта мяняецца. Сапраўды, тут, у Партугаліі, нешта чулі пра рускіх, украінцаў, беларусаў, але не вельмі разбіраюцца, хаця, што характэрна, хочуць разабрацца, задаюць пытанні, ім гэта цікава.

Вы ведаеце, я бачу ў гэтым снабізм перш за ўсё «вялікіх дзяржаў». Гэта было бачна ўжо пасля заканчэння Першай сусветнай вайны, калі французскія, англійскія дыпламаты вырашалі будучыню Еўропы. І вельмі добра відаць, як яны грэбавалі тымі, каго называлі тады «малыя нацыі» ці «маладыя нацыі». Гэта вельмі добра было бачна пасля Першай сусветнай і, на жаль, шмат у чым гэта працягваецца і зараз.

«Добра, калі гісторыкі спрачаюцца, гэта рухае навуку наперад»

— Мы бачым на прыкладзе вайны Расіі супраць Украіны, да якіх жудасных наступстваў можа прыводзіць падзел на так званыя «малыя» і «вялікія» нацыі. У сваёй лекцыі пра старажытную гісторыю Беларусі вы задаяцеся пытаннем: ці былі жыхары Старажытнай Русі адным народам?

— Гэта вельмі цікавая гістарычная праблема, па ёй гісторыкі ў розны час выказвалі розныя меркаванні. Добра, калі гісторыкі спрачаюцца, гэта рухае навуку наперад. Жахліва, калі нейкае з гэтых меркаванняў, па-першае, аб'яўляецца адзіна правільным, а па-другое, калі яго пачынаюць выкарыстоўваць у палітычных мэтах.

І калі мы гаворым аб адным народзе, гэта не тое, што сёння маецца на ўвазе пад народам. Ніхто з гэтых людзей не лічыў сябе ні ўкраінцамі, ні расейцамі, ні беларусамі. Пытанне нават, ці лічылі яны сябе кіяўлянамі, чарнігаўцамі, наваградчанамі. Тое, што гэтыя сувязі былі, аспрэчваць смешна, але і сапраўды гэтак жа, я б сказала, смешна, але насамрэч трагічна, што гэтыя сувязі сёння выкарыстоўваюцца ў брудных палітычных мэтах. Яны да іх ніякага дачынення не маюць.

— Ці кансультаваліся вы пры падрыхтоўцы відэа з беларускімі гісторыкамі, блогерамі?

— Мне жудасна падабаецца Цімох Акудовіч, я з захапленнем гляджу «Вусы Скарыны». Мікіце Мелказёраву я калісьці давала інтэрв'ю. Цяпер я з вялікай цікавасцю чытаю Валянціна Акудовіча, перакладаю з дапамогай чата GPT, знаходжу вельмі шмат пажывы для думак.

— Калі выйдуць наступныя выпускі пра Беларусь, і пра што яны будуць?

— Выпуск пра савецкую Беларусь вось-вось выйдзе — з усталявання савецкай улады і да перабудовы. А зараз я вельмі энергічна працую над выпускам, які я ўмоўна для сябе называю «Ад Лукашэнкі да Ціханоўскай». Таксама шмат розных цікавых думак для сябе знаходжу, і мне хочацца думаць, што і беларусам, і тым, хто не мае дачынення да Беларусі, гэта будзе цікава.

• 14
• 1
• 1
• 0
• 1
• 1
• 1
• 1